Jak zaewidencjonować dzieło sztuki

Czym jest dzieło sztuki? Najszerszą i chyba najbardziej istotną definicję zawiera ustawa o podatku od towarów i usług, wskazując (art. 120 ustawy o VAT), że przez dzieła sztuki rozumie się:

– oryginalne sztychy, druki i litografie sporządzone w ograniczonej liczbie egzemplarzy, czarno-białe lub kolorowe, złożone z jednego lub kilku arkuszy, w całości wykonane przez artystę, niezależnie od zastosowanego przez niego procesu lub materiału, z wyłączeniem wszelkich procesów mechanicznych lub fotomechanicznych (PCN 9702 00 00 0), (CN 9702 00 00), (PKWiU ex 92.31.10-00.90),

– fotografie wykonane przez artystę, opublikowane przez niego lub pod jego nadzorem, podpisane i ponumerowane, ograniczone do 30 egzemplarzy we wszystkich rozmiarach oraz oprawach.

Z punktu widzenia ustawy o rachunkowości dzieło sztuki może być:

– środkiem trwałym,

– inwestycją,

– towarem.

Zakupione dzieło sztuki przeznaczone do używania przez okres dłuższy niż rok, jeśli stanowi własność lub współwłasność jednostki gospodarującej, a także jeśli jest kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki, należy zaliczyć do środków trwałych. Na decyzję o zakwalifikowaniu lub nie danego dzieła do środków trwałych nie powinna mieć wpływu wysokość ceny nabycia. Nawet nabycie dzieła sztuki za kwotę mniejszą niż 3500 zł nie powinno dawać prawa do traktowania dzieła sztuki jako materiału. Dzieło sztuki wprowadza się do ewidencji analogicznie jak każdy inny środek trwały, a więc w cenie nabycia obejmującej również koszty związane z jego zakupem (transportu, załadunku, wyładunku, ubezpieczenia w drodze i innych wydatków naliczonych do dnia przekazania dzieła sztuki do używania). Dzieła sztuki zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie Klasyfikacji Środków Trwałych (KŚT) są zaliczane do grupy 8 obejmującej narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie (a dokładniej do rodzaju 808).

Ustawa o rachunkowości wskazuje, że wartość początkową środków trwałych – z wyjątkiem gruntów niesłużących wydobyciu kopalin metodą odkrywkową – zmniejszają odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe dokonywane w celu uwzględnienia utraty ich wartości na skutek używania lub upływu czasu. W obowiązującym do 31 grudnia 2001 r. brzmieniu art. 31 ust. 2 wskazywało się wyraźnie, że obok gruntów nie podlegały amortyzacji również dzieła sztuki i eksponaty muzealne. Czyżby zatem należało w myśl ustawy o rachunkowości dokonywać odpisów amortyzacyjnych dzieł sztuki? Odpowiedź może być tylko jedna: nie. Nie ma potrzeby dokonywać odpisów amortyzacyjnych dzieł sztuki, gdyż jako takie nie tracą na wartości, a wręcz przeciwnie – zazwyczaj ich wartość z upływem czasu w sposób naturalny rośnie. Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych wprost nakazuje, by nie dokonywać amortyzacji od dzieł sztuki i eksponatów muzealnych (art. 16c pkt 3 updop, art. 22c pkt 3 updof).

To, że dzieła sztuki zazwyczaj nie tracą na wartości, nie oznacza, że nie może zdarzyć się sytuacja trwałej utraty wartości. Ustawa o rachunkowości w art. 32 ust. 4 nakazuje w takim przypadku dokonywać odpowiedniego odpisu aktualizującego wartość. Niestety, przepisy ustawy nie wskazują, co dokładnie należy rozumieć przez trwałą utratę wartości, pozostawiając otwarty katalog ich przyczyn. Z tego powodu jednostka gospodarująca może się posiłkować uregulowaniami Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, a dokładniej MSR nr 36 „Utrata wartości aktywów”, w którym są wskazane przesłanki (pochodzące zarówno z wewnętrznych, jak i zewnętrznych źródeł informacji) utraty przydatności danego składnika aktywów.

Nabycie dzieła sztuki będzie zatem w ewidencji księgowej przedstawiało się następująco:

•  Zaewidencjonowanie ceny zakupu dzieła sztuki

Wn konto 083 „Inne środki trwałe w budowie”

Ma konto 304 „Rozliczenie zakupu niefinansowych aktywów trwałych”

•  Ewentualne koszty zwiększające wartość początkową dzieła sztuki

Wn konto 083 „Inne środki trwałe w budowie”

Ma konto 304 „Rozliczenie zakupu niefinansowych aktywów trwałych”

•  Wprowadzenie dzieła sztuki do ewidencji środków trwałych

Wn konto 015 „Inne środki trwałe”, w analityce „Inne środki trwałe – obraz X”

Ma konto 083 „Inne środki trwałe w budowie”

•  Ewidencja (ewentualnej) trwałej utraty wartości dzieła sztuki

Wn konto 765 „Pozostałe koszty operacyjne”

Ma konto 015 „Inne środki trwałe”, w analityce „Inne środki trwałe – obraz X”

Należy pamiętać, by tworząc kartę tak specyficznego środka trwałego, jakim jest dzieło sztuki, opisać je bardzo szczegółowo i dołączyć fotografię. W ten sposób uniknie się ewentualnych problemów przy identyfikacji dzieła sztuki (chociażby przy później dokonywanej inwentaryzacji).

Jednostki gospodarcze mogą dokonywać zakupu dzieł sztuki, traktując to jako lokatę lub inwestycję mającą przynosić korzyści ekonomiczne wynikające z przyrostu wartości aktywu, czyli dochód. Jeżeli dzieło sztuki spełnia warunki definicyjne inwestycji (art. 3 ust. 1 pkt 17 ustawy o rachunkowości), to następnym krokiem jest zakwalifikowanie zakupionego dzieła sztuki do kategorii inwestycji długo- lub krótkoterminowych.

Gdy jednostka gospodarcza nabyła dzieło sztuki z zamiarem pozostawienia w firmie przez czas dłuższy niż 12 miesięcy od dnia bilansowego, do wyceny tego aktywu stosuje się cenę nabycia pomniejszoną o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub wartość godziwą. Ustawa zezwala, by wartość w cenie nabycia takiej inwestycji przeszacować do wartości w cenie rynkowej, a więc do wartości godziwej (art. 28 ust. 3). Skutki przeszacowania inwestycji zaliczanych do aktywów trwałych, powodujące wzrost ich wartości do poziomu cen rynkowych, zwiększają kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny. W przypadku obniżenia wartości inwestycji uprzednio przeszacowanej do wysokości kwoty, o którą podwyższono z tego tytułu kapitał z aktualizacji wyceny, zmniejsza ten kapitał.

Ewidencja dzieła sztuki jako inwestycji długoterminowej będzie przedstawiać się następująco:

•  Wprowadzenie dzieła sztuki jako inwestycji długoterminowej

Wn konto 039 „Inne inwestycje długoterminowe”

Ma konto 305 „Rozliczenie zakupu inwestycji długoterminowych”

•  Wzrost wartości inwestycji długoterminowej (wycena w wartości godziwej)

Wn konto 039 „Inne inwestycje długoterminowe”

Ma konto 807 „Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny”

•  Spadek wartości inwestycji długoterminowej (w przypadku gdy uprzednio inwestycję przeszacowano „w górę”)

Wn konto 807 „Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny”

Ma konto 039 „Inne inwestycje długoterminowe”

•  Spadek wartości inwestycji długoterminowej poniżej wartości uprzednio zaewidencjonowanej na koncie „Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny”

Wn konto 765 „Pozostałe koszty operacyjne”

Ma konto 039 „Inne inwestycje długoterminowe”

Gdyby wcześniej jednostka nie dokonywała przeszacowania wartości dzieła sztuki „w górę”, to ewentualny trwały spadek wartości byłby księgowany od razu bezpośrednio w koszty:

Wn konto 765 „Pozostałe koszty operacyjne”

Ma konto 039 „Inne inwestycje długoterminowe”

Gdy jednostka nabywa dzieło sztuki jako inwestycję z zamiarem pozostawienia w firmie na okres krótszy niż 12 miesięcy, licząc od dnia bilansowego lub od daty ich nabycia, to taką inwestycję traktuje się jako krótkoterminową. Inwestycje krótkoterminowe wycenia się według ceny (wartości) rynkowej albo według ceny nabycia lub ceny (wartości) rynkowej, zależnie od tego, która z nich jest niższa, a krótkoterminowe inwestycje, dla których nie istnieje aktywny rynek – według w inny sposób określonej wartości godziwej.

•  Wprowadzenie dzieła sztuki jako inwestycji krótkoterminowej

Wn konto 160 „Inne inwestycje krótkoterminowe”

Ma konto 306 „Rozliczenie zakupu inwestycji krótkoterminowych”

Dzieło sztuki może być również traktowane jako rzeczowy składnik aktywów obrotowych, a więc w tym przypadku towar. Ustawa o rachunkowości nakazuje wyceniać takie aktywa według cen nabycia lub kosztów wytworzenia nie wyższych od cen ich sprzedaży netto na dzień bilansowy. Ewidencyjnie zakup takiego dzieła sztuki nie będzie odbiegał od zakupu innego „zwykłego” towaru przeznaczonego do sprzedaży.

Paweł Muż

ekonomista, pracownik redakcji