Inwestycje krótkoterminowe - ewidencja w księgach jednostki

Z inwestycją mamy do czynienia, gdy jednostka nabywa aktywa w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej. Chodzi tu w szczególności o aktywa finansowe oraz te nieruchomości, wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia korzyści, o których mowa wcześniej (art. 3 ust. 1 pkt 17 ustawy o rachunkowości).

Przywołana definicja posługuje się m.in. pojęciem aktywa finansowe. Aktywami finansowymi są aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach. Aktywa pieniężne to natomiast posiadane przez przedsiębiorstwo aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz. Do tej grupy aktywów zalicza się także inne aktywa finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych.

W definicji inwestycji pojawiło się również pojęcie instrumentu kapitałowego. I tak, instrumenty kapitałowe są to kontrakty, z których wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych; w szczególności są to udziały, opcje na akcje własne lub warranty.

By jednostka mogła zakwalifikować aktywa do inwestycji krótkoterminowych, aktywa te powinny:

- posiadać określony termin wymagalności (np. lokaty, obligacje, udzielone pożyczki, skrypty dłużne), który jest krótszy niż 12 miesięcy, licząc od dnia bilansowego, albo

- być przeznaczone do obrotu w ciągu najbliższego roku finansowego, przy czym nie ma tutaj znaczenia termin ich wymagalności (np. udziały, akcje, obligacje).

Rodzaje inwestycji krótkoterminowych

W bilansie posiadane inwestycje krótkoterminowe jednostka prezentuje w podziale na krótkoterminowe aktywa finansowe, ze szczególnym uwzględnieniem na posiadane inwestycje w jednostkach powiązanych i pozostałych.

Dlatego posiadane udziały lub akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki, inne krótkoterminowe aktywa finansowe firma ujawnia w aktywach w pozycji B.III lit. a (jednostki powiązane) lub lit. b (pozostałe jednostki), natomiast pod lit. c środki pieniężne i inne aktywa pieniężne, takie jak:

- środki pieniężne w kasie i na rachunkach,

- inne środki pieniężne,

- inne aktywa pieniężne.

Inne inwestycje krótkoterminowe ujawniane są w pozycji B.III.2.

Udziały

Udziały są to wkłady pieniężne lub rzeczowe (aport) wniesione do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek osobowych (jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej) lub spółdzielni. Mają one na celu pokrycie nabytego w tych jednostkach kapitału zakładowego (w spółkach prawa handlowego) lub funduszu udziałowego (w spółdzielniach), do wysokości zadeklarowanej w umowie spółki lub statucie spółdzielni. Natomiast do udziałów nie zalicza się wniesionych przez firmę dopłat, ponieważ dopłaty te nie powodują zwiększenia kapitału podstawowego, a jedynie odnoszone są na kapitał zapasowy spółki.

Akcje

Akcje są papierami wartościowymi wyemitowanymi przez spółkę akcyjną potwierdzającymi prawa do zasobów majątkowych spółki akcyjnej. Akcje mogą być imienne i na okaziciela (art. 334 § 1 k.s.h.). Przedmiotem ogólnodostępnego obrotu są akcje na okaziciela, które są wydane inwestorowi dopiero po wpłaceniu pełnej należnej od niego z tego tytułu kwoty.

Inne papiery wartościowe

Do innych papierów wartościowych zalicza się obligacje, bony komercyjne, listy zastawne, skrypty dłużne, certyfikaty inwestycyjne, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych i inne podobne, posiadające termin wymagalności poniżej 12 miesięcy roku od dnia bilansowego lub przeznaczone do sprzedaży w ciągu najbliższego roku obrotowego. Inwestując w te instrumenty, czerpie się korzyści m.in. w postaci odsetek, w skutek wzrostu nabytych, a następnie umorzonych jednostek uczestnictwa.

Udzielone pożyczki

Udzielone pożyczki można zaliczyć do inwestycji krótkoterminowych, gdy terminy ich zapadalności, wynikające z umów, przypadają nie później niż przed końcem następnego roku obrotowego. Do inwestycji krótkoterminowych zalicza się także pożyczkę, gdy umowa pożyczki została zawarta na dłużej niż rok (chodzi o rok finansowy), a spłata będzie następować w ratach. Wówczas do inwestycji krótkoterminowych zalicza się tylko te raty pożyczki, które są wymagalne w następnym roku obrotowym. Dlatego często jednostka pożyczkę musi podzielić pomiędzy inwestycje długo- i krótkoterminowe, obliczając dokładnie wielkość rat przypadających w trakcie najbliższego okresu sprawozdawczego i wymagalnych w latach następnych.

Inne krótkoterminowe aktywa finansowe

Do tej kategorii zaliczane są wszystkie inne krótkoterminowe aktywa finansowe, które nie są udziałami, akcjami, innymi papierami wartościowymi, udzielonymi pożyczkami. Do tej kategorii zalicza się np. opłaty z tytułu leasingu finansowego (ale tylko te krótkoterminowe) lub bankowe lokaty terminowe o zapadalności powyżej 3 miesięcy (a mniej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego).

Środki pieniężne i inne aktywa pieniężne

Do tej kategorii przedsiębiorstwo zalicza: środki pieniężne w kasie i na rachunkach, inne środki pieniężne oraz inne aktywa pieniężne.

Środki pieniężne obejmują gotówkę w kasie oraz środki zgromadzone na rachunkach bankowych - np. bieżącym, walutowym, akredytywy, z wyjątkiem lokat terminowych w rachunkach bankowych, które to ewidencjonuje się jako inne środki pieniężne lub inne aktywa finansowe.

Posiadane weksle, czeki, lokaty terminowe, bony skarbowe, handlowe, oszczędnościowe oraz certyfikaty depozytowe płatne lub o terminie zapadalności do 3 miesięcy, środki pieniężne w drodze stanowią inne środki pieniężne.

Inne aktywa pieniężne to niewymienione wcześniej środki pieniężne. Do tej grupy zaliczyć można na przykład: weksle i czeki o terminie płatności dłuższym niż 3 miesiące licząc od dnia bilansowego, wartość narosłych odsetek od obligacji od dnia emisji do dnia zakupu przez jednostkę, należne dywidendy.

Wycena wartości inwestycji

Sposób wyceny posiadanych inwestycji krótkoterminowych jest niekiedy uzależniony od faktu, czy jednostka ma obowiązek badania bilansu. Gdy jednostka należy do tych podmiotów, które - na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości - muszą poddawać swoje sprawozdania badaniu przez biegłego rewidenta, to do wyceny krótkoterminowych aktywów finansowych stosuje przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. Nr 149, poz. 1674 z późn.zm.).

W takiej sytuacji przedsiębiorstwo wprowadza aktywa finansowe do swoich ksiąg rachunkowych na dzień ich zakupu w cenie nabycia.

Cena nabycia to wartość godziwa poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych składników majątkowych. Przy ustalaniu wartości godziwej na ten dzień należy uwzględnić koszty, jakie towarzyszyły tej transakcji.

Na dzień bilansowy aktywa finansowe wycenia się w wiarygodnie ustalonej wartości godziwej bez pomniejszania jej o koszty transakcji, jakie poniosłaby jednostka zbywając te aktywa lub wyłączając je z ksiąg rachunkowych z innych przyczyn, chyba że wysokość tych kosztów byłaby znacząca. W większości przypadków koszty transakcji stanowić będą koszty finansowe danej jednostki.

Zgodnie z § 15 rozporządzenia, za wiarygodną uznaje się wartość godziwą ustaloną w szczególności drogą:

- wyceny instrumentu finansowego po cenie ustalonej w aktywnym obrocie regulowanym, zaś informacje o tej cenie są ogólnie dostępne, 

- oszacowania dłużnych instrumentów finansowych przez wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym możliwe jest rzetelne oszacowanie przepływów pieniężnych związanych z tymi instrumentami,  

- zastosowania właściwego modelu wyceny instrumentu finansowego, a wprowadzone do tego modelu dane wejściowe pochodzą z aktywnego obrotu regulowanego, 

- oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie istnieje aktywny obrót regulowany, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej w aktywnym obrocie regulowanym ceny nieróżniącego się istotnie, podobnego instrumentu finansowego, albo cen składników złożonego instrumentu finansowego, 

- oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą metod estymacji powszechnie uznanych za poprawne.

Odpis aktualizacyjny

W przypadku zmiany ceny rynkowej posiadanej inwestycji można przeszacować jej wartość do aktualnie obowiązującej na rynku, np. giełdzie. Skutki tego przeszacowania zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym dokonano tego przeszacowania. Skutki przeszacowania można także odnieść na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny, jeżeli inwestycja, której to przeszacowanie dotyczy, wyceniana jest w wartości godziwej.

Cena rynkowa

Natomiast, jeśli jednostka nie stosuje przepisów rozporządzenia, wówczas - w myśl art. 28 ust. 1 pkt 5 ustawy o rachunkowości - swoje inwestycje krótkoterminowe na dzień bilansowy wycenia według:

- ceny (wartości) rynkowej, albo

- ceny nabycia lub ceny (wartości) rynkowej,

zależnie od tego, która z nich jest niższa.

Natomiast te inwestycje krótkoterminowe, dla których nie istnieje aktywny rynek, wyceniane są w inny sposób według określonej wartości godziwej.

Podobnie jak w przypadku jednostek stosujących przepisy rozporządzenia, skutki przeszacowania (w skutek wzrostu lub obniżenia) inwestycji krótkoterminowych zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych. Jeżeli jednak inwestycje krótkoterminowe wyceniane są w inny sposób niż wymieniony w art. 28 ust. 1 pkt 5 prawa bilansowego, to wówczas skutki obniżenia ich wartości powinno zaliczyć się do kosztów finansowych w pełnej wysokości, natomiast skutki wzrostu ich wartości do przychodów finansowych w wysokości nie wyższej niż kwota różnic uprzednio odpisanych w koszty finansowe.

Przykład

Spółka (jej sprawozdanie finansowe nie podlega badaniu przez biegłego rewidenta) kupiła w styczniu 1000 akcji spółki notowanej na giełdzie po 10 zł za sztukę. Prowizja maklerska związana z zakupem wyniosła 2 proc. wartości transakcji. W październiku kurs tych akcji wyniósł 7 zł za sztukę. Na dzień bilansowy kurs akcji wzrósł do 14 zł za sztukę.

Ewidencja:

1. Kupno akcji za 10 000 zł - prowizja wyniosła 200 zł - spółka zaewidencjonowała je w swoich księgach w wartości 10 200 zł:

Wn „Krótkoterminowe aktywa finansowe - akcje spółki X”,

Ma „Rachunek bieżący”.

2. Spadek kursu akcji do poziomu 7 zł za sztukę, 10 200 - 7000 = 3200:

Wn „Koszty finansowe”,

Ma „Krótkoterminowe aktywa finansowe - akcje spółki X”.

3. Dzień bilansowy - wzrost kursu akcji do wysokości 14 zł - 14 000 - 7000 = 7000:

Wn „Krótkoterminowe aktywa finansowe - akcje spółki X”,

Ma „Przychody finansowe”.

Udzielone pożyczki

Udzielone pożyczki zaliczone do inwestycji krótkoterminowych wyceniane są w kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem zasady ostrożności, czyli łącznie z należnymi odsetkami, z uwzględnieniem ewentualnych odpisów aktualizujących ich wartości. Może się bowiem zdarzyć, że jednostka poweźmie wiadomość, że jej dłużnik już nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań w stosunku do innych wierzycieli (wcześniej niż data zapadalności raty pożyczki lub całkowitej jej spłaty). W takim przypadku spadek wartości udzielonej pożyczki powinien zostać odniesiony w ciężar kosztów finansowych.

Przeszacowanie inwestycji do innej kategorii aktywów jednostki

Należy podkreślić, że kierownik jednostki zawsze może podjąć decyzję o przekwalifikowaniu inwestycji krótkoterminowych do inwestycji długoterminowych. Ma to miejsce np. gdy zarząd firmy zmieni decyzję co do przeznaczenia danej inwestycji i uzna, że warto np. akcje spółki trzymać dłużej, ponieważ będzie to lepsze rozwiązanie. Na dzień przekwalifikowania swoje inwestycje krótkoterminowe przedsiębiorstwo wycenia:

1) w wartości księgowej albo cenie nabycia, w zależności od tego, która z nich jest niższa - jeżeli inwestycja krótkoterminowa wyceniana była w wartości rynkowej lub cenie nabycia, zależnie od tego, która z nich jest niższa, lub

2) według wartości księgowej - jeżeli inwestycja krótkoterminowa wyceniana była w wartości rynkowej.

Jeżeli inwestycje krótkoterminowe wyceniane były w wartości rynkowej, to pomimo ich przekwalifikowania do inwestycji długoterminowych, nie następuje zmiana wyceny, nadal są one wyceniane jak dotychczas.

Przykład

Spółka Y kupiła na początku roku 300 akcji spółki notowanej na giełdzie po 15 zł za sztukę, kwalifikując je jako inwestycję krótkoterminową. Przy zakupie spółka Y poniosła koszty prowizji biura maklerskiego w wysokości 2 proc. transakcji.

Spółka Y stosowała przepisy ustawy o rachunkowości. Na dzień bilansowy cena rynkowa akcji wyniosła 10 zł za akcję. W następnym roku spółka Y zdecydowała o przekwalifikowaniu inwestycji w akcje do inwestycji długoterminowych i na ten dzień cena rynkowa wynosiła 12 zł za akcję.

Ewidencja:

1. Kupno akcji za 4500 zł - prowizja wyniosła 90 zł - spółka zaewidencjonowała je w swoich księgach w wartości 4520 zł:

Wn „Krótkoterminowe aktywa finansowe - akcje spółki ABC”,

Ma „Rachunek bieżący”.

2. Spadek kursu akcji do poziomu 10 zł za sztukę - wycena na dzień bilansowy według wartości rynkowej, ponieważ jest ona niższa niż cena nabycia - 4520 - 3000 = 1590 zł:

Wn „Koszty finansowe”,

Ma „Krótkoterminowe aktywa finansowe - akcje spółki ABC”.

3. Przekwalifikowanie posiadanych akcji do inwestycji długoterminowej. Na dzień przekwalifikowania akcje na rynku były warte 3600 zł, zaś ich wartość księgowa jedynie 3000 zł, dlatego w myśl ustawy o rachunkowości wycenia się je w wartości księgowej:

Wn „Długoterminowe aktywa finansowe - akcje spółki ABC”,

Ma „Krótkoterminowe aktywa finansowe - akcje spółki ABC”.

Oczywiście przekwalifikować można posiadane inwestycje także „w drugą stronę”, czyli z inwestycji długoterminowych do krótkoterminowych. Wówczas wycena jest taka sama jak przy przekwalifikowaniu inwestycji krótko- do długoterminowych. Z tym jednak zastrzeżeniem, że jeżeli przekwalifikowana inwestycja długoterminowa była uprzednio przeszacowana, a skutki przeszacowania ujęte są w kapitale (funduszu) z aktualizacji wyceny, to nierozliczoną na dzień przekwalifikowania nadwyżkę z tytułu przeszacowania inwestycji długoterminowej należy zaliczyć do kosztów lub przychodów finansowych.

Przykład

Spółka Z kupiła 2000 akcji po 10 zł za sztukę i zakwalifikowała ten zakup jako inwestycję długoterminową. Koszty związane z prowizją maklerską wyniosły 300 zł (1,5 proc. ceny akcji). Cena 1 posiadanej akcji na dzień bilansowy wzrosła do 13 zł. W momencie powzięcia decyzji o przekwalifikowaniu tych inwestycji cena rynkowa wyniosła 13 zł za jedną akcję.

Ewidencja:

1. Kupno akcji za 20 000 zł - prowizja wyniosła 300 zł - spółka zaewidencjonowała je w swoich księgach w wartości 20 300 zł:

Wn „Długoterminowe aktywa finansowe”,

Ma „Rachunek bieżący”.

2. Wzrost wartości akcji na dzień bilansowy: 26 000 - 20 300 = 5700 zł:

Wn „ Odpisy aktualizujące wartość długoterminowych aktywów finansowych”,

Ma „Kapitał z aktualizacji wyceny”.

3. Przekwalifikowanie akcji z inwestycji długoterminowych do krótkoterminowych w wartości 26 000 zł (wg wartości księgowej, ponieważ spółka wycenia inwestycje krótkoterminowe w wartości rynkowej):

Wn „Krótkoterminowe aktywa finansowe”,

Ma „Długoterminowe aktywa finansowe”.

4. Przeksięgowanie odpisu aktualizującego:

Wn „Długoterminowe aktywa finansowe”,

Ma „ Odpisy aktualizujące wartość długoterminowych aktywów finansowych”.

5. Przeksięgowanie kapitału z aktualizacji wyceny do przychodów finansowych 5700 zł:

Wn „Kapitał z aktualizacji wyceny”,

Ma „Przychody finansowe”.

Podstawa prawna:

- art. 3, art. 28 ust. 1 pkt 5, art. 35 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn.zm.),

- § 2, 14 i 15 rozporządzenia Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. Nr 149, poz. 1674 z późn.zm.).