Sprawozdania finansowe zgodnie z MSSF 9 - stosowanie przepisów przejściowych dla banków

Resort finansów poinformował, że ustawą z dnia 27 listopada 2017 r o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. poz. 2175) wprowadzone zostały nowe rozwiązania w zakresie rozpoznawania w przychodach i kosztach banków - zagrożonych spłatą:

• udzielonych kredytów (pożyczek),
• udzielonych gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek oraz
• nabytych przez bank hipoteczny wierzytelności w celu emisji listów zastawnych.

Nowelizacja:

• uwzględnia zmiany zasad tworzenia odpisów dotyczących zagrożonych należności, które od 1 stycznia 2018 r., po wprowadzeniu MSSF 9, są rozpoznawane w bankach jako odpisy na oczekiwane straty kredytowe — w związku z zastąpieniem MSR 39 Instrumenty Finansowe: ujmowanie i wycena  MSSF 9 Instrumenty Finansowe,
• upraszcza rachunkowość podatkową w bankach stosujących MSR/MSF, poprzez wyeliminowanie obowiązku prowadzenia ewidencji dla celów rachunkowych i podatkowych, w przypadku rozpoznawania w kosztach podatkowych odpisów na zagrożone spłatą udzielone kredyty (pożyczki), udzielone gwarancje (poręczenia) spłaty kredytów i pożyczek oraz nabyte przez bank hipoteczny wierzytelności w celu emisji listów zastawnych,
• wprowadza jednolite regulacje dla wszystkich banków (stosujących krajowe standardy rachunkowości (PSR) oraz MSR/MSF) w zakresie  rozliczania z podstawą opodatkowania rezerwy na ryzyko ogólne, określonej w art. 130 ustawy – Prawo bankowe.

Stan prawny przed 1 stycznia 2018 r.

Do końca 2017 r. banki stosujące MSR 39, na mocy art. 38b ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej "ustawa CIT"), wprowadzonego z dniem 1 stycznia 2005 r., mogły zaliczać do kosztów uzyskania przychodów odpisy aktualizujące z tytułu utraty wartości udzielonych:

• kredytów (pożyczek),
• gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek a także
• nabytych przez bank hipoteczny wierzytelności w celu emisji listów zastawnych

- których nieściągalność została uprawdopodobniona.

Kwota kosztów podatkowych w tym zakresie limitowana była równowartością rezerw na ryzyko związane z działalnością banków, określaną w wysokości i na zasadach ustalonych dla rezerw celowych, w rozporządzeniu w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków.

W celu ustalenia wysokości odpisów aktualizujących, kwalifikujących się do kosztów podatkowych, banki stosujące MSR zobligowane były, dla potrzeb porównawczych, do jednoczesnej kalkulacji rezerw na ryzyko związane z działalnością banków. Na bankach ciążył zatem obowiązek prowadzenia ewidencji rachunkowej, zarówno dla potrzeb podatkowych jak i rachunkowych.

Analogicznie, na mocy art. 38c ustawy CIT, banki stosujące MSR dokonywały porównania rezerwy na nieudokumentowane ryzyko kredytowe z wysokością rezerwy na ryzyko ogólne.

Stan prawny po 1 stycznia 2018 r.

Od 1 stycznia 2018 r., w związku z uchyleniem art. 38b i art. 38c ustawy CIT, banki stosujące MSR nie dokonują już porównania:

• odpisów aktualizujących z rezerwami na ryzyko związane z działalnością banków,
• rezerwy na nieudokumentowane ryzyko kredytowe z wysokością rezerwy na ryzyko ogólne.

Dla banków tych przewidziany został przepis szczególny, określony w art. 16 ust. 1 pkt 26c ustawy CIT, regulujący kwestie ujmowania w kosztach podatkowych tworzonych na podstawie MSSF 9 odpisów na oczekiwane straty kredytowe (dla celów ustawy CIT przyjęto określenie: „odpisy na straty kredytowe").

Polecamy: CIT 2018. Komentarz

Ujednolicenie zaś we wszystkich bankach, stosujących PSR i MSR, zasad rozpoznawania  w podstawie opodatkowania rezerwy na ryzyko ogólne, tworzonej zgodnie z ustawą - Prawo bankowe wynika z art. 12 ust. 1 pkt 6 lit. a i art. 15 ust. 1h pkt 1 ustawy CIT.

Przepisy przejściowe – zakres i stosowanie art. 12 nowelizacji

Zasady tworzenia w bankach rezerw celowych i odpisów na straty kredytowe (do końca 2017 r. – odpisów aktualizujących) na należności zagrożone spłatą w zakresie:

• udzielonych kredytów (pożyczek),
• udzielonych gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek oraz
• nabytych przez bank hipoteczny wierzytelności w celu emisji listów zastawnych

- określają rachunkowe zasady przyjęte przez bank, dla celów sprawozdawczych.

Przepisy przejściowe w nowelizacji mają przede wszystkim na celu uregulowanie kwestii różnic mogących powstać w podatkowej wycenie aktywów finansowych, w związku z wprowadzonymi od 1 stycznia 2018 r. zmianami. Zostały one szczegółowo ujęte w art. 12 ustawy nowelizującej.

Przepis art. 12 ustawy nowelizującej adresowany jest do wszystkich banków, czyli zarówno tych stosujących PSR jak i stosujących MSR (w tym banków spółdzielczych). Przepis ma zastosowanie również do spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych.

Zgodnie z brzmieniem art. 12 ust. 1 do rezerw, odpisów aktualizujących wartość kredytów (pożyczek) oraz rezerw na poniesione nieudokumentowane ryzyko kredytowe, utworzonych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, stosuje się przepisy ustawy CIT, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31.12.2017 r. Z regulacji tej wynika prawo do utrzymania w kosztach podatkowych banków stosujących PSR – rezerw celowych, utworzonych przed dniem 1 stycznia 2018 r., w wysokości i na zasadach określonych w ustawie CIT, w brzmieniu obowiązującym do końca 2017 r.

Banki, które utworzyły rezerwy na należności zagrożone spłatą w zakresie udzielonych kredytów (pożyczek), w tym nabytych przez bank hipoteczny wierzytelności w celu emisji listów zastawnych oraz na należności z tytułu udzielonych gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek, w oparciu o postanowienia rozporządzenia w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków, zachowują zatem prawo do utrzymania tych rezerw w kosztach uzyskania przychodów, a w przypadku ich rozwiązania lub zmniejszenia, po dniu 31 grudnia 2017 r. – mają obowiązek ustalenia przychodu do opodatkowania podatkiem dochodowym w wysokości rozwiązanej lub zmniejszonej rezerwy.

Analogiczne zasady rozliczenia dotyczą rezerwy na ryzyko ogólne, określonej ustawą Prawo bankowe, utworzonej przed dniem 1 stycznia 2018 r. - w przypadku rezerwy na ryzyko ogólne przychód podatkowy powstaje z dniem jej rozwiązania lub wykorzystania w inny sposób.

W zakresie rezerw na poniesione nieudokumentowane ryzyko kredytowe, dla których od dnia 1 stycznia 2018 r. wygasa prawo do zaliczania ich do kosztów uzyskania przychodów, na banku tworzącym te rezerwy ciąży obowiązek rozliczenia ich w przychodach podatkowych, w wysokości zaliczonej do 31 grudnia 2017 r. do kosztów uzyskania przychodów, z uwzględnieniem tej części rozwiązanych tych rezerw, które zaliczone zostały do tego dnia do przychodów podatkowych.

Podstawa prawna: art. 12 ust. 1 ustawy nowelizującej

Uchylenie z dniem 1 stycznia 2018 r. przepisu art. 38b ustawy CIT wynika ze zmian w zakresie rozpoznawania w przychodach i kosztach uzyskania przychodów w bankach stosujących MSR odpisów na należności zagrożone spłatą w zakresie udzielonych kredytów (pożyczek), w tym nabytych przez bank hipoteczny wierzytelności w celu emisji listów zastawnych oraz udzielonych gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek. Przepis art. 38b ustawy CIT stanowił do końca 2017 r. podstawę do nałożenia na banki stosujące MSR obowiązku prowadzenia podwójnej ewidencji (dla celów rachunkowych i podatkowych), w celu limitowania odpisów aktualizujących rezerwami celowymi. Wraz z jego uchyleniem brak jest podstawy prawnej do kontynuowania prowadzenia przez banki stosujące MSR podwójnej ewidencji. Również przepis przejściowy art. 12 ust. 1 ustawy nowelizującej nie nakłada obowiązku limitowania odpisów na straty kredytowe wysokością rezerw celowych, wobec należności powstałych przed dniem 1 stycznia 2018 r.