Czym są wartości niematerialne i prawne

Zauważyć należy, iż pojęcie wartości niematerialnych i prawnych ma w polskim systemie prawnym wyraźną, gospodarczą konotację. Zarówno ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t. j. Dz. U. z 2002 r., nr 76, poz. 694 z późn. zm.), jak i ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz. U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t. j. Dz. U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.), łączą wyraźnie wartości niematerialne i prawne z prowadzoną przez dany podmiot działalnością gospodarczą. Poza tymi dwoma aktami pojęcie wartości niematerialnych i prawnych nie zostało nigdzie indziej zdefiniowane.

Autopromocja

Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.) nie zawiera szczególnej definicji wartości niematerialnych i prawnych (brak takiej definicji w słowniczku z art. 2 tej ustawy). Ogólną, powszechnie akceptowaną zasadą interpretacyjną prawa podatkowego jest zaś założenie, iż w sytuacji, gdy dane pojęcie nie zostało na potrzeby konkretnej ustawy podatkowej w sposób odmienny zdefiniowane, obowiązujące jest jego ogólne rozumieniu, czyli rozumienie, wynikające z innych regulacji ustawowych, dla tego pojęcia wyjściowych. Dla wartości niematerialnych i prawnych wyjściowym kontekstem jest zaś niewątpliwie ustawa o rachunkowości oraz ustawy regulujące opodatkowanie podatkiem dochodowym osób fizycznych i osób prawnych.

W przeciwnym wypadku, tzn. przy przyjęciu założenia, że użyciu w ustawie o VAT określonego pojęcia nie należy przypisywać jego podstawowego kontekstu, ale nadawać mu trudny do zweryfikowania, szczególny zakres przedmiotowy, mielibyśmy do czynienia ze stanem dużej niepewności podatkowej. Skoro bowiem pojęcie wartości niematerialnej i prawnej mogłoby na potrzeby VAT być tłumaczone inaczej, niż to wynika z regulacji dla tego pojęcia wyjściowych, to dlaczego podobnej dowolności nie zastosować do innych, powołanych w ustawie o VAT, ogólnych pojęć, takich jak darowizna czy najem.

Nie można pomijać istotnej okoliczności, iż pomimo tego, że nowa ustawa o VAT dotyczy wyjątkowo również podmiotów, które działalności gospodarczej nie prowadzą, jest ona niewątpliwie w pierwszej kolejności skierowana do przedsiębiorców, będących mimo wszystko podstawową kategorią podatników VAT, stąd też kojarzenie wartości niematerialnych i prawnych z prowadzeniem działalności gospodarczej wydaje się zabiegiem logicznym.

Autopromocja

Webinar:
KSeF 2.0 – co biuro rachunkowe musi wiedzieć przed wejściem w życie obowiązku?

Sprawdź

Wartości niematerialnych i prawnych nie należy utożsamiać ze wszystkimi dobrami niematerialnymi, jakimi są między innymi utwory. Relacja bowiem między tymi dwoma pojęciami jest następująca: każda wartość niematerialna i prawna powinna być kojarzona z dobrem niematerialnym, natomiast nie każdemu dobru niematerialnemu może być przypisany status wartości niematerialnej i prawnej. Na pewno zaś trudne do systemowej obrony byłoby stanowisko, że twórca, który działalności gospodarczej nie prowadzi, w wyniku swojej twórczej aktywności wytwarza wartości niematerialne i prawne, gdyż efektem jego działalności mogą być, co prawna dobra niematerialne, ale już nie wartości niematerialne i prawne w ich wyjściowym, podstawowym rozumieniu. Gdyby zatem ustawodawca posłużył się w ustawie o VAT ogólnym pojęciem dóbr niematerialnych, to można by zasadnie systemowo wywodzić, iż chodzi tutaj zarówno o dobra, które są wartościami niematerialnymi i prawnymi, jak i o te dobra niematerialne, które takiego gospodarczego kontekstu nie posiadają. Odwrotny wniosek wydaje się systemowo nieuzasadniony, co oczywiście nie ma przesądzającego znaczenia dla zakresu opodatkowania VAT obrotu prawami autorskimi, skoro katalog usług z art. 8 ust. 1 ustawy o VAT ma jedynie przykładowy charakter.

Na marginesie powyższych uwag należałoby dodać, że wykorzystywanie wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych w rozumieniu art. 15 ust. 2 zdanie 2 ustawy o VAT należałoby kojarzyć nie tyle ze sprzedażą stanowiących te wartości dóbr niematerialnych (praw na nich), ale z ich licencjonowaniem. Sprzedaż majątkowych praw wyłącznych prowadzi bowiem do wyzbycia się przez podatnika na stałe sprzedawanego dobra, stąd też trudno byłoby uznać, że w związku z jej nastąpieniem mamy do czynienia z wykorzystywaniem wartości niematerialnej i prawnej w sposób ciągły.