Polska emerytura dla Ukraińca i Białorusina. Na czym polega dopłata do minimalnej emerytury?

Zasada równego traktowania w zakresie ubezpieczeń społecznych

W odpowiedzi z 6 lipca 2023 r. na interpelację poselską nr 41697, sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej Anna Schmidt wskazała na wstępie, że podstawową zasadą w polskim porządku prawnym jest zasada równego traktowania. Zasada ta, w obszarze „zabezpieczenie społeczne”, została wyrażona w art. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi:
„1. Ustawa stoi na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, stan cywilny oraz stan rodzinny.
2. Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności:
1) warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych;
2) obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne;
3) obliczania wysokości świadczeń;
4) okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń.
3. Ubezpieczony, który uważa, że nie zastosowano wobec niego zasady równego traktowania, ma prawo dochodzić roszczeń z tytułu ubezpieczeń z ubezpieczenia społecznego przed sądem…”.

Zdaniem resortu rodziny i polityki społecznej zasada ta nie pozwala by osoby, które posiadają okresy ubezpieczenia w Polsce, były inaczej traktowane w zakresie uprawnień emerytalnych z tego tylko powodu, że są obywatelami Ukrainy czy Białorusi.

Prawa obywateli Ukrainy i Białorusi zabezpieczają także postanowienia:
- Umowy o zabezpieczeniu społecznym zawartej 18 maja 2012 r. między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą, 
- Umowy o zabezpieczeniu społecznym zawartej 13 lutego 2019 między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Białorusi. 
Na podstawie art. 4 tych Umów, osoby objęte ich zakresem podmiotowym podlegają obowiązkom i korzystają z uprawnień wynikających z ustawodawstwa drugiej Umawiającej się Strony na tych samych warunkach, co obywatele tej Umawiającej się strony. Przepisy te statuują obowiązek traktowania obywatela Ukrainy lub obywatela Białorusi tak, jak obywatela Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie obowiązków i uprawnień wynikających z polskich przepisów o zabezpieczeniu społecznym, w tym polskich przepisów emerytalnych.

Nabycie prawa do polskiej emerytury nie zależy od obywatelstwa

Jak podkreśla resortu rodziny i polityki społecznej, nabycie prawa do polskiej emerytury, nie jest zależne od obywatelstwa osoby wnioskującej o świadczenie. Emerytury są przyznawane i wypłacane obywatelom innych państw, w tym obywatelom Ukrainy lub Białorusi, według zasad wynikających z polskich przepisów emerytalnych, niezależnie od ich obywatelstwa. Istotne jest natomiast spełnienie, określonych ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, warunków wymaganych do nabycia prawa do emerytury. Dlatego też, aby uzyskać prawo do polskiej emerytury obywatel Ukrainy lub Białorusi, tak jak obywatel Rzeczypospolitej Polskiej, musi spełnić warunki, jakie wynikają z polskich przepisów, czyli:

• warunek ukończenia wieku emerytalnego oraz posiadania wymaganego minimalnego stażu ubezpieczeniowego – w przypadku osób, do których mają zastosowanie przepisy dotyczące, tzw. „starego” systemu emerytalnego,
• warunek ukończenia wieku emerytalnego oraz posiadania składek ubezpieczeniowych zgromadzonych na indywidualnym koncie ubezpieczonego – w przypadku osób, do których mają zastosowanie przepisy dotyczące, tzw. „nowego” systemu emerytalnego.

Dopłata do polskiej emerytury minimalnej. Dla kogo?

Ale wyżej wskazany obywatel Ukrainy lub Białorusi, który ukończył 65 lat, posiada 25 letni staż pracy na Ukrainie lub Białorusi oraz prawo do ukraińskiej emerytury minimalnej - może, po spełnieniu określonych warunków, uzyskać tzw. dopłatę do kwoty polskiej emerytury minimalnej. Nie jest to jednak równoważne z uzyskaniem polskiej emerytury minimalnej.

Na podstawie art. 85 ust. 4 i art. 87 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych kwota emerytury niższa od kwoty najniższej polskiej emerytury, podlega podwyższeniu do kwoty najniższej emerytury, jeżeli osoba zainteresowana udowodni polskie okresy ubezpieczenia (okresy składkowe i nieskładkowe), wynoszące 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Podwyższenie to jest niezależne od obywatelstwa i państwa zamieszkania emeryta.

Jak wyjaśnia Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, dopłata do polskiej emerytury minimalnej jest ustalana tak, aby suma emerytury polskiej i zagranicznej nie była niższa od kwoty polskiej emerytury minimalnej. Kwota dopłaty jest więc zależna od wysokości przyznanej emerytury polskiej oraz wysokości emerytury zagranicznej. Każdy wzrost emerytury polskiej lub zagranicznej skutkuje rewizją kwoty wypłacanej dopłaty (jej zmniejszeniem). W rezultacie nie jest możliwe by dopłata do minimalnej emerytury osiągnęła wysokość minimalnej emerytury. 

Kiedy nie przysługuje dopłata do minimalnej emerytury?

Dopłata do polskiej minimalnej emerytury nie przysługuje, gdy świadczeniobiorca zmieni państwo miejsca zamieszkania, ale także gdy:

• suma kwot polskiej i ukraińskiej lub białoruskiej emerytury jest równa lub wyższa od kwoty najniższej polskiej emerytury,
• emeryt osiąga przychód z tytułu działalności, o której mowa w art. 104 ust. 1-4 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którego wysokość przekracza kwotę dopłaty.

Wobec powyższego, wskazane aspekty podlegają weryfikacji przez ZUS. W tym celu ZUS uzyskuje z ukraińskiej lub białoruskiej instytucji ubezpieczeniowej informacje o zmianie wysokości ukraińskich lub białoruskich emerytur, co pozwala na pomniejszenie kwot wypłacanych dopłat o wysokość wypłacanych świadczeń ukraińskich lub białoruskich. Dodatkowo, na podstawie danych zapisanych na koncie ubezpieczonego o osiąganych przychodach z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, ZUS weryfikuje dalsze prawo do pobierania dopłaty.

Dopłata do minimalnej polskiej emerytury także dla obywateli innych państw

Anna Schmidt wskazała także, że przepisy dot. dopłaty do minimalnej polskiej emerytury stosuje się także do obywateli państw członkowskich UE, obywateli Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Szwajcarii, a także obywateli państw, z którymi łączą Polskę dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym. Z rozwiązania tego korzystają także liczni obywatele Rzeczypospolitej Polskiej zamieszkali poza granicami Polski, np. w państwach członkowskich UE.

oprac. Paweł Huczko