Czy powiązania kapitałowe i osobowe spółek mogą wpływać na wysokość opłacanych składek ZUS?

ZUS może sprawdzać umowę między pracownikiem a pracodawcą

Problematyka podlegania ubezpieczeniom społecznym jest ściśle powiązana ze stosunkiem pracy oraz pojęciami pracodawcy i pracownika. Jednakże nie zawsze umowa między stronami danego stosunku pracy, bądź zatrudnienia na podstawie umowy cywilnoprawnej, będzie stanowiła podstawę do odprowadzenia składek na ubezpieczenia społeczne za ubezpieczonego.
Zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma możliwość sprawdzania stosunku łączącego pracownika (Ubezpieczonego) oraz jego pracodawcę (płatnika składek). W przypadku uznania danego rodzaju umowy za pozorną, zawartą w celu obejścia prawa dla zmniejszenia wysokości należnych składek, ZUS ma możliwość wskazania rzeczywistego pracodawcy, a co za tym idzie, także Płatnika składek.

Osoba trzecia jako płatnik składek za ubezpieczonego

Uprawnienie ZUS do wskazania rzeczywistego płatnika składek pozwala poniekąd na ingerowanie przez organ państwowy, niebędący sądem, w stosunki pracownicze obywateli podlegających ubezpieczeniom społecznym. Może, zatem dojść do sytuacji, w której dany podmiot zostaje zobowiązany do opłacenia składek za nie swojego pracownika. W takiej sytuacji to podmiot wskazany przez organ rentowy musi dochodzić swoich praw przed sądem, wykazując brak powiązań z danym ubezpieczonym.

Powiązania kapitałowe i osobowe spółek a składki ZUS. Ustawa chroni przed nadużyciami, czy daje możliwość arbitralnej działalności ZUS?

Niekiedy zdarza się, że powiązania między dwoma podmiotami funkcjonującymi w obrocie gospodarczym mogą być przyczyną wszczęcia postępowania kontrolnego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, mającego negatywne skutki dla podmiotów nią objętych. Na przestrzeni ostatnich kilku lat można zaobserwować wzrost postępowań zainicjowanych wskazaniem przez ZUS płatnika składek, niebędącego pracodawcą danego ubezpieczonego. Wszystko to usprawiedliwiane powiązaniami kapitałowymi spółek w holdingowej strukturze organizacyjnej.

Powiązania kapitałowe, a nawet osobowe między podmiotami gospodarczymi nie mogą stanowić przesłanki do zobowiązania jednego podmiotu do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne za pracowników innego podmiotu, z którym łączą go stosunki gospodarcze.

Zdaniem urzędników ZUS powiązania kapitałowe uzasadniają finansowanie działań spółki zależnej od spółki dominującej, co prowadzi w konsekwencji do tego, że pracownicy spółki zależnej uznawani są za osoby zatrudnione w spółce dominującej. Aktualnie w sądach jest wiele taki postępowań, gdzie ZUS w większości przypadków przegrywa, ponieważ przyjmuje, że innym podmiot będący właścicielem kapitałowym ma zapłacić składki, nie biorąc pod uwagę w ogóle brzmienia art. 4 kodeksu spółek handlowych, który definiuje spółki dominujące i zależne.

Przykład:
ZUS przeprowadził kontrole w spółce ABC, której 100% udziałowcem jest spółka ZEN. Uznał, że w związku z faktem posiadania 100% udziałów przez spółkę ZEN pracodawcą dla 500 osób zatrudnionych w spółce ABC jest spółka ZEN. ZUS wydał 500 decyzji, spółka odwoła się do sąd. Sąd wskazał, że nie ma przepisu prawa, który stwierdza, że sam fakt bycia właścicielem kapitałowym powoduje obowiązek zapłacenia składek za pracowników innego niezależnego podmiotu.  

Czy spółka dominująca może być pracodawcą pracowników spółki zależnej? Co na to sądy?

Orzecznictwo w tym zakresie nie pozostawia wątpliwości. Zgodnie z Uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2016 roku (sygn. akt: III UZP 6/16) „spółka kapitałowa wchodząca w skład "holdingowej struktury organizacyjnej spółek handlowych", a nie ta struktura (holding, grupa kapitałowa) jest pracodawcą, o którym mowa w art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 121 ze zm.).”
Co istotne, w obowiązującym stanie prawnym ustawodawca nie przewidział przepisu, który wskazywałby jakkolwiek, choćby pośrednio, że spółka dominująca może zostać uznana za pracodawcę (w tym także płatnika składek) pracowników spółki zależnej w ramach grupy kapitałowej.

Niemniej obserwuje się tendencję do wskazywania arbitralnie płatnika składek bez zważania na przepisy prawa handlowego.

Dr Katarzyna Kalata
Bartłomiej Myszór - Junior Associate w Kancelarii Kalata