Nieprawidłowa wypłata wynagrodzenia - sankcje

Odpowiedzialność odszkodowawcza

Na podstawie art. 471 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 kodeksu pracy pracodawca może ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą na zasadach ogólnych. Dłużnik jest bowiem obowiązany do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności. Elementem koniecznym jest poniesienie szkody przez pracownika wskutek nieodpowiedniej wypłaty wynagrodzenia przez pracodawcę, a także możliwość przypisania pracodawcy odpowiedzialności za niewłaściwe spełnienie świadczenia. Szkodą jest uszczerbek w prawnie chronionych dobrach pracownika, obejmujący nie tylko poniesione straty rzeczywiste.

Regulacja ta znajdzie zastosowanie w przypadku dokonania wypłaty zarobku w innym niż ustalone miejscu, w bezpodstawnie zaniżonej wysokości, w nieodpowiedniej formie, np. drogą przekazu pocztowego zamiast przelewu bankowego. Na pracowniku spoczywa ciężar udowodnienia szkody i jej wysokości, oraz wykazania, że nastąpiła na skutek zwłoki w wypłacie wynagrodzenia, czyli związku przyczynowego między zwłoką a szkodą.

Pracodawca może uwolnić się od odpowiedzialności w takim zakresie, w jakim jest w stanie wykazać, że szkoda nastąpiła na skutek okoliczności za które nie odpowiada, niezależnych od niego. Przejściowe kłopoty gospodarcze, trudności finansowe nie są okolicznościami za które nie ponosi odpowiedzialności. Pracodawcę obarcza ryzyko gospodarcze swojej działalności. Nie poniesie natomiast konsekwencji nieterminowej wypłaty wynagrodzenia, jeśli pracownik podał błędne dane bądź z opóźnieniem udzielił informacji o numerze konta bankowego.

Pracownik może nie przyjąć wynagrodzenia wydanego w niewłaściwej formie i domagać się jego wypłaty w odpowiedniej postaci oraz naprawienia szkody wynikłej z nienależytego wykonania zobowiązania. Jeśli tym samym pracodawca pozostaje w zwłoce, pracownik ma prawo żądać zapłaty odsetek. W sytuacji, kiedy pomimo niewłaściwej formy, pracownik przyjmuje wynagrodzenie, traci prawo ubiegania się o ponowną wypłatę zarobku we właściwej postaci, zachowując uprawnienie do naprawienia szkody.

Popadnięcie w zwłokę

Pracodawca nie wypłacając wynagrodzenia w odpowiednim terminie lub wypłacając je w niepełnej wysokości może popaść w zwłokę (art. 476 k.c. w zw. z art. 300 k.p.). Pracownik może domagać się, poza wypłatą pełnej kwoty wynagrodzenia, odsetek oraz odszkodowania za zwłokę.

Zwłoka to niespełnienie świadczenia w terminie lub niezwłocznie po wezwaniu do spełnienia świadczenia jeśli termin nie został określony, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (art. 476 k.c.). Nie dotyczy więc sytuacji, gdy opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które pracodawca nie jest odpowiedzialny, jak np. pożar kasy w zakładzie pracy, awaria systemu bankowego, nieprawidłowe działanie funkcjonariuszy poczty. W przypadku zwłoki pracownika, spóźniającego się z odbiorem należnej płacy, pracodawca może zwolnić się z długu przez złożenie kwoty wynagrodzenia do depozytu sądowego.

Wypłata wynagrodzenia w wysokości zaniżonej także traktowana jest jako spóźnienie spełnienia niewypłaconej części świadczenia. Ponadto w myśl art. 282 § 1 pkt 1 k.p. bezpodstawne obniżenie wysokości świadczenia jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika.

Odsetki

Zgodnie z art. 481 k.c. w zw. z art. 300 k.p. pracownikowi przysługują odsetki za spóźnienie w realizacji świadczenia pieniężnego, tj. wypłaty wynagrodzenia. Bez znaczenia pozostaje okoliczność poniesienia szkody przez pracownika, nieistotne jest także, czy pracodawca ponosi odpowiedzialność za okoliczności powodujące opóźnienie. Pracownik może domagać się wypłacenia odsetek nawet, jeśli nie poniósł żadnego uszczerbku i gdy pracodawca nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie.

Przyjmuje się, że wypłacenie tylko części zarobku jest równoznaczne z opóźnieniem w spełnieniu pozostałego świadczenia. Odsetki należą się za cały okres spóźnienia. Od chwili wytoczenia powództwa o nie, pracownik może żądać również odsetek od odsetek (art. 482 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.). Odsetki przysługują także od zapłaconych składek ZUS i pokrytych zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Ograniczony zwrot nadpłaty wynagrodzenia

Odmiennie przedstawia się sytuacja wypłacenia zawyżonego zarobku, prowadząca do bezpodstawnego wzbogacenia pracownika, regulowanego przez przepisy art. 405 i następnych k.c. Na pracodawcy ciąży obowiązek poprawnego obliczenia wynagrodzenia, natomiast z błędnego ustalenia płacy nie wynika prawo pracownika do nadpłaconej kwoty.

Zgodnie z art. 405 k.c. ten, kto uzyskał korzyść majątkową bez podstawy prawnej kosztem innej osoby, jest zobowiązany do wydania korzyści w naturze, a gdy to niemożliwe, do zwrotu jej wartości. Przesłankami odpowiedzialności są: uzyskanie korzyści majątkowej przez jedną osobę, jednoczesna utrata takiej korzyści przez inny podmiot, związek pomiędzy tymi przesunięciami korzyści oraz brak podstawy prawnej wzbogacenia.

Pracodawca może żądać zwrotu wypłaconej nadwyżki za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie, a w przypadku niewyrażenia zgody może wystąpić do sądu o zwrot nadpłaty oraz odsetek. Żądanie zwrotu nadpłaconej kwoty jest uzasadnione, o ile pracownik jest nadal wzbogacony. Pracownik nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki jeśli był przekonany, że wynagrodzenie w wypłaconej wysokości mu przysługuje i wydał już kwotę nadpłaconego zarobku.

Rzadko się zdarza, by pracownik był nadal wzbogacony w chwili żądania wydania korzyści i nie przeznaczył nadwyżki na pokrycie kosztów utrzymania. Płaca pełni przede wszystkim funkcje alimentacyjną i jest najczęściej na bieżąco rozdysponowywana. To pracodawca oblicza jej wysokość i to on ponosi odpowiedzialność za błędne obliczenie. Pracownik może zakładać, że kompetentne służby płacowo-kadrowe prawidłowo obliczyły wysokość należnego mu wynagrodzenia, a co za tym idzie nie musi się liczyć z możliwością jego zawyżenia i ewentualnego obowiązku zwrotu kwoty bezpodstawnego wzbogacenia.

Na pracowniku spoczywa ciężar dowodu co do utraty lub zużycia nadwyżki w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Pracodawcę obciąża zaś udowodnienie liczenia się z obowiązkiem zwrotu nadpłaty przez pracownika, czyli dowieść musi, że zatrudniony wiedział, iż nie przysługuje mu zawyżone wynagrodzenie.

Podyskutuj o tym na naszym FORUM

Leasing - Raport INFOR - PDF

Emerytury - Raporty INFOR - PDF

PDF - Podróże służbowe - Raporty INFOR

Ograniczenie odliczeń za czas nieobecności w pracy

W oparciu o art. 87 § 7 k.p. z wynagrodzenia za pracę podlegają odliczeniu w pełnej wysokości wypłacone w poprzednim terminie płatności, kwoty za czas nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do płacy. Pracodawca może odliczyć taką nadpłatę wyłącznie w następnym, najbliższym terminie wypłaty. Jeśli nie zachowa terminu, traci prawo do odliczenia nadwyżki i nie może jednostronnie potrącić kwoty nadpłaty w kolejnych okresach rozliczeniowych. Może w takim wypadku dochodzić zwrotu nadpłaconego wynagrodzenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, bądź też dokonać potrąceń za zgodą pracownika na podstawie art. 91 k.p.

Zgoda pracownika jest warunkiem koniecznym, musi być wyrażona na piśmie, a w jej braku pracodawcy pozostaje jedynie roszczenie o wydanie wzbogacenia. Niewyrażenie zgody na dokonanie potrącenia lub odmowa zwrotu kwoty nadpłaty skutkować będzie zwłoką pracownika w spełnieniu świadczenia, jeśli nie wygasł obowiązek zwrotu zgodnie z art. 409 k.c. Pracodawca będzie miał prawo żądać także odsetek.

Odpowiedzialność karno-wykroczeniowa

Niezależnie od odpowiedzialności cywilnoprawnej pracodawca może ponieść odpowiedzialność karno-wykroczeniową za bezprawne czyny przeciwko prawom pracownika.  Ustawodawca penalizuje wypłacanie wynagrodzenia w zaniżonej wysokości i dokonywanie nieterminowych wypłat.

Zgodnie z art. 282 § 1 pkt 1 kto wbrew ciążącemu obowiązkowi nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego przysługującego pracownikowi świadczenia albo uprawnionemu do świadczenia członkowi rodziny pracownika, kto bezpodstawnie obniża wysokość wynagrodzenia lub świadczenia oraz kto bezpodstawnie potrąca należności z wynagrodzenia popełnia wykroczenie zagrożone karą grzywny.

Tej samej karze podlega pracodawca nie wykonujący wbrew obowiązkowi podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu lub ugody zawartej przed sądem pracy bądź komisją pojednawczą (art. 282 § 2 k.p.). Czyn ten może być popełniony zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Poza pracodawcą do podmiotów odpowiedzialnych zaliczyć należy wszystkich zobowiązanych do realizacji praw płacowych pracowników.

Na gruncie prawa karnego przewidziana jest odpowiedzialność za uporczywe lub złośliwe naruszanie praw pracownika (art. 218 k.k.), w których to mieszczą się uprawnienia płacowe.

Ilona Stefaniak