Skrócenie ogólnego terminu przedawnienia roszczeń – skutki dla przedsiębiorców

Ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 1104, dalej jako: „Nowelizacja”) wprowadziła zasadnicze zmiany odnoszące się nie tylko do terminów, ale przede wszystkim do zasad obliczania przedawnienia cywilnoprawnych roszczeń majątkowych. Ustawodawca zdecydował się również wzmocnić prawa konsumentów względem przedsiębiorców i skrócić ogólny termin przedawnienia roszczeń.

Największe wątpliwości może budzić jednak wprowadzenie przez ustawodawcę do obrotu prawnego regulacji, które różnicują możliwość korzystania z przywileju zarzutu przedawnienia w zależności od tego, czy podmiot funkcjonuje w obrocie jako konsument czy przedsiębiorca. Kluczowe pozostaje zatem pytanie, czy powyższa kwestia nie narusza konstytucyjnej zasady równości wobec prawa?

Przedsiębiorco, pamiętaj o nowych i krótszych terminach przedawnień

Zgodnie z treścią znowelizowanego art. 118 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2018 r., poz. 1025, dalej jako: k.c.) podstawowy termin przedawnienia wynosi aktualnie sześć lat pod warunkiem, że przepis szczególny nie stanowi inaczej. Jest to zasadnicza zmiana w porównaniu do uprzednio obowiązującego terminu, który wynosił dziesięć lat. Warto podkreślić, że modyfikacjom nie uległ termin przedawnienia określony dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej, który wynosi tak jak dotychczas trzy lata. W art. 118 k.c. dodano również regulację, która określa nowy sposób obliczania terminów przedawnienia wynoszących dwa lub więcej lat. W takich przypadkach koniec okresu przedawnienia przypadał będzie na ostatni dzień roku kalendarzowego. W praktyce oznacza to, iż moment podnoszonego przedawnienia będzie przedłużony do końca roku kalendarzowego.

Na podstawie zreformowanych od dnia 9 lipca 2018 r. regulacji Kodeksu cywilnego skróceniu uległ również dziesięcioletni termin przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem albo ugodą sądową, który w aktualnym brzmieniu wynosi sześć lat. W tym zakresie art. 125 k.c. wskazuje na roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego. Przedmiotowemu okresowi sześcioletniego przedawnienia podlegały będą również tytuły prawne zatwierdzone ugodą zawartą przed sądem bądź sądem polubownym, jak również ugodą zawartą przed mediatorem i w następstwie uznanej przez sąd.

Konsument szczególnie chroniony – odmienne regulacje przedawnienia roszczeń w stosunkach z konsumentami

Uzasadnione wątpliwości budzi wdrożenie zróżnicowanych zasad przedawnienia roszczeń w obrocie gospodarczym w przypadkach zachodzącej relacji gospodarczej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem. Nieuprawnione wydaje się działanie ustawodawcy zmierzające do poprawy sytuacji konsumentów kosztem przedsiębiorców, co rozważyć należy w odniesieniu do zagwarantowanej przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej zasady równości wobec prawa.

Polecamy: Przekształcenia spółek. Praktyczne aspekty prawne, podatkowe i rachunkowe

Szczególną uwagę przedsiębiorcy powinni zwrócić na przepisy art. 117 § 2¹ k.c., dodanego przez obowiązującą od 9 lipca 2018 r. nowelę, który stanowi, iż po upływie terminu przedawnienia niedopuszczalne jest domaganie się przez przedsiębiorcę zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Powyższa zmiana z praktycznego punktu widzenia oznacza, że w momencie upływu okresu przedawnienia podmiot będący wierzycielem (przedsiębiorcą) nie będzie uprawniony dochodzić przymusowej realizacji swojego roszczenia. Natomiast sąd rozpoznający sprawę dotyczącą konsumenta będzie obowiązany z urzędu dokonać analizy czy upłynął termin przedawnienia takiego roszczenia.

Tym samym ustawodawca zdecydował się dokonać niespotykanej dotąd modyfikacji istoty cywilistycznej instytucji przedawnienia. Przed nowelizacją przepisów przygotowaną przez rząd zarzut przedawnienia mógł być podniesiony wyłącznie przez samego pozwanego. Jest to fundamentalna zmiana, która odbiera nie tylko prawo do dochodzenia przez wierzyciela swojego roszczenia, ale również decyduje za samego dłużnika będącego konsumentem, że nie będzie on uprawniony do dobrowolnej spłaty swojej zaległość ani do odstąpienia od swojego kodeksowego przywileju po upływie okresu przedawnienia. Obecna regulacja jest zatem wyrazem jednoznacznego podejmowania decyzji ustawodawcy za samego konsumenta pozostającego w sporze z przedsiębiorcą, jak również nieuzasadnionego wzmocnienia jego pozycji względem wierzyciela.

Niejasności wokół przepisów przejściowych – konsument ponad prawem względem przedsiębiorcy?

Przygotowana przez rząd nowelizacja przepisów Kodeksu cywilnego wprowadza do obrotu gospodarczego szczególne przepisy przejściowe, które odmiennie określają zagadnienie przedawnienia cywilnoprawnych roszczeń majątkowych względem przedsiębiorców i konsumentów. Uwagę zwrócić należy na treść art. 5 ust. 3 nowelizacji Kodeksu cywilnego, w myśl którego do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem 9 lipca 2018 r. i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 k.c. stosuje się dotychczasowy dziesięcioletni okres przedawnienia.

W tym zakresie porównania wymaga wdrożona przez ustawodawcę zasada, zgodnie z którą roszczenia przedsiębiorców przedawnione wobec konsumentów, co do których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia (art. 5 ust. 4 nowelizacji). W praktyce przedsiębiorcy muszą mieć więc świadomość tego, że w takim przypadku na podstawie art. 117 § 2¹ k.c. sąd zobowiązany będzie rozważyć przedmiotowe przedawnienie z urzędu, bez względu na zarzut zgłoszony przez pozwanego.

Autor: radca prawny Robert Nogacki

Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi