Czy prokurent odpowiada za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości?

W dniu 1 stycznia 2016 r. weszła w życie ustawa z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne, która dokonała istotnych zmian w ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (dotąd: Prawo upadłościowe i naprawcze – /p.u.n./).

Autopromocja

Na gruncie dotychczasowych przepisów, dłużnik był zobowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Gdy dłużnikiem była osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spoczywał na każdym, kto ma prawo go reprezentować samodzielnie lub łącznie z innymi osobami.

Zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym w orzecznictwie, przytoczone wyżej przepisy nie zobowiązywały prokurentów do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15 marca 2013 r. (sygn. V CSK 177/12), „prokurent nie ponosi odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a zatem konsekwencji uchybienia obowiązkowi podjęcia stosownych działań i złożenia wniosku w odpowiednim terminie, ponieważ czynność złożenia wniosku mieści się w zakresie uprawnień prokurenta, a nie jego obowiązków”. Podobne stanowisko prezentowane jest w doktrynie – „chociaż więc wzgląd na ochronę wierzycieli i interes dłużnika przemawiałby za tym, aby przyznać uprawnienie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości także prokurentom, a nawet pełnomocnikom dłużnika, to brak jest ku temu podstaw” (A. Jakubecki, F. Zedler, Komentarz do art.20 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, Lex 2011 i powołana tam literatura).

Omawiana nowelizacja modyfikuje podmiotowy zakres obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, nakładając go na osoby, które na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu mają prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami, przy czym do 30 dni wydłużono termin na jego spełnienie.

Autopromocja

Nowelizacja VAT 2025.
Praktyczny webinar INFORAKADEMII

Sprawdź

Czy w związku z wprowadzeniem opisanej zmiany prokurent odpowie za zobowiązania spółki którą reprezentuje? W większości publikacji, na które natrafimy w Internecie znajdziemy informacje, które wskazują na obciążenie prokurenta obowiązkiem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W mojej ocenie stanowisko to nie jest poprawne, a nowelizacja nie wpłynie na możliwość obciążenia prokurenta odpowiedzialnością za szkodę wyrządzoną niezłożeniem wniosku w terminie.

Przewodnik po zmianach przepisów 2015/2016 dla firm

Powyższe potwierdza już samo uzasadnienie omawianej zmiany. Zgodnie z nim miała ona na celu jednoznaczne wyeliminowanie wątpliwości właśnie co do uprawnienia do nakładania wniosku o ogłoszenie upadłości przez prokurentów. Jak czytamy, „co prawda, zgodnie z dominującym w literaturze poglądem, prokurent nie jest legitymowany do złożenia wniosku, aczkolwiek problem ten nie jest postrzegany jednolicie. Pewność prawa wymaga, aby eliminować z ustawy przepisy niejednoznaczne i budzące wątpliwości” (por. uzasadnienie do projektu ustawy Prawo restrukturyzacyjne, druk nr 2824 VII kadencji Sejmu RP). W cytowanym fragmencie uzasadnienia nie wskazano, w jaki sposób ustawodawca postanowił zlikwidować wątpliwość interpretacyjne. Wydaje się jednak, że przychylił się do dominującego poglądu o braku legitymacji prokurenta do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Gdyby ustawodawca zdecydował się podzielić pogląd mniejszościowy, założenie racjonalnego ustawodawcy pozwala sądzić, iż przedstawiłby wówczas motywy wprowadzenia tak istotnej zmiany.

Autopromocja

Sprawozdanie finansowe 2024
Przykłady, schematy, tabele, wzory

Sprawdź

Ponadto, za brakiem odpowiedzialności prokurenta przemawia również wykładania językowa znowelizowanego przepisu. Aktualne brzmienie art. 21 ust. 2 p.u.n. moim zdaniem należy rozumieć w ten sposób, że aby dana osoba mogła zostać uznana za zobowiązaną do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, musi jednocześnie dysponować prawem do prowadzenia spraw dłużnika oraz jego reprezentowania. Dodanie w drodze nowelizacji art. 21 ust. 2 p.u.n. dodatkowej przesłanki, tj. przesłanki posiadania prawa do prowadzenia spraw dłużnika, oraz połączenie jej z dotychczasową przesłanką prawa do reprezentacji za pomocą spójnika „i” jednoznacznie wskazuje, że uprawnione do złożenia wniosku są osoby, które posiadają zarówno prawo do prowadzenia spraw dłużnika, jak i do jego reprezentowania. Nie można uznać zatem za taką osobę prokurenta. Prokurent co prawda może reprezentować przedsiębiorcę, jednakże nie ma uprawień do prowadzenia jego spraw, tj. do podejmowania decyzji np. gospodarczych, w sferze stosunków wewnętrznych.

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2025.
Podatki. Rachunkowość. ZUS

Sprawdź

Odsetki 2016 – rewolucyjne zmiany

Ponadto określone w art. 21 ust. 2 p.u.n. prawa (do prowadzenia spraw i reprezentacji dłużnika) wynikać powinny z ustawy, umowy spółki lub statutu. Nie ulega wątpliwości, że umocowanie prokurenta nie wynika ani z umowy spółki ani też z postanowień statutu.

Pozostaje natomiast sporne czy umocowanie prokurenta wynika z ustawy czy z czynności prawnej. Umocowanie prokurenta następuje bowiem w drodze jednostronnej czynności prawnej dokonanej na podstawie Kodeksu cywilnego. W mojej ocenie kluczową rolę dla umocowania prokurenta odgrywa tu jednak czynność prawna. Gdyby przyjąć odmienne stanowisko również zwykły pełnomocnik ustanawiany byłby mocą ustawy a nie na podstawie oświadczenia woli złożonego przez mocodawcę. Przepisy Kodeksu cywilnego regulują jedynie instytucję prokury nie czyniąc jednak nikogo prokurentem.

Niezależnie od powyższego wypada przypomnieć, że podmioty, na których ciąży rzeczony obowiązek, ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku we wskazanym terminie, przy czym mogą uwolnić się od odpowiedzialności w szczególności wówczas, gdy wykażą, że w terminie tym otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu.

Odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania spółki z o.o. - termin przedawnienia roszczeń

Do czasu rozstrzygnięcia powyższych wątpliwości prokurenci powinni uważnie monitorować kondycję finansową spółek i złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości spółki, w momencie zajścia przesłanek obligujących dokonanie tej czynności. Umożliwi to uniknięcie odpowiedzialności na wypadek gdyby sądy oparły swoje rozstrzygnięcia o niekorzystną dla prokurentów interpretację przepisów.

Kacper Sołoniewicz