Zabezpieczenie wierzytelności w drodze ugody

Ugoda - czym jest

Ugoda, zgodnie z art. 917 Kodeksu cywilnego stanowi wzajemne ustępstwa między stronami w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać. Nie musi być ona zawarta w formie pisemnej, natomiast w celu zabezpieczenia interesów, warto przyjąć właśnie tę formę.

Ugoda może zostać zawarta zarówno jeszcze przed zainicjowaniem postępowania sądowego, jak i również w jego trakcie. Na jej mocy między innymi strony mogą rozłożyć płatność zobowiązania na raty, odroczyć je. Wierzyciel może także zwolnić dłużnika z obowiązku płatności części zadłużenia pod warunkiem spłaty pozostałej należności w ustalonym terminie albo zwolnić dłużnika z konieczności uiszczania odsetek.

Co powinna zawierać ugoda?

Aby ugoda w poprawny sposób zabezpieczała interesy wierzyciela, powinna zawierać przede wszystkim:

• oznaczenie miejsca i daty zawarcia ugody,
• poprawne oznaczenie stron, tj. wskazanie imion i nazwisk, firmy strony, jeżeli jest ona przedsiębiorcą, adresu siedziby przedsiębiorstwa, adresu do doręczenia korespondencji, rejestru, do którego wpisane jest przedsiębiorstwo (np. Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej, Krajowy Rejestr Sądowy), numeru NIP, numeru REGON, numeru KRS, numeru PESEL, opcjonalnie numerów telefonów i e-mail. Należy pamiętać, aby upewnić się, że osoba podpisująca ugodę jest do tego uprawniona, np. gdy ugoda podpisywana jest ze spółką prawa handlowego. Takie dane  dostępne są w Rejestrze Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego,
• określenie wysokości zobowiązania,
• oświadczenie dłużnika o uznaniu długu,
• dokładne opisanie, w jaki sposób zobowiązanie ma zostać spłacone. Jeżeli wierzytelność ma być płatna w ratach, wskazanie do którego dnia każdego miesiąca raty mają być płatne oraz w jakiej wysokości, dobrym rozwiązaniem jest sporządzenie załącznika do ugody, stanowiącego harmonogram płatności rat,
• zawarcie klauzul zabezpieczających wierzyciela, między innymi: weksel in blanco, poręczenie, notarialne oświadczenie o poddaniu się egzekucji przez dłużnika, zastaw, zastaw rejestrowy, hipoteka,
• zawarcie klauzul zabezpieczających dłużnika: oświadczenie, że zawierana ugoda wyczerpie wszystkie roszczenia wierzyciela, które wynikają z łączącego strony stosunku zobowiązaniowego,
• podpisy strony.

Weksel in blanco

Unormowany został w ustawie z dnia 28.04.1936 r. Prawo wekslowe. Wekslami in blanco w znacznej większości są weksle własne, tzn. te, w których wystawca (dłużnik) zobowiązuje się zapłacić remitentowi (wierzycielowi) pewną sumę, określoną w wekslu. Weksel in blanco stanowi zabezpieczenie roszczenia, którego wysokości nie można na dzień zawarcia ugody ustalić, dłużnik bowiem może wierzytelność w części spłacić. Wobec takiej okoliczności, weksel można później uzupełnić. Należy pamiętać, że obowiązkowym elementem każdego weksla in blanco jest podpis dłużnika. Oprócz tego należy sporządzić porozumienie wekslowe, w którego treści dłużnik zobowiązuje się do zapłaty uzupełnionego przez wierzyciela weksla, natomiast wierzyciel zobowiązuje się do uzupełnienia weksla in blanco zgodnie z umową. Następnie dłużnik musi upoważnić wierzyciela do uzupełnienia weksla w konkretny sposób. Porozumienie zatem powinno określać przynajmniej najważniejsze elementy zobowiązania dłużnika i wierzyciela.

Poręczenie

Unormowane zostało w art. 876 do 887 Kodeksu cywilnego. Stanowi umowę, w której poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Oświadczenie poręczyciela pod rygorem nieważności powinno zostać złożone na piśmie. Co istotne, dłużnik nie musi wyrazić zgody na poręczenie jego długu. W przypadku braku spłaty przez dłużnika swojego zobowiązania, poręczyciel odpowiada względem wierzyciela jako współdłużnik solidarny dłużnika głównego. Odpowiedzialność poręczyciela obejmuje nie tylko świadczenie główne, ale również należności uboczne takie jak odsetki za opóźnienie lub kary umowne. Pamiętać należy, że wierzyciel powinien niezwłocznie powiadomić poręczyciela o braku uregulowania świadczenia przez dłużnika głównego.

Oświadczenie o poddaniu się egzekucji (art. 777 kpc)

W dokumencie tym dłużnik dobrowolnie oświadcza, że poddaje się egzekucji względem wierzyciela. Oświadczenie to musi być sporządzone w formie aktu notarialnego. W aktualnie obowiązującym stanie prawnym istnieją trzy rodzaje takich oświadczeń, zostały uregulowane w art. 777 § 1 pkt 4, 5 i 6 Kodeksu postępowania cywilnego. W obrocie prawnym najczęściej występują dwa pierwsze. Zgodnie z art. 777 § 1 pkt 4 akt notarialny obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie. W art. 777 § 1 pkt 5 natomiast ujęty został obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności.

Na aprobatę zasługuje fakt, iż w przypadku uzyskania oświadczenia od dłużnika, wierzyciel nie musi kierować sprawy do postępowania sądowego w momencie braku spłaty wierzytelności. Oszczędza zatem koszty sądowe, które musiałby początkowo uiścić na poczet wpisu sądowego przy kierowaniu powództwa oraz przede wszystkim czas. Wystarczy, że zawnioskuje do sądu o nadanie klauzuli wykonalności na akt notarialny. Po uzyskaniu klauzuli może od razu skierować sprawę do egzekucji komorniczej.

Zastaw

Uregulowany został w art. 306 do 335 Kodeksu cywilnego, jako ograniczone prawo rzeczowe. Jest formą zabezpieczenia rzeczowego wierzytelności. Jego przedmiotem może być rzecz ruchoma będąca własnością dłużnika lub prawo zbywalne. Znajdzie swoje zastosowanie, gdy przykładowo dłużnik jest w posiadaniu wartościowych ruchomości. W ramach założeń zastawu wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy lub prawa bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.

Do ustanowienia zastawu konieczne jest zawarcie umowy między właścicielem rzeczy a wierzycielem na piśmie z datą pewną oraz wydanie przedmiotu zastawu wierzycielowi, co uniemożliwia korzystanie z przedmiotu przez dłużnika w trakcie trwania zastawu. Forma pisemna z datą pewną oznacza urzędowe poświadczenie daty a oprócz tego stwierdzenie dokonania czynności w dokumencie urzędowym. W praktyce oznacza to, że warunek formy pisemnej z datą pewną zostanie spełniony w przypadku umieszczenia na dokumencie obejmującym czynność jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza od daty tej wzmianki. Ponadto w wypadku śmierci jednej z osób, które są podpisane na dokumencie, data złożenia przez nią podpisu jest uważana za pewną od daty śmierci tej osoby.

Zastaw rejestrowy

Innym rodzajem zastawu jest zastaw rejestrowy, który został unormowany w ustawie z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Do jego ustanowienia niezbędne jest sporządzenie, pod rygorem nieważności, umowy o ustanowienie zastawu między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu a wierzycielem oraz wpis do rejestru zastawów.

Przedmiotem takiej umowy mogą być rzeczy ruchome i zbywalne prawa majątkowe z wyjątkiem: praw mogących być przedmiotem hipoteki, wierzytelności, na których ustanowiono hipotekę, statków morskich oraz statków w budowie mogących być przedmiotem hipoteki morskiej. I podobnie jak w przypadku zastawu zwykłego wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym podlega zaspokojeniu z przedmiotu tego zastawu z pierwszeństwem przed innymi wierzytelnościami.

Co jest również ważne, zbycie przedmiotu zastawu nie powoduje, co do zasady, jego wygaśnięcia. Istotną różnicą między zastawem zwykłym a rejestrowym jest brak konieczności wydania przedmiotu zastawu wierzycielowi. Jednocześnie adnotacja o ustanowieniu zastawu w rejestrze ogranicza możliwość pokrzywdzenia wierzyciela, na wypadek, gdyby dłużnik chciał sprzedać przedmiot zastawu. Jest to atrakcyjna forma zabezpieczenia ze względu na fakt, iż wielu dłużników często nie posiada majątku, z którego można egzekwować roszczenie, zatem mimo wygranego procesu, wierzyciel może nie odzyskać należnych mu środków ze względu na bezskuteczność egzekucji. Forma zastawu zatem daje wierzycielowi pewność, że w egzekucji będzie mógł odzyskać swoją wierzytelność.

Hipoteka

Podobnie jak w przypadku zastawu, hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym, jednakże ustanowiona może zostać jedynie na nieruchomościach. Uregulowana została w ustawie z dnia 06.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Z założenia tej ustawy w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

Przedmiotem hipoteki może być użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącym własność użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, wierzytelność zabezpieczona hipoteką. Hipoteka jest ujawniana w księdze wieczystej danej nieruchomości. Jest to zabezpieczenie, które spełni swoją rolę jedynie w przypadku, gdy dłużnik będzie jednocześnie właścicielem, użytkownikiem wieczystym nieruchomości lub będzie posiadał spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Wówczas w momencie egzekucji z nieruchomości, wierzyciel zostanie w pierwszej kolejności zaspokojony z sumy uzyskanej po jej sprzedaży. Ustanowić ją można w formie umowy zawartej między dłużnikiem i wierzycielem.

Nie jest możliwe ustanowienie hipoteki w drodze jednostronnej czynności prawnej. Nadto osoba, która obciąża swoją nieruchomość hipoteką jest zobligowana do złożenia odpowiedniego oświadczenia w formie aktu notarialnego.

Kolejnym warunkiem ustanowienia hipoteki jest dokonanie wpisu hipoteki do księgi wieczystej obciążanej nieruchomości. Należy w tym miejscu pamiętać, że za chwilę dokonania wpisu jest moment złożenia wniosku o wpis. Kolejność wpisów ustanawiających hipotekę na rzecz  wierzycieli ma znaczenie przy późniejszym egzekwowaniu wierzytelności z nieruchomości. Pierwszeństwo będą mieli ci wierzyciele, którzy zostali pierwsi wpisani. Dla dokonania wpisu hipoteki do ksiąg wieczystych należy przedłożyć oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki, w tym miejscu zgoda wierzyciela nie jest wymagana.

Natalia Kijaczko, aplikant adwokacki