Ulga rehabilitacyjna – wydatki poniesione z tytułu opieki pielęgniarskiej

Uwagi ogólne

Od podstawy opodatkowania można odliczyć kwoty wydatków na cele rehabilitacyjne, ponoszone przez podatnika będącego osobą niepełnosprawną lub podatnika, na którego utrzymaniu są osoby niepełnosprawne, w tym także wydatki poniesione na opiekę pielęgniarską w domu nad osobą niepełnosprawną w okresie przewlekłej choroby uniemożliwiającej poruszanie się oraz usługi opiekuńcze świadczone dla osób niepełnosprawnych zaliczonych do I grupy inwalidztwa.

Ustawa o PIT uściśla, iż odliczeniu podlegają wydatki związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych. Ma to charakter związany bardziej z nazewnictwem, niż z definiowaniem wydatków podlegających odliczeniu. W związku z powyższym próbując ująć owe pojęcie ustawodawca posiłkował się obszernym wyliczeniem o charakterze enumeratywnym, określając jakiego rodzaju wydatki podlegają odliczeniu. Przepisy te zostały, w zasadzie bez zmian merytorycznych, przeniesione z dniem 1 stycznia 2001 r. do ustawy z uchylonego jednocześnie rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 1995 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. Nr 35, poz. 173 z późn. zm.).

Opieka pielęgniarska

Ustawa nie definiuje w żaden sposób pojęcia opieki pielęgniarskiej. Znaczenia tego sformułowania należy poszukiwać poza materią ustawową. Według WHO (1956 r.) pielęgnowanie to sprawowanie opieki nad chorym oraz zapobieganie chorobom i umacnianie zdrowia. Międzynarodowa Rada Pielęgniarek od 1966 roku posługuje się natomiast definicją zaproponowaną przez Virginię Henderson, która określa pielęgnowanie jako pomaganie człowiekowi również zdrowemu, przy wykonywaniu czynności istotnych dla utrzymania czy uzyskania jego zdrowia, a także dla zapewnienia godnej śmierci.

Opieka pielęgniarska wspomniana w ustawie podatkowej obejmuje tylko opiekę świadczoną w domu, tylko wobec osób chorych przewlekle oraz obłożnie. Znaczenie ma sam faktyczny, pielęgniarski charakter opieki, co oznacza iż opieka ta nie musi być świadczona przez wykwalifikowany personel, posiadający wykształcenie pielęgniarskie.

Usługi opiekuńcze

Ustawodawca nie określił w przepisach ustawy o podatku dochodowym, jakie czynności mieszczą się w pojęciu "usług opiekuńczych". W tym zakresie należy posiłkować się przepisami z innych dziedzin prawa szczegółowo charakteryzujących tego rodzaju usługi. W przypadku usług opiekuńczych przepisami tymi mogą być regulacje zawarte w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 175 poz. 1362 z późn. zm.), podającymi następującą definicję: „usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem (art. 50 ust. 3 ww. ustawy).

W § 2 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. z 2005 r. Nr 189 poz. 1598 z późn. zm.) określono bardzo szeroko zakres czynności kwalifikowany do usług opiekuńczych. Zalicza się do nich m.in.:

1. uczenie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia, w tym zwłaszcza:

a. kształtowanie umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania, motywowanie do aktywności, leczenia i rehabilitacji, prowadzenie treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności społecznych oraz wspieranie, także w formie asystowania w codziennych czynnościach życiowych, w szczególności takich jak:

- samoobsługa, zwłaszcza wykonywanie czynności gospodarczych i porządkowych, w tym umiejętność utrzymania i prowadzenia domu,

- dbałość o higienę i wygląd,

- utrzymywanie kontaktów z domownikami, rówieśnikami, w miejscu nauki i pracy oraz ze społecznością lokalną,

- wspólne organizowanie i spędzanie czasu wolnego,

- korzystanie z usług różnych instytucji,

Polecamy: PIT-y i ulgi podatkowe 2016

b. interwencje i pomoc w życiu w rodzinie, w tym:

- pomoc w radzeniu sobie w sytuacjach kryzysowych - poradnictwo specjalistyczne, interwencje kryzysowe, wsparcie psychologiczne, rozmowy terapeutyczne,

- ułatwienie dostępu do edukacji i kultury,

- doradztwo, koordynacja działań innych służb na rzecz rodziny, której członkiem jest osoba uzyskująca pomoc w formie specjalistycznych usług,

- kształtowanie pozytywnych relacji osoby wspieranej z osobami bliskimi,

- współpraca z rodziną - kształtowanie odpowiednich postaw wobec osoby chorującej, niepełnosprawnej,

c. pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, w tym:

- w uzyskaniu świadczeń socjalnych, emerytalno-rentowych,

- w wypełnieniu dokumentów urzędowych,

d. wspieranie i pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, w tym zwłaszcza:

- w szukaniu informacji o pracy, pomoc w znalezieniu zatrudnienia lub alternatywnego zajęcia, w szczególności uczestnictwo w zajęciach warsztatów terapii zajęciowej, zakładach aktywności zawodowej, środowiskowych domach samopomocy, centrach i klubach integracji społecznej, klubach pracy,

- w kompletowaniu dokumentów potrzebnych do zatrudnienia,

- w przygotowaniu do rozmowy z pracodawcą, wspieranie i asystowanie w kontaktach z pracodawcą,

- w rozwiązywaniu problemów psychicznych wynikających z pracy lub jej braku,

e. pomoc w gospodarowaniu pieniędzmi, w tym:

- nauka planowania budżetu, asystowanie przy ponoszeniu wydatków,

- pomoc w uzyskaniu ulg w opłatach,

- zwiększanie umiejętności gospodarowania własnym budżetem oraz usamodzielnianie finansowe,

Zobacz także: Ulga rehabilitacyjna

2. pielęgnacja - jako wspieranie procesu leczenia, w tym:

a. pomoc w dostępie do świadczeń zdrowotnych,

b. uzgadnianie i pilnowanie terminów wizyt lekarskich, badań diagnostycznych,

c. pomoc w wykupywaniu lub zamawianiu leków w aptece,

d. pilnowanie przyjmowania leków oraz obserwowanie ewentualnych skutków ubocznych ich stosowania,

e. w szczególnie uzasadnionych przypadkach zmiana opatrunków, pomoc w użyciu środków pomocniczych i materiałów medycznych, przedmiotów ortopedycznych, a także w utrzymaniu higieny,

f. pomoc w dotarciu do placówek służby zdrowia,

g. pomoc w dotarciu do placówek rehabilitacyjnych,

3. rehabilitacja fizyczna i usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu w zakresie nieobjętym przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135, z późn. zm.):

a. zgodnie z zaleceniami lekarskimi lub specjalisty z zakresu rehabilitacji ruchowej lub fizjoterapii,

b. współpraca ze specjalistami w zakresie wspierania psychologiczno-pedagogicznego i edukacyjno-terapeutycznego zmierzającego do wielostronnej aktywizacji osoby korzystającej ze specjalistycznych usług.

W przypadku braku możliwości zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania osoba wymagająca z powodu wieku pomocy innych osób może korzystać z usług opiekuńczych i bytowych w formie rodzinnego domu pomocy.

Uprawnieni do odliczenia wydatków poniesionych z tytułu opieki pielęgniarskiej i usług opiekuńczych w rocznym rozliczeniu podatkowym

W celu dokonania odliczenia wydatków poniesionych z tytułu opieki pielęgniarskiej i usług opiekuńczych w rocznym rozliczeniu podatkowym osoba, której wydatek dotyczy, musi posiadać:

- orzeczenie o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do pierwszego stopnia niepełnosprawności.

Przez osoby zaliczone do I grupy inwalidztwa należy rozumieć odpowiednio osoby, w stosunku do których, na podstawie odrębnych przepisów, orzeczono:

a) całkowitą niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji albo

b) znaczny stopień niepełnosprawności.

- decyzję przyznającą rentę z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy albo rentę szkoleniową,

- orzeczenie o rodzaju i stopniu niepełnosprawności osoby, która nie ukończyła 16 roku życia,

- orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez właściwy organ na podstawie odrębnych przepisów obowiązujących do dnia 31 sierpnia 1997 r. lub w odniesieniu do dzieci do lat 16 orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez lekarza specjalistę.

Prawo do odliczenia wydatków na cele rehabilitacyjne ma również podatnik, na którego utrzymaniu pozostają następujące osoby niepełnosprawne: współmałżonek, dzieci własne i przysposobione oraz obce przyjęte na wychowanie, pasierbowie, rodzice, rodzice współmałżonka (teściowie), rodzeństwo, ojczym, macocha, zięciowie i synowe - jeżeli w roku podatkowym dochody tych osób niepełnosprawnych nie przekraczają kwoty 9120 zł, przy czym jest to kwota faktycznego dochodu – ustawodawca nie precyzował, by chodziło jedynie o dochód podlegający opodatkowaniu. Dotyczy to wszelkich dochodów, również zwolnionych od podatku dochodowego.

Polecamy: Podatki 2017 - PIT, CIT, ryczałt 2017 (książka)

W orzecznictwie podkreślano, że warunkiem skorzystania z tej ulgi jest faktyczne utrzymywanie najbliższej osoby niepełnosprawnej. Nie jest w tym wypadku wystarczający sam fakt uzyskiwania przez osobę niepełnosprawną dochodów poniżej wskazanego w ustawie limitu. Faktyczne utrzymywanie w orzecznictwie definiowane jest jako zapewnianie środków do życia, ponoszenie kosztów związanych z czyimś wyżywieniem, mieszkaniem i innymi potrzebami.

Wydatki niepodlegające odliczeniu

Wydatki na cele rehabilitacyjne podlegają odliczeniu od dochodu, jeżeli:

- nie były finansowane ze środków: zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, PFRON, ze środków Kas Chorych,

- nie zostały zwrócone podatnikowi w jakiejkolwiek innej formie.

Jeżeli wydatki na cele rehabilitacyjne były częściowo finansowane ze środków: zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, PFRON, ze środków Kas Chorych, to w takim przypadku odliczeniu podlega różnica pomiędzy poniesionymi wydatkami a kwotą sfinansowaną z tych funduszy (środków) lub zwróconą z jakichkolwiek innych środków.

Wydatki są odliczane, jeżeli ich podstawą jest posiadanie dowodu poniesienia tych wydatków. "Podatnik nie posiadający orzeczenia komisji lekarskiej ds. inwalidztwa i zatrudnienia o niepełnosprawności nie mógł odliczyć od dochodu wydatków na cele rehabilitacyjne" (wyrok NSA z dnia 20 sierpnia 1997 r., III SA 830/96, "Monitor Podatkowy" 1998, nr 7, poz. 218).

Uwagę zwrócić należy także na jeszcze jedną kwestię, poruszoną w interpretacji Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 13 maja 2010 r., sygn. IBPBII/1/415-97/10/AŻ. Zgodnie z nią „w pojęciu usług opiekuńczych nie mieszczą się usługi bytowe, co ma istotne znaczenie zważywszy na treść art. 26 ust. 7a pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, który wyraźnie wskazuje, iż wydatkami, które uprawniają do skorzystania z przedmiotowej ulgi są wydatki poniesione wyłącznie na usługi opiekuńcze. Nie można zatem uznać, iż usługi bytowe wchodzą w zakres pojęcia usług opiekuńczych. (…) wszelkie ulgi i zwolnienia od podatku jako odstępstwo od zasady sprawiedliwości podatkowej przejawiającej się w powszechności oraz równości opodatkowania mają charakter wyjątkowy. Z tego też względu stosowanie ulg i zwolnień przedmiotowych nie może być dokonywane w drodze wykładni rozszerzającej”.

Sposób odliczenia wydatków poniesionych z tytułu opieki pielęgniarskiej i usług opiekuńczych w rozliczeniu podatkowym

Podstawą skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej jest  poniesienie wydatku przez osobę niepełnosprawną lub podatnika mającego na utrzymaniu taką osobę. Są one odliczane, jeżeli ich podstawą jest posiadanie dowodu poniesienia tych wydatków. Dokumentem potwierdzającym dokonanie wydatku jest każdy dokument stwierdzający wysokość poniesionego wydatku. Nie są one w żaden sposób limitowane, odliczeniu podlega cała wydatkowana kwota.

Odliczeń dokonuje się w zeznaniu podatkowym PIT-36, PIT-37 lub PIT-28. Załączyć należy formularz PIT/O, w którym zawrzeć należy wszelkie dostępne informacje o odliczeniach.

Tego typu odliczenia dokonać można od dochodu podlegającego opodatkowaniu na zasadach ogólnych przy zastosowaniu skali podatkowej bądź też od przychodu podlegającego opodatkowaniu ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. Jeżeli w danym roku podatkowym, wśród wyżej wymienionych dochodów lub przychodów, uzyskane zostały dochody czy przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej, działów specjalnych produkcji rolnej, najmu lub umów o podobnym charakterze, to z ulgi rehabilitacyjnej skorzystać można już w trakcie roku podatkowego, tj. przy obliczaniu zaliczki lub ryczałtu. Końcowego rozliczenia dokonać należy jednak w zeznaniu podatkowym.