Prawo do ulgi na dzieci – sama władza rodzicielska nie wystarczy

Warunki korzystania z ulgi

Zasady, na jakich podatnicy mogą korzystać z odliczenia od podatku z tytułu ulgi na dzieci określa ustawa o podatku dochodowego od osób fizycznych.

Z zapisów tej ustawy wynika, że podatnik ma prawo skorzystania z odliczenia na każde małoletnie dziecko, w stosunku do którego w roku podatkowym:

- wykonywał władzę rodzicielską;

- pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało;

- sprawował opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą.

Odliczeniu podlega za każdy miesiąc kalendarzowy roku podatkowego, w którym podatnik wykonywał władzę rodzicielską, pełnił funkcję albo sprawował opiekę w stosunku do:

1) jednego małoletniego dziecka – kwota 92,67 zł, jeżeli dochody podatnika:

a) pozostającego przez cały rok podatkowy w związku małżeńskim i jego małżonka, nie przekroczyły w roku podatkowym kwoty 112 000 zł,

b) niepozostającego w związku małżeńskim, w tym również przez część roku podatkowego, nie przekroczyły w roku podatkowym kwoty 56 000 zł, za wyjątkiem podatnika samotnie wychowującego małoletnie dziecko, do którego ma zastosowanie kwota 112 000 zł;

2) dwojga małoletnich dzieci – kwota 92,67 zł na każde dziecko;

3) trojga i więcej małoletnich dzieci – kwota:

a) 92,67 zł odpowiednio na pierwsze i drugie dziecko,

b) 166,67 zł na trzecie dziecko,

c) 225 zł na czwarte i każde kolejne dziecko.

W częściach równych lub według ustalonej proporcji

W sytuacji, gdy obojgu rodzicom przysługuje w stosunku do dziecka władza rodzicielska i każdy z rodziców władzę tę wykonuje, prawo do ulgi (w ramach wspólnego limitu) przysługuje zarówno matce, jak i ojcu dziecka.

Kwotę ulgi rodzice mogą odliczyć od podatku w częściach równych lub w dowolnej proporcji przez nich ustalonej. Przy czym, na co też wskazuje Ministerstwo Finansów, biorąc pod uwagę umiejscowienie w przepisach ustawy o PIT sformułowania „lub w dowolnej proporcji przez nich ustalonej”, tj. po wyrazach „kwotę tę rodzice dziecka mogą odliczyć od podatku w częściach równych”, należy przyjąć, że podstawową formą podziału przysługującego odliczenia pomiędzy rodziców, z których każdy (w związku z wykonywana władzą rodzicielską) ma prawo do zastosowania ulgi, jest podział tej kwoty w częściach równych.

Polecamy: PIT-y i ulgi podatkowe 2016

W praktyce zdarzają się niejednokrotnie przypadki, że na skutek różnych okoliczności, władzę rodzicielską wykonuje tylko jeden z rodziców. W takiej przypadku, prawo do ulgi prorodzinnej (w pełnej wysokości) przysługuje tylko temu rodzicowi.

Władza rodzicielska i faktyczne wychowywanie

Ustawodawca określił więc, że warunkiem zastosowania ulgi na dzieci przez rodzica jest wykonywanie w stosunku do tego dziecka władzy rodzicielskiej. Nie oznacza to jednak, że samo posiadanie władzy rodzicielskiej automatycznie pozwala na skorzystanie z odliczenia.

W celu nabycia prawa do ulgi konieczne jest bowiem zarówno posiadanie przez rodzica władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem, jak i jej faktyczne wykonywanie, czyli wykonywanie wszystkich obowiązków, dzięki którym dziecko wychowywane jest w sposób zapewniający jego prawidłowy rozwój.

Wykonywanie władzy rodzicielskiej oznacza też osobiste zajmowanie się sprawami dziecka, czyli podejmowanie przez rodzica (rodziców) obowiązków w zakresie zaspokojenia potrzeb fizycznych i duchowych (mieszkania, wyżywienia, zdrowia, bezpieczeństwa, edukacji, wychowania, wypoczynku, zaspokajanie potrzeb kulturalnych, sportowych, religijnych itp.).

Taki pogląd znajduje potwierdzenie w orzecznictwie sądów administracyjnych, jako przykład można podać orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 lipca 2016 roku, sygn. akt II FSK 661/16, w którym  czytamy, że „dla nabycia prawa do odliczenia ulgi prorodzinnej, konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, to jest posiadanie władzy rodzicielskiej (nawet ograniczonej na podstawie wyroku sądowego) i jej faktyczne wykonywanie w danym roku podatkowym. Czym innym jest bowiem posiadanie władzy a czym innym jej wykonywanie, a to oznacza, że utożsamianie ich na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie znajduje uzasadnienia. W celu nabycia prawa do przedmiotowej ulgi podatnik powinien wykazać zatem, że w danym roku podatkowym wykonywał, a nie tylko posiadał władzę rodzicielską, odróżniając treść władzy rodzicielskiej, stosownie do przepisów art. 95 § 1 Kodek rodzinny i opiekuńczy (w związku z art. 96 § 1), od jej wykonywania”. Stanowisko to potwierdzone zostało również w wyrokach NSA z dnia 27 lipca 2016 r., II FSK 2360/15 oraz II FSK 2378/15, wydanych w tym samym składzie sędziowskim, a także w wyrokach NSA z dnia 26 lipca 2016 r., II FSK 1420/15, II FSK 447/16 oraz II FSK 590/16.

Ministerstwo Finansów także podziela stanowisko sądów, czego wyrazem są informacje zawarte w broszurze informacyjnej zamieszczonej na stronie internetowej Ministerstwa Finansów dotyczącej zasad korzystania z ulgi na dzieci, z której wynika, że „ulga przysługuje rodzicom wykonującym władzę rodzicielską, opiekunom prawnym, jeżeli dziecko z nimi zamieszkuje oraz rodzicom zastępczym. Oczywiste jest zatem, że z ulgi nie mogą korzystać rodzice pozbawieni władzy rodzicielskiej oraz opiekunowie prawni, w przypadku gdy dziecko z nimi nie zamieszkuje. Ponadto podstawowym warunkiem, do zastosowania tej ulgi jest wykonywanie przez rodzica władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem. Polega to na sprawowaniu faktycznej pieczy nad dzieckiem i jego majątkiem oraz wychowywaniu dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw”.

Polecamy: Podatki 2017 - PIT, CIT, ryczałt 2017 (książka)

Oznacza to, że samo posiadanie władzy rodzicielskiej (bez jej faktycznego wykonywania), podobnie jak utrzymywanie sporadycznych kontaktów z dzieckiem czy wypełnianie obowiązku alimentacyjnego nie wystarcza do zastosowania odliczenia.

Co za tym idzie zastosowanie odliczenia przez rodziców dziecka w kwotach równych lub w dowolnej proporcji przez nich ustalonej może mieć miejsce tylko wówczas, gdy każdemu z rodziców przysługuje prawo do ulgi.