Alimenty a podatek PIT

Co to są alimenty?

Alimenty, to – jak wskazuje Rzecznik Praw Obywatelskich – to regularne, obligatoryjne świadczenia najczęściej na rzecz członków rodziny, polegające na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania.

Obowiązek alimentacyjny jest uregulowany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (Tytuł II, Dział III, art. 128 – 144¹). Obowiązek ten polega na dostarczaniu środków utrzymania (najczęściej chodzi tu o pieniądze), a w miarę potrzeby także środków wychowania i obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek alimentacyjny spoczywa na krewnych w linii prostej oraz rodzeństwie. Na podstawie art. 135 § 1. Kro zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

Jak uzyskać alimenty? Pozew o alimenty

Jak informuje Sąd Okręgowy we Wrocławiu, jeżeli osoba zobowiązana (przepisami  Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) do utrzymania drugiej osoby (np. rodzice są zobowiązani do utrzymywania małoletnich dzieci), nie chce wykonać tego obowiązku dobrowolnie, należy wnieść sprawę (złożyć pozew o alimenty w dwóch egzemplarzach) do Sądu Rejonowego właściwego według miejsca zamieszkania uprawnionego lub obowiązanego.

Pozew o alimenty powinien zawierać następujące dane:
- imię, nazwisko i dokładny adres powoda, czyli osoby domagającej się alimentów;
- imię, nazwisko i dokładny adres pozwanego, czyli osoby, od której domagamy się alimentów;
- wysokość żądanej kwoty wraz z uzasadnieniem, tzn. wskazać potrzeby powoda oraz możliwości zarobkowe i majątkowe pozwanego.

W przypadku, gdy powodem jest małoletnie dziecko, przed sądem reprezentuje je przedstawiciel ustawowy (najczęściej jest nim ten z rodziców, który opiekuje się dzieckiem).

Gdy alimentów żąda dziecko od rodziców, należy dołączyć do pozwu:
- odpis skrócony aktu urodzenia,
- odpis zupełny aktu urodzenia - w przypadku gdy dziecko nie pochodzi z małżeństwa.

Jeżeli z pozwem o alimenty występuje małżonek lub były małżonek – trzeba dołączyć do pozwu – odpowiednio: odpis aktu małżeństwa lub orzeczenia rozwodu.

 

Kiedy alimenty są opodatkowane? Które alimenty są zwolnione z podatku PIT?

Co do zasady alimenty są opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT). Zgodnie bowiem z art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawy o PIT) przychodami, z zastrzeżeniem art. 14-15, art. 17 ust. 1 pkt 6, 9, 10 w zakresie realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych, pkt 11, art. 19, art. 25b, art. 30ca, art. 30da i art. 30f, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Zatem z pewnością alimenty są przychodami w rozumieniu ustawy o PIT.

Alimenty należą przychodów z tzw. innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 i art. 20 ust. 1 ustawy o PIT.

Jednak nie od wszystkich alimentów trzeba zapłacić podatek. Można nawet powiedzieć, że większość alimentów jest zwolniona z podatku.

Na podstawie bowiem z art. 21 ust. 1 pkt 127 ustawy o PIT zwolnione z podatku dochodowego są alimenty:

a) na rzecz dzieci, które nie ukończyły 25. roku życia, oraz dzieci bez względu na wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymują zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,

b) na rzecz innych osób niż wymienione w lit. a, otrzymane na podstawie wyroku sądu lub ugody sądowej, do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 700 zł.

 

Dobrowolne alimenty a podatek

Warto zauważyć, że alimenty dla ww. dzieci są zwolnione z podatku bez względu na kwotę i bez względu na formę przyznania tych alimentów. Zatem zwolnione z podatku są także alimenty na dzieci wypłacane bez wyroku sądu – np. na podstawie dobrowolnego postanowienia rodzica.

Przykładem może być tu sytuacja faktyczna będąca przedmiotem interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 9 grudnia 2022 r. (sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.855.2022.1.KK). O interpretację wystąpiła pewna matka, której córka w akcie urodzenia nie ma wskazanego ojca, gdyż on mieszka za granicą. Ojciec ten dobrowolnie przesyła alimenty na córkę (która nie ukończyła 25 lat) co miesiąc na konto bankowe owej matki z opisem, że są to alimenty. Matka zapytała Dyrektora KIS, czy od tych alimentów musi płacić podatek?

Dyrektor KIS odpowiedział: „(…) skoro – jak Pani wyjaśniła – środki wypłacone w 2022 r. były środkami należnymi z tytułu alimentów od ojca dziecka, a dziecko nie ukończyło 25 lat, to wypłacone środki korzystają ze zwolnienia przedmiotowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 127 lit. a) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zatem, wskazanych alimentów nie wykazuje się w rozliczeniu rocznym dziecka ani też nie dolicza się wypłaconych kwot do dochodów rodzica, gdyż w związku ze zwolnieniem od podatku, nie podlegają one opodatkowaniu, stosownie do art. 9 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.”   

 

Alimenty dla osób dorosłych – limit 700 zł, czy 3200 zł?

Jak wskazano wyżej alimenty dla osób dorosłych są zwolnione z PIT tylko do kwoty 700 zł. Warto wiedzieć, że ta kwota zwolnienia (700 zł) nie była waloryzowana od 1 stycznia 2007 roku.

W listopadzie 2020 roku Jan Sarnowski Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów w odpowiedzi na interpelację poselską zapowiadał, że Ministerstwo dokona analizy czy zwolniona z PIT kwota alimentów dla osób dorosłych nie jest za niska. Niestety do dnia dzisiejszego ten limit nie uległ zmianie. Zapytaliśmy Ministerstwo Finansów, czy:

• analiza, którą zapowiadał min. Sarnowski została przeprowadzona?
• jakie są wnioski z tej analizy?
• czy Ministerstwo Finansów zamierza w najbliższym czasie dokonać waloryzacji tej kwoty zwolnienia (700 zł miesięcznie), która obowiązuje bez zmian od 1 stycznia 2007 roku?

Wydział Prasowy, Biuro Komunikacji i Promocji Ministerstwa Finansów przesłało do naszej redakcji 17 stycznia 2023 r. następującą odpowiedź:

Od 2020 r., w którym to udzielono odpowiedzi na interpelacje poselską stan prawny w zakresie podatku dochodowego uległ zmianie. Od 1 stycznia 2022 r. dzięki nowelizacji ustawy PIT podwyższono do 30 tys. zł kwotę wolną. Z kwoty tej mogą korzystać wszyscy podatnicy podatku PIT, którzy obliczają podatek według skali podatkowej, tj. bez ograniczeń wynikających z wysokości uzyskanych dochodów. Zatem w obecnym stanie prawnym niepodlegająca opodatkowaniu kwota alimentów wynosi miesięcznie 3 200 zł. Na kwotę tę składają się:

• 2 500 zł odpowiadające „miesięcznej kwocie wolnej od podatku – zaliczka na podatek od świadczenia wynoszącego 2 500 zł wynosi 300 zł (2 500 zł x 12% = 300 zł), czyli tyle ile wynosi 1/12 kwoty zmniejszającej podatek,
• 700 zł limit omawianego zwolnienia.

Na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 127 ustawy PIT wolne od podatku dochodowego są alimenty:

• na rzecz dzieci, które nie ukończyły 25 roku życia, oraz dzieci bez względu na wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymują zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
• na rzecz innych osób niż wymienione w lit. a, otrzymane na podstawie wyroku sądu lub ugody sądowej, do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 700 zł

Obecnie nie przewiduje się nowelizacji polegającej na zmianie kwot warunkujących zastosowanie zwolnień podatkowych przewidywanych ustawą PIT, w tym określonej w art. 21 ust. 1 pkt 127 lit. b tej ustawy.

Jak obliczyć podatek od alimentów?

W związku z ww. przepisami, opodatkowaniu podlega nadwyżka alimentów powyżej 700 zł miesięcznie wypłacanych na rzecz innych osób niż dzieci, które nie ukończyły 25. roku życia, oraz dzieci bez względu na wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymują zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną.

Stąd alimenty uzyskane przez osoby dorosłe (np. byłych małżonków) są powyżej kwoty zwolnienia opodatkowane podatkiem dochodowym wg skali podatkowej wskazanej w art. 27 ust. 1 ustawy o PIT.

Zatem np. w przypadku alimentów w wysokości 2000 zł miesięcznie zasądzonych od byłego małżonka:
- 700 zł z tych alimentów korzysta ze zwolnienia podatkowego,
- 1300 zł jest opodatkowane podatkiem PIT wg skali podatkowej PIT (stawką 12% lub 32%) - przychody te trzeba wykazać w zeznaniu rocznym PIT-37 albo PIT-36, jako „przychód z innych źródeł”.

 

Kto płaci podatek od alimentów?

Podatnikiem podatku dochodowego od osób fizycznych jest osoba, która osiąga przychody (dochody). Zatem w przypadku alimentów podatek od alimentów musi zapłacić osoba, która otrzymała alimenty w danym roku podatkowym i nie jest zwolniona z podatku od tych alimentów.

 

Czy trzeba zapłacić podatek od odsetek od alimentów?

Osoby zobowiązane (np. wyrokiem sądu) do płacenia alimentów czasem nie dopełniają tego obowiązku, płacą mniejsze kwoty lub płacą z opóźnieniem. W takich przypadkach osoba uprawniona może się ubiegać oprócz samych alimentów także o odsetki ustawowe. Powstaje pytanie, czy uzyskane lub wyegzekwowane odsetki od zaległych alimentów są opodatkowane podatkiem PIT?

Do 2021 roku konsekwentnie przyjmowano, że odsetki od alimentów nie są zwolnione z podatku PIT i trzeba od nich zapłacić podatek dochodowy. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 8 maja 2018 r. (sygn. II FSK 1007/16):

„(…) skoro - na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 127 u.p.d.o.f. - wolne od podatku dochodowego są alimenty, brak jest podstaw do przyjęcia, że zwolnieniem tym są także objęte odsetki od alimentów, jako że takiego zakresu zwolnienia przepis ten nie przewiduje.
(…) W konsekwencji, odsetki za opóźnienie lub zwłokę podlegają opodatkowaniu tak jak inne przychody zaliczane do kategorii inne źródła na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 9 u.p.d.o.f.”

Zmieniło się to dopiero od 2021 roku kiedy to w ustawie o PIT pojawił się nowy przepis - art. 21 ust. 1 pkt 95b, zgodnie z którym wolne od podatku dochodowego są odsetki z tytułu nieterminowej wypłaty należności niepodlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym, wolnych od podatku dochodowego lub od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

Przepis ten został wprowadzony art. 1 pkt 13 lit. a) tiret ósmy ustawy z 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r. poz. 2105 – tzw. Polski Ład). Przepis art. 21 ust. 1 pkt 95b ustawy o PIT ma zastosowanie do dochodów (przychodów) uzyskanych od dnia 1 stycznia 2021 r. – stosownie do art. 70 pkt 1 ww. ustawy z 29 października 2021 r.

A zatem odsetki od alimentów zwolnionych z podatku są również zwolnione z PIT. Czyli zwolnione z PIT są wszystkie odsetki od alimentów dla dzieci. Natomiast odsetki od alimentów od osób dorosłych są zwolnione z podatku tylko od tej części alimentów, która jest zwolniona z PIT (czyli zwolnione są odsetki od alimentów do 700 zł).

Jak stwierdził Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 1 grudnia 2022 r. (sygn. 0112-KDIL2-1.4011.722.2022.2.JK) zwolnione z podatku są odsetki od tych alimentów, które są zwolnione z PIT. Dyrektor KIS rozpatrywał tu stan faktyczny, w którym była żona otrzymała na podstawie wyroku sądu alimenty z odsetkami od byłego męża.

„(…) uzyskane przez Panią alimenty stanowią przychód z innych źródeł o których mowa w art. 20 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Alimenty te podlegają jednakże zwolnieniu przedmiotowemu określonemu w art. 21 ust. 1 pkt 127 lit. b cyt. ustawy do kwoty 700 zł miesięcznie, dopiero nadwyżka ponad tę kwotę podlega opodatkowaniu.
(…) uzyskane przez Panią odsetki w proporcji dopowiadającej wysokości alimentów zwolnionych z opodatkowania na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 127 lit. b) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych podlegają zwolnieniu przedmiotowemu. Natomiast pozostała część podlega opodatkowaniu jako przychód z innych źródeł o których mowa w art. 20 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

 

Czy osoba płacąca alimenty może odliczyć ulgę na dziecko?

Płacenie alimentów (np. przez ojca dziecka) nie wyklucza możliwości skorzystania przez tego ojca z ulgi na to dziecko. Jednak okoliczność płacenia alimentów nie jest też wystarczająca do nabycia uprawnienia do odliczenia tej ulgi prorodzinnej. Ulga na dziecko (inna nazwa: ulga prorodzinna), to najpopularniejsza ulga podatkowa w podatku PIT.
Zasady korzystania z tej ulgi zostały ustalone w art. 27f ustawy o PIT. Z tej ulgi mogą korzystać przede wszystkim rodzice (także opiekunowie prawni i rodzice zastępczy) dzieci małoletnich, a także niektórych pełnoletnich dzieci.

Na podstawie art. 27f ust. 6 ustawy o PIT z ulgi na dziecko mogą korzystać rodzice (także opiekunowie prawni i rodzice zastępczy) utrzymujący pełnoletnie dzieci, o których mowa w art. 6 ust. 4c pkt 2 i 3 ustawy o PIT. Chodzi tu o dzieci:

- pełnoletnie, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,

- pełnoletnie do ukończenia 25. roku życia, uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej oraz w innym państwie.

W przypadku rodziców chodzi o utrzymywanie ww. dzieci w związku z wykonywaniem przez tych rodziców ciążącego na nich obowiązku alimentacyjnego.

Podstawowym warunkiem dla możliwości skorzystania z ulgi na dziecko jest (w przypadku rodziców dzieci małoletnich) wykonywanie władzy rodzicielskiej. Tak wskazuje ww. przepis art. 27f ustawy o PIT. A więc nie chodzi tylko o „posiadanie” władzy rodzicielskiej ale o jej „wykonywanie”.

Organy podatkowe podkreślają (zob. przykładowo interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 21 grudnia 2022 r., sygn. 0115-KDIT2.4011.644.2022.3.KC), że:

„(…) samo posiadanie władzy rodzicielskiej jest niewystarczające do zastosowania przedmiotowej preferencji. Dla nabycia prawa do ulgi konieczne jest zarówno posiadanie przez rodzica władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem, jak i jej faktyczne wykonywanie, czyli wykonywanie wszystkich obowiązków, dzięki którym dziecko wychowywane jest w sposób zapewniający jego prawidłowy rozwój, w szczególności sprawowanie faktycznej pieczy nad dzieckiem i jego wychowywanie, troszczenie się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka, a więc zapewnienie/zabezpieczenie wszystkich potrzeb dziecka od bytowych po edukacyjne, rozwojowe, zdrowotne i emocjonalne.
Wykonywanie władzy rodzicielskiej należy zatem odnieść do konkretnych okoliczności faktycznych, w oparciu o zachowania i konkretną aktywność rodziców wobec dziecka.
Wykonywać pieczę (zgodnie z definicją Wielkiego Słownika Języka Polskiego oraz słownika synonimów) – to m.in. sprawować nad kimś lub czymś bezpośrednią, osobistą opiekę, troszczyć się, baczyć, czuwać, nadzorować).
W konsekwencji, samo płacenie alimentów na dziecko oraz sporadyczne spotkania z małoletnim dzieckiem nie są rozstrzygające dla uznania, że rodzic wykonuje władzę rodzicielską. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje formalnie obojgu rodzicom, a tylko jeden z rodziców faktycznie ją wykonuje, to z odliczenia całości kwoty może skorzystać tylko ten rodzic.”

Trzeba też wskazać, że zgodnie z art. 27f ust. 4 ustawy o PIT, odliczenie z tytułu ulgi na dziecko dotyczy łącznie obojga rodziców, opiekunów prawnych dziecka albo rodziców zastępczych pozostających w związku małżeńskim. Kwotę tę podatnicy mogą odliczyć od podatku w dowolnej proporcji przez nich ustalonej. W przypadku braku porozumienia między podatnikami, którzy zgodnie z rozstrzygnięciem sądu wspólnie wykonują władzę rodzicielską nad małoletnim dzieckiem po rozwodzie lub w trakcie separacji (piecza naprzemienna), lub gdy miejsce zamieszkania dziecka jest takie samo jak miejsce zamieszkania obojga rodziców, opiekunów prawnych dziecka albo rodziców zastępczych pozostających w związku małżeńskim – kwotę tę podatnicy odliczają w częściach równych. W pozostałych przypadkach odliczenie w wysokości 100% stosuje podatnik, u którego dziecko ma miejsce zamieszkania w rozumieniu Kodeksu cywilnego.

W wyżej wskazanej interpretacji z 21 grudnia 2022 r. Dyrektor KIS uznał końcowo:

„Z opisu zdarzenia wynika, że jest Pani matką dziecka urodzonego (…). Z ojcem dziecka jest Pani po rozwodzie (wyrok uprawomocnił się w roku 2020). Z dzieckiem mieszka Pani sama w domu i sama je wychowuje. Nie jest Pani z nikim w związku. Sąd ustalił, że dziecko ma miejsce zamieszkania każdorazowo przy miejscu zamieszkania matki - czyli dziecko mieszka z Panią. Kontakty ojca sąd uregulował, tak że ojciec ma prawo w co drugi weekend widywać się z dzieckiem, w sobotę w miejscu zamieszkania dziecka. Natomiast, w niedziele z prawem zabierania dziecka poza miejsce zamieszkania w wyznaczonych godzinach (do dnia dzisiejszego tak się nie zdarzyło). Władza rodzicielska pozostawiona została obojgu rodzicom. Ojciec dziecka ma ustalone i zasądzone przez Sąd alimenty. Do dziecka przychodzi co 2 tygodnie i w każdą środę. Natomiast, poza ustalonymi kontaktami - ojca dziecka nie ma. Ojciec płaci tylko alimenty na dziecko. O podstawowe potrzeby, tj.: ubieranie, jedzenie, wożenie do szkoły, odbieranie ze szkoły dba Pani, jak też organizowanie czasu wolnego, czy rozwijanie pasji dziecka. W roku 2022 dziecko cały czas mieszka z Panią i to Pani się nim zajmuje. Ojciec ma prawo widywania się z dzieckiem. Dziecko u niego nie było, nie mieszkało, nigdzie z nim nie pojechało - do lekarza chodzi Pani. W 2022 r. ojciec dziecka był - poza wyznaczonymi kontaktami w miejscu zamieszkania dziecka - na przedstawieniu w szkole na rozpoczęciu roku szkolnego, na uroczystości pasowania na ucznia klasy 1, przywiózł jej kredki w sierpniu przed rokiem szkolnym, wcześniej prezent na urodziny. Natomiast nie ubiera jej, nie kupuje jedzenia ani leków, nie chodzi do lekarza, nie odrabia lekcji, nie zawozi ani nie przywozi ze szkoły. Płaci alimenty w wyznaczonym terminie i to wszystko. Pani dba o dziecko i troszczy się o zdrowie, rozwijanie pasji i opiekę. Natomiast ojciec dziecka w wyznaczone dni przychodzi i nie wykorzystuje w pełni tego co ma zasądzone, ponieważ kontakty skraca w taki sposób, że w soboty przebywa u dziecka 5 godzin i w niedziele też 5 godzin, natomiast w środy ma zasądzone 2 godziny. W 2022 r. praktycznie Pani sprawowała i sprawuje wyłączną pieczę nad dzieckiem. Z ojcem dziecka nie było nigdy ustalone porozumienie odnośnie ulgi prorodzinnej - do tej pory z ulgi korzystała Pani. Uzyskuje Pani dochody z umowy o pracę i zlecenia. Pani dochody nie przekroczą kwoty 112 000 zł jako matki samotnie wychowującej dziecko. Nie dotyczą Pani jak i dziecka przepisy art. 30c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym, ustawy o podatku tonażowymi ustawy o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych.

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy należy zgodzić się z Pani stanowiskiem, zgodnie z którym ulga nie powinna przysługiwać temu kto jedynie powołuje się na status rozwodnika a także płacenie alimentów, ale temu z kim dziecko mieszka i kto tak naprawdę dba o dziecko każdego dnia.

W konsekwencji, przyjmując zatem za Panią, że - jak Pani wskazała w opisie zdarzenia - w 2022 r. sama wychowuje Pani małoletnie dziecko, które mieszka z Panią i Pani sprawuje nad nim wyłączną pieczę, uznać należy, że przysługuje Pani ulga prorodzinna na małoletnie dziecko, wynikająca z art. 27f ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, za 12 miesięcy w rozliczeniu za 2022 r.”

Paweł Huczko