Rolnicy i obowiązek prowadzenia pełnych ksiąg rachunkowych

Po drugie - przez przyzwyczajenie pozostajemy w przekonaniu, że skoro rolnicy są zwolnieni z podatku dochodowego (poza działami specjalnymi produkcji rolnej) to właściwie po co im jakiekolwiek księgi?

Po trzecie - odrębnie ten obowiązek jest uregulowany dla rolników, prowadzących gospodarstwo rolne w rozumieniu ustawy o podatku rolnym, a inaczej dla osób, uzyskujących przychody w ramach działów specjalnych produkcji rolnej.

Działy specjalne produkcji rolnej a pełne księgi

Opodatkowanie przychodów uzyskiwanych z działów specjalnych produkcji rolnej zostało uregulowane w ustawie o PIT. W ustawie tej znajdują się również przepisy dotyczące obowiązku prowadzenia ksiąg, w tym również ksiąg rachunkowych. Tym samym przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych są przepisem szczególnym w stosunku do ustawy o rachunkowości.

W efekcie rozstrzygnięcie dylematu: czy osoba uzyskująca przychody z działów specjalnych produkcji rolnej musi prowadzić pełne księgi rachunkowe po przekroczeniu obrotów 1.200.000 EUR następuje na podstawie ustawy o PIT.

Kluczowe znaczenie ma przepis art. 24a ust. 2 pkt 2 ustawy o PIT, uzależniający obowiązek prowadzenia ksiąg przez osoby uzyskujące przychody z działów specjalnych produkcji rolnej od dokonania zgłoszenia zamiaru ich prowadzenia. W tej sytuacji za możliwe i uzasadnione należy uznać przyjęcie, że termin „księgi” (w liczbie mnogiej), zastosowany w tym artykule odnosi się zarówno do podatkowej księgi przychodów i rozchodów, jak i do ksiąg rachunkowych.

Jeżeli zatem podatnik uzyskujący przychody z działów specjalnych produkcji rolnej nie zgłosił zamiaru prowadzenia ksiąg, nie ma obowiązku ich prowadzenia i to niezależnie od wielkości uzyskanych przychodów. Przekroczenie limitu przychodów, o jakim mowa w art. 24a ust. 4 ustawy o PIT (1.200.000 EUR) nie ma więc w takim wypadku żadnego znaczenia, ponieważ obowiązek prowadzenia ksiąg, w tym ksiąg rachunkowych, został uregulowany swoiście w ustawie o PIT, odmiennie niż w ustawie o rachunkowości.

Dlatego też dochód z działów specjalnych produkcji rolnej w wypadku, gdy podatnik zamiaru prowadzenia ksiąg nie zgłosi, określany jest na podstawie norm ryczałtowo-szacunkowych, przewidzianych w art. 24 ust. 4-4e ustawy o PIT, także wtedy, gdy przychód przekroczy wspomniany limit z art. 24a ust. 4 ustawy o PIT i art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o rachunkowości (tak też uzasadnienie uchwały NSA z dnia 17.01.2011 r. sygn. akt II FPS 2/10).

Czy rolnikowi opłaca się być czynnym podatnikiem VAT?

Służebność przesyłu a VAT

Rolnik prowadzący gospodarstwo rolne a pełne księgi

Rolnicy prowadzący gospodarstwo rolne, a więc uzyskujący przychody z działalności rolniczej poza działami specjalnymi produkcji rolnej, nie mogą się powoływać się na zapisy ustawy o PIT w zakresie obowiązku lub braku prowadzenia ksiąg, ponieważ zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 przepisów tej ustawy nie stosuje się do przychodów z działalności rolniczej, z wyjątkiem przychodów z działów specjalnych produkcji rolnej.

Tym samym rolnicy prowadzący gospodarstwo rolne są zobowiązani do stosowania wyłącznie ustawy o rachunkowości. Natomiast zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 2 przepisy tej ustawy stosuje się między innymi do osób fizycznych, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 1.200.000 euro.

Chcąc ustalić powyższą wielkość w polskich złotych, należy przemnożyć kwotę 1.200.000 euro przez średni kurs ogłoszony przez Narodowy Bank Polski, na dzień 30 września roku poprzedzającego rok obrotowy.

Joanna Dadacz, dyrektor departamentu rachunkowości Ministerstwa Finansów, wyjaśnia, że art. 2 ust. 1 ustawy o rachunkowości dotyczy także działalności rolniczej. Stanowisko Ministerstwa Finansów i specjalistów z rachunkowości zostało zaprezentowane w artykule „Rolnicy nie prowadzą ksiąg rachunkowych” Gazety Prawnej z 9 maja 2012 r.

Oponenci, kwestionujący istnienie takiego obowiązku podnoszą, że ustawodawca, konstruując katalog jednostek zobowiązanych do stosowania ustawy o rachunkowości, zapomniał przez przypadek wyłączyć rolników.

Polemizując z tym twierdzeniem należy stwierdzić, że nie ma w polskim ustawodawstwie przepisu wyłączającego powyższy obowiązek. Obowiązki ewidencyjne wynikające z ustawy o rachunkowości nie zależą od sposobu opodatkowania i sposobu prowadzenia działalności. Nie znajdziemy w przepisach ustawy o rachunkowości zapisu, że przepisy tej ustawy stosuje się wyłącznie w stosunku do osób i podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych nie wynika również i nie łączy się z obowiązkiem ustalania podstawy opodatkowania dla potrzeb podatku dochodowego. Takie myślenie jest całkowicie błędne i pozbawione podstaw prawnych.

Ponadto dowodem na celowe działanie ustawodawcy jest treść innych ustaw, w tym ustawy o VAT. Zgodnie z brzmieniem art. 2 pkt 19 ustawy o VAT, pod pojęciem rolnika ryczałtowego rozumie się rolnika dokonującego dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej lub świadczącego usługi rolnicze, korzystającego ze zwolnienia od podatku VAT, z wyjątkiem rolnika obowiązanego na podstawie odrębnych przepisów do prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Treść tego artykułu dowodzi, że ustawodawca przewidział dla rolników obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych. Oczywiście tylko dla tych, którzy osiągnęli limit 1.200.000 EUR obrotów ze sprzedaży.

Zatem argumentacja przeciwników tego poglądu jest z góry skazana na porażkę - szczególnie w obliczu określonych ustawą o rachunkowości sankcji za nieprowadzenie ksiąg rachunkowych lub niesporządzenie sprawozdania finansowego.

Warto przypomnieć, że zgodnie z art. 77 ustawy o rachunkowości kto wbrew przepisom ustawy dopuszcza do:

1.      nieprowadzenia ksiąg rachunkowych, prowadzenia ich wbrew przepisom ustawy lub podawania w tych księgach nierzetelnych danych,

2.      niesporządzenia sprawozdania finansowego, sporządzenia go niezgodnie z przepisami ustawy lub zawarcia w tym sprawozdaniu nierzetelnych danych

- podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie.