Darowizna od rodziców a podatek – warunki zwolnienia, druk, zgłoszenie, tytuł przelewu

Zwolnienie z podatku darowizn od rodziców – warunki

Warunki zwolnienia z podatku darowizn otrzymanych od rodziców są określone w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z tym przepisem każda darowizna otrzymana od członka najbliższej rodziny należącego do tzw. zerowej grupy podatkowej, tj. od małżonka, zstępnych (tj. dzieci, wnuków, prawnuków itd.), wstępnych (tj. rodziców, dziadków, pradziadków, itd.), pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy jest w pełni (niezależnie od wartości darowizny) zwolniona z podatku, jeżeli zostaną spełnione następujące warunki.

Warunek 1: Nabywca (obdarowany) zgłosi darowiznę naczelnikowi urzędu skarbowego na druku SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny.

Przy czym warto wiedzieć, że jeżeli umowa darowizny jest sporządzana w formie aktu notarialnego (albo w tej formie zostało złożone oświadczenie przynajmniej jednej ze stron tej umowy), to zgłoszenie tej darowizny do urzędu skarbowego jest obowiązkiem notariusza.

Ponadto nabywca nie musi składać SD-Z2 jeżeli wartość darowizny (dodana do wartości majątku nabytego od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie), nie przekracza kwoty wolnej określonej w art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Czyli gdy suma tych nabyć nie przekracza w ciągu 5 lat kwoty 9637 zł. Właściwa jest tu kwota wolna dla I grupy podatkowej, bo jeżeli ktoś zalicza się do „zerowej” grupy podatkowej, to zalicza się także do I grupy.

Warunek 2: Nabywca darowizny pieniężnej udokumentuje jej otrzymanie dowodem przekazania na swój rachunek płatniczy (lub inny niż płatniczy) w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Warunek ten nie dotyczy także ww. sytuacji, gdy wartość darowizny pieniężnej (dodana do wartości majątku nabytego od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie), nie przekracza kwoty wolnej 9637 zł.

Darowizna od rodziców i nie tylko

Warto wskazać, że zwolnienie to przysługuje zarówno w przypadku darowizn od rodziców biologicznych, jak i rodziców przybranych. A ponadto od 27 października 2020 r. za wstępnych ustawa o podatku od spadków i darowizn traktuje również osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej. Natomiast jako zstępnych ww. ustawa traktuje także osoby, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, o których mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (zob. art. 14 ust. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Trzeba też podkreślić, że dla omawianego zwolnienia podatkowego nie ma znaczenia, czy rodzice przekazują darowiznę razem, czy każdy z rodziców z osobna. Ma to jednak znaczenie podczas wypełniania zgłoszenia SD-Z2

Jak wskazał Dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z 18 czerwca 2021 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.51.2021.1.PB):
Jeżeli darowizna została dokonana przez jednego z rodziców (nawet z majątku wspólnego) to stroną umowy darowizny – darczyńcą jest tylko ten jeden rodzic. Zgodnie z przywołanymi przepisami ustawy o podatku od spadków i darowizn, dla celów skorzystania ze zwolnienia, należy dokonać zgłoszenia nabycia od danej osoby (tutaj darczyńcy – ojca Wnioskodawcy).
Skoro zatem – jak wynika z opisu stanu faktycznego – darczyńcą był tylko ojciec Wnioskodawcy, to prawidłowym działaniem było złożenie przez Wnioskodawcę jednego zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych SD-Z2 i wskazanie w pozycji danych identyfikacyjnych darczyńcy, tj. ojca Wnioskodawcy.

Tytuł przelewu lub przekazu pocztowego

Warto podkreślić, że dokonując darowizny w formie przelewu na rachunek w banku, czy spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej trzeba wyraźnie wpisać w tytule przelewu, że jest to darowizna dla konkretnej osoby (osób). Np. „darowizna dla mojego syna Jana Kowalskiego”. Wtedy wiadomo, że mamy do czynienia z darowizną a nie np. pożyczką, spłatą długu, czy inną okolicznością prawną. Ma to kluczowe znaczenie także jeżeli chodzi o omawiane zwolnienie z podatku. Dotyczy to również darowizny w formie przekazu pocztowego.

Tylko na konto (ew. subkonto) obdarowanego

Organy podatkowe podkreślają, że aby darowizna pieniężna od rodziców mogła być zwolniona z podatku, pieniądze muszą być przekazane w sposób ściśle w określony w art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, a zatem na rachunek płatniczy nabywcy (czyli obdarowanego), na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym. Nie może to być więc np. rachunek bankowy wierzyciela obdarowanego (jako zapłata za dług obdarowanego).

Jak wskazał Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 19 lipca 2021 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.49.2021.2.MZ):
Jeżeli więc przedmiot darowizny zostanie przekazany bezpośrednio przez darczyńcę na rachunek wierzyciela osoby obdarowanej, zwolnienie określone w art. 4a ustawy od spadków i darowizn nie będzie miało zastosowania.
Co prawda, zgodnie z utartą linią interpretacyjną i orzeczniczą, warunek określony we wskazanym przepisie uważa się za spełniony również wtedy, gdy wpłata dokonywana jest na rachunek bankowy osoby trzeciej ale na subkonto wyodrębnione w ramach tego rachunku dla osoby obdarowanej. W analizowanym przypadku taka sytuacja nie występuje; z treści wniosku nie wynika bowiem, aby w ramach rachunku bankowego Sprzedającej (poprzedniego właściciela nieruchomości) było wyodrębnione subkonto dla Wnioskodawcy.

Darowizna pieniężna nie musi być zrealizowana wyłącznie przelewem lub przekazem pocztowym - wystarczy wpłata gotówkowa w oddziale banku

Nie jest przeszkodą dla omawianego zwolnienia podatkowego, jeżeli umowa darowizny zostanie wykonana poprzez wpłacenie gotówki na rachunek bankowy obdarowanego w oddziale banku prowadzącego ten rachunek. Z art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn wynika bowiem, że podstawowym warunkiem uprawniającym do skorzystania ze zwolnienia podatkowego darowizny pieniężnej od najbliższej rodziny (poza zgłoszeniem nabytych środków pieniężnych naczelnikowi urzędu skarbowego na druku SD-Z2 - oprócz sytuacji określonych w art. 4a ust. 4 ww. ustawy) jest udokumentowanie ich otrzymania dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym. W przepisie tym chodzi więc przede wszystkim o to, by forma przekazania pieniędzy przez darczyńcę na rachunek obdarowanego zapewniała identyfikację stron umowy. Tylko wtedy bowiem można mieć pewność, że zwolnienie podatkowe dla najbliższej rodziny przewidziane w tym przepisie dotyczy znalazło zastosowanie we właściwej sytuacji (tj. dotyczy osób zaliczonych do ww. tzw. zerowej grupy podatkowej).

Potwierdził to Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 19 listopada 2021 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.140.2021.1.MM):

Rację ma Wnioskodawca, że przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn nie wymagają by otrzymanie środków pieniężnych musiało nastąpić w drodze przelewu bankowego. Istotne jest bowiem właściwe udokumentowanie otrzymania środków pieniężnych dowodem przekazania na rachunek nabywcy. Tym samym, darowizna środków pieniężnych poprzez wpłatę gotówki przez darczyńcę na rachunek nabywcy również będzie dopuszczalna, o ile zostanie właściwie udokumentowana. Jak wyjaśniono już wcześniej fundamentalne znaczenie ma identyfikacja stron umowy, czyli udokumentowanie kto faktycznie dokonał wpłaty na rachunek nabywcy.
Skoro zatem wpłaty środków pieniężnych na konto bankowe Wnioskodawcy dokona osobiście jego ojciec, to z dowodu przekazania będzie wynikało, że wpłaty dokonał darczyńca. Wpłata od darczyńcy zostanie udokumentowana dowodem przekazania na rachunek nabywcy, czyli Wnioskodawcy.
Mając zatem na uwadze powyższe wyjaśnienia należy zgodzić się z Wnioskodawcą, że otrzymana darowizna będzie korzystać ze zwolnienia, o którym mowa w art. 4a ust. 1 ww. ustawy, ponieważ w terminie 6 miesięcy od dnia wpływu środków pieniężnych na konto, Wnioskodawca zgłosi właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego otrzymanie darowizny od ojca i nabycie darowizny zostanie właściwie udokumentowane.

Skutki niezgłoszenia darowizny od rodziców na druku SD-Z2

Zgodnie z art. 4a ust. 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn w przypadku niespełnienia ww. warunków zwolnienia darowizny - nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.

Czyli jeżeli zapomnimy złożyć zgłoszenie SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od otrzymania darowizny od rodziców albo jeżeli darowizna pieniężna była przekazana w formie gotówki (a nie przelewu na rachunek, czy przekazem pocztowym), to trzeba będzie złożyć zeznanie SD-3 a następnie zapłacić podatek od takiej darowizny (w ciągu 14 dni od otrzymania decyzji podatkowej).

Ile wyniesie podatek od darowizny?

Podatek od spadków i darowizn oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według następujących skal (określonych w art. 15 ustawy o podatku od spadków i darowizn):

Przy ustalaniu wysokości podatku od darowizn przyjmuje się kwoty wolne wartości rzeczy i praw majątkowych (określone w art. 4 ust. 1 pkt 5 i w art. 9 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn) oraz skale podatkowe obowiązujące w dniu powstania obowiązku podatkowego.

Podatek będzie obliczony wg jednej z ww. skal podatkowych tylko jeżeli podatnik sam zgłosi darowiznę fiskusowi przed wszczęciem czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej.
Natomiast w myśl art. 15 ust 4. ustawy o podatku od spadków i darowizn nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny lub polecenia darczyńcy podlega opodatkowaniu według stawki 20%, jeżeli obowiązek podatkowy powstał wskutek powołania się podatnika przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej na okoliczność dokonania tej darowizny, a należny podatek od tego nabycia nie został zapłacony.

Kwoty wolne od podatku

Na podstawie art. 9 ustawy o podatku od spadków i darowizn opodatkowaniu tym podatkiem podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:

9637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;

7276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;

4902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Są to tzw. kwoty wolne od podatku, bo podatek płaci się dopiero, gdy wartość darowizny (lub spadku) przekroczy te kwoty.

Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych (np. tytułem darowizny) od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, to do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych trzeba doliczyć wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby (tytułem darowizny) lub po tej samej osobie (tytułem spadku) w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie.

W takim przypadku od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie.

Ponadto w art. art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn znajdziemy kolejne (dodatkowe) kwoty wolne od podatku dotyczące darowizn przeznaczonych na cele mieszkaniowe. Zgodnie z tym przepisem zwolnione z podatku jest nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19 274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami. Zatem jeżeli spełnione zostaną warunki określone w tym przepisie, to obdarowany dysponuje dodatkową kwotą wolną od podatku (oprócz określonej w art. 9).

Jak zapłacić podatek? Zeznanie SD-3

Obowiązek podatkowy przy nabyciu w drodze darowizny powstaje (co do zasady):

- z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego,
- z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia (jeżeli umowa darowizny została zawarta w innej formie niż akt notarialny),
- z chwilą złożenia oświadczeń obu stron umowy (jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron).

Powstanie obowiązku podatkowego co do zasady nakłada na obdarowanych obowiązek złożenia zeznania podatkowego i zapłaty podatku albo złożenia ww. zgłoszenia SD-Z2.

Obdarowani, którzy nie są zwolnieni z podatku i darowizna przez nich otrzymana przekracza kwotę wolną od podatku mają obowiązek złożyć do urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych na druku SD-3 (co do zasady) w ciągu miesiąca od otrzymania darowizny.

A kiedy mają złożyć zeznanie SD-3 obdarowani, którzy byli (co do zasady) zwolnieni z podatku na mocy art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn ale nie zdążyli dopełnić warunku złożenia zgłoszenia SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od otrzymania darowizny? Przepisy niestety nie dają tu niestety jasnej informacji. Pewne wskazówki mogą tu jedynie płynąć z art. 6 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn, który brzmi następująco:
Jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma; jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. W przypadku gdy nabycie nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym na fakt nabycia.

Wydaje się więc, że jeżeli zorientujemy się, że zapomnieliśmy złożyć SD-Z2 (a mieliśmy do tego prawo jako najbliższa rodzina darczyńcy), to powinniśmy:

- złożyć niezwłocznie zeznanie SD-3 albo

- złożyć do urzędu skarbowego pismo z powołaniem się na otrzymanie danej darowizny i bezskutecznym upływie 6 miesięcznego terminu do złożenia SD-Z2 - wtedy na mocy ww. art. 6 ust. 4 powinien nam przysługiwać miesiąc na złożenie zeznania SD-3.

Do zeznania SD-3 trzeba dołączyć dokumenty, które mają wpływ na określenie podstawy opodatkowania (wartości darowizny) i stanowią potwierdzenie istnienia przedmiotów darowizny, osoby darczyńcy i faktu, że darczyńca był właścicielem darowanych rzeczy lub praw.

Nie trzeba składać zeznania SD-3, gdy:

• wartość rynkowa darowizny (dodana do wartości innych darowizn od tej samej osoby w ciągu 5 lat) nie przekracza kwoty wolnej od podatku;

• umowa darowizny jest zawarta w formie aktu notarialnego.

Po złożeniu zeznania SD-3 naczelnik urzędu skarbowego wydaje decyzję podatkową, w której ustala kwotę podatku do zapłaty. Termin płatności podatku od spadków i darowizn wynosi 14 dni od doręczenia podatnikowi decyzji urzędu skarbowego z ustaloną kwotą podatku.

Podatnik, który nie złożył zeznania SD-3 (lub złożył je po terminie) naraża się na postępowanie karne skarbowe i wymierzenie kary (najprawdopodobniej grzywny) z art. 54 kodeksu karnego skarbowego. A także na zapłatę podatku od darowizny wg stawki 20% na podstawie ww. art.15 ust 4. ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Podatnik, który płaci podatek po ww. terminie 14 dni naraża się na zapłatę odsetek od zaległości podatkowych.

Tak jak już wspomniano wyżej, w przypadku niezgłoszenia darowizny (na druku SD-2) przez obdarowanego zaliczającego się do „zerowej” grupy podatkowej w terminie 6 miesięcy od jej otrzymania skutkuje tym, że nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej. I w tym przypadku trzeba złożyć zeznanie SD-3.

Czym jest darowizna?

Darowizny są co do zasady opodatkowane na podstawie przepisów ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn. Jednak ta ustawa nie zawiera definicji darowizny. Znajdziemy ją natomiast w art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.”

Darowiznę definiują również następne przepisy Kodeksu cywilnego (art. 889-902).

Warto wskazać w szczególności, że nie są darowizną takie bezpłatne przysporzenia:

1) gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu cywilnego;

2) gdy ktoś zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył albo które nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nienabyte.

Wskazane wyżej przepisy Kodeksu cywilnego określają także formę zawarcia umowy darowizny, prawa i obowiązki stron tej umowy, czy zasady odwołania darowizny. Zgodnie z art. 890. § 1 Kc „Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.”

Zatem darowizna jest umową, której zasady regulują wskazane wyżej przepisu Kodeksu cywilnego.

Organy podatkowe zwracają uwagę (zob. np. interpretacja Dyrektora KIS z 28 października 2020 r. – sygn. 0111-KDIB2-3.4015.141.2020.BFP), że darowizna jest czynnością prawną, której celem jest przysporzenie majątkowe bez ekwiwalentu w postaci świadczenia wzajemnego. Czynność ta polega co do zasady na przesunięciu jakiegoś dobra majątkowego (rzeczy lub prawa) z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego. Darowizna musi więc realnie wzbogacić obdarowanego – zwiększyć jego majątek. Darowizna ma charakter nieodpłatny, bowiem obdarowany nie zobowiązuje się do żadnego świadczenia na rzecz darczyńcy w zamian za wykonaną darowiznę.

Ponadto warto zauważyć, że do zawarcia umowy darowizny (jak każdej innej umowy) konieczne jest zgodne oświadczenie złożone przez obie strony umowy. Umowa darowizny dochodzi do skutku dopiero z chwilą złożenia oświadczenia obdarowanego o przyjęciu darowizny. Warto zauważyć, że przepisy nie wymagają żadnej szczególnej formy prawnej dla oświadczenia obdarowanego o przyjęciu darowizny. Zatem może być to zarówno forma pisemna jak i ustne oświadczenie.

Oczywiście dla celów dowodowych warto zadbać albo o formę pisemną albo przynajmniej o świadków oświadczenia ustnego. Co prawda ww. art. 890 § 1 Kodeksu cywilnego wymaga co do zasady formy aktu notarialnego dla oświadczenia darczyńcy, jednak nawet jeżeli tej formy nie zachowano, to i tak umowa darowizny jest ważna, jeżeli darowizna została faktycznie zrealizowana – tj. darowane rzeczy lub prawa faktycznie i zgodnie z prawem zwiększyły wartość majątku obdarowanego.

Podstawa prawna:

- ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 1983 r., Nr 45, poz. 207, ostatnia zmiana: Dz.U. z 2020 r., poz. 1761);

- art. 888-902 Kodeksu cywilnego.

Paweł Huczko