Firmy z udziałem kapitału zagranicznego unikają opodatkowania - organy podatkowe i skarbowe zawodzą

NIK podczas kontroli stwierdziła, że organy podatkowe oraz organy kontroli skarbowej nie były należycie przygotowane do prowadzenia kontroli prawidłowości rozliczeń z budżetem państwa podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. Przeprowadzono jedynie nieliczne kontrole weryfikujące legalność transferu dochodów przez podmioty gospodarcze.

Koszty pracy po zmianach - multipakiet: książka, program, CD, teleporadnia

VAT po zmianach od 1 lipca 2015 r.

NIK zauważył, że w badanym okresie (lata 2012-2014) Minister Finansów nie dysponował analizami rozmiarów skali erozji bazy podatkowej i przenoszenia dochodów oraz skutecznymi narzędziami prawnymi zapewniającymi szczelność systemu podatkowego.

Podmioty o znacznych przychodach, ceny transferowe i optymalizacja podatkowa pozostawały w kręgu zainteresowania urzędów kontroli skarbowej, niemniej liczba postępowań kontrolnych w tym zakresie była niewielka. W badanym okresie na 370 zakończonych postępowań kontrolnych w podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego ceny transferowe badano w 78 postępowaniach, a inne formy optymalizacji tylko w 13 postępowaniach.

Co prawda Minister Finansów w corocznych zadaniach dla urzędów kontroli skarbowej zalecał podejmowanie działań wobec podmiotów powiązanych, w tym z udziałem kapitału zagranicznego. Również urzędy skarbowe zobowiązane zostały, w wytycznych na rok 2012 i 2013 r., do kontroli i monitorowania podatników o niskiej dochodowości, w szczególności dokonujących transakcji z podmiotami powiązanymi.

Jednak zdaniem NIK pracownicy jednostek podległych Ministrowi Finansów nie byli wystarczająco przygotowani merytorycznie i organizacyjnie do przeprowadzania kontroli prawidłowości stosowania cen transferowych.

NIK stwierdził też, że w dwóch z pięciu kontrolowanych urzędów kontroli skarbowej oraz trzech z pięciu kontrolowanych urzędów skarbowych stwierdzono przypadki opóźnienia w przekazywaniu spraw, wskazujących na uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego, do komórki postępowań przygotowawczych oraz we wszczynaniu postępowań przygotowawczych.

Niewielka liczba kontroli w podmiotach działających w skali międzynarodowej wynikała głównie z tego, że urzędy kontroli skarbowej i urzędy skarbowe przy planowaniu kontroli koncentrowały się, zgodnie z zaleceniami Ministra Finansów, na zwalczaniu nieprawidłowości w podatku od towarów i usług. Przyczyną niewystarczających działań w tym zakresie były też:

• brak systemowych narzędzi umożliwiających typowanie do kontroli podmiotów powiązanych kapitałowo i osobowo,
• brak lub ograniczony dostęp do baz danych porównawczych umożliwiających ocenę, czy ceny stosowane w transakcjach pomiędzy podmiotami powiązanymi odbiegają od wartości rynkowych,
• niewystarczające przygotowanie pracowników do badania trudnych merytorycznie zagadnień.

NIK odnotowuje, że od 2014 r. prace nad uszczelnieniem polskiego systemu podatkowego oraz nad wypracowaniem podejścia jednostek podległych Ministrowi Finansów do kontroli podmiotów dokonujących transferu dochodów uległy przyspieszeniu.

Minister Finansów zidentyfikował ryzyka związane z rozliczaniem podatku dochodowego przez podmioty z udziałem kapitału zagranicznego oraz przygotował zmiany legislacyjne, mające na celu wyeliminowanie mechanizmów agresywnego planowania podatkowego. Zmiany zmierzające do ograniczenia zmniejszania podstawy opodatkowania w podatku dochodowym i transferu dochodów poza polski system podatkowy były spójne z rozwiązaniami zalecanymi przez organy Unii Europejskiej oraz Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.

50 Ściąg Księgowego z aktualizacją online

Wprowadzone lub zainicjowane przez Ministra Finansów zmiany legislacyjne, zmierzające do uszczelnienia systemu podatkowego i przeciwdziałania unikaniu opodatkowania, dotyczyły m.in.:

• opodatkowania dochodów zagranicznej spółki kontrolowanej przez polskich podatników - zmiany weszły w życie od dnia 1 stycznia 2015 r.,
• wprowadzania do umów o unikaniu podwójnego opodatkowania klauzul zapobiegających wykorzystywaniu postanowień umownych lub ograniczających ich stosowanie w przypadku tworzenia sztucznych struktur lub przeprowadzania transakcji, w których głównym celem jest skorzystanie z preferencji przyznawanych w tych umowach,
• włączenia spółki komandytowo-akcyjnej do zakresu podmiotowego ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych - zmiany weszły w życie od dnia 1 stycznia 2014 r. 

NIK zwraca uwagę, że w polskim systemie podatkowym wciąż nie ma klauzuli generalnej przeciwko unikaniu opodatkowania. Klauzula to rozwiązanie prawne stosowane wobec podatników podejmujących fikcyjne działania gospodarcze i tworzących sztuczne konstrukcje prawne, które mają im przynieść znaczne korzyści podatkowe. Negatywne zjawisko unikania opodatkowania istnieje w każdym kraju o gospodarce rynkowej, a klauzula generalna jest jednym z najczęściej spotykanych sposobów zwalczania tego zjawiska w krajach rozwiniętych. Wprowadzenie klauzuli jest zalecane przez Komisję Europejską i OECD. W wielu krajach (np. Francja, Niemcy, Irlandia, Szwecja, Kanada) rozwiązania wprowadzające ogólną klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania funkcjonują od wielu lat. Minister Finansów przygotował projekty rozwiązań prawnych, które pozwolą na wprowadzenie ogólnej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, jednak ze skierowanego w czerwcu 2015 roku do Sejmu projektu zmiany ustawy Ordynacja podatkowa - klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania została wyłączona.

Zagraniczne firmy nie płacą CIT

Ministerstwo Finansów zakłada, że klauzula znajdzie się w projekcie nowej ordynacji podatkowej, którą przygotowuje Komisja Kodyfikacyjna Ogólnego Prawa Podatkowego. Komisja, w założeniach nowej ordynacji podatkowej z marca 2015 r., przyjęła, że przepisy ogólnego prawa podatkowego powinny zawierać klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania. Takie unormowanie wyznaczy granice dopuszczalnej optymalizacji podatkowej. Będzie skutecznym instrumentem ochrony interesów fiskalnych państwa oraz narzędziem urzeczywistniania zasady równości i sprawiedliwości w sferze aktywności gospodarczej podatników. Zdaniem Komisji klauzula powinna mieć zastosowanie do wszystkich podatków, z wyjątkiem podatku od towarów i usług.

Niezależnie od prac nad zmianą ustawy Ordynacja podatkowa, Minister Finansów w związku z przyjętą 27 stycznia 2015 r. zmianą dyrektywy dotyczącej opodatkowania spółek dominujących i zależnych, przygotował projekt nowelizacji ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, wdrażającej do krajowego porządku prawnego ogólną klauzulę przeciwko nadużyciom. Państwa członkowskie UE mają wdrożyć nowe przepisy dyrektywy do końca 2015 r.

W ocenie NIK ogłoszenie przez Prezesa Rządowego Centrum Legislacji (RCL) ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (DZ.U. z 2014 r. poz. 1328) nastąpiło z naruszeniem art. 3 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, który stanowi, że akty normatywne ogłasza się niezwłocznie. Przy publikowaniu tej ustawy nie stwierdzono zaniedbań ze strony Ministerstwa Finansów

Zgodnie z prawem do zadań RCL należy zapewnienie koordynacji działalności legislacyjnej Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów i innych organów administracji rządowej oraz zapewnienie obsługi prawnej Rady Ministrów poprzez wydawanie, z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów, na zasadach i w trybie określonym w odrębnych przepisach Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej oraz Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Od RCL należy więc oczekiwać profesjonalnych działań na każdym etapie procesu legislacyjnego, w tym na etapie ogłaszania aktów normatywnych. Takie działania powinny doprowadzić do bezzwłocznego ogłoszenia Ustawy tak, aby jej przepisy dotyczące kontrolowanych spółek zagranicznych, weszły w życie najpóźniej z dniem 1 stycznia 2015 r. Zdaniem NIK odpowiedzialność za ogłoszenie Ustawy ze zwłoką ponosi Prezes RCL, jako kierownik jednostki, na której spoczywały ww. zadania.  

Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. została ogłoszona w Dzienniku Ustaw wydanym w dniu 3 października 2014 r. w związku z czym zawarte w niej przepisy dotyczące kontrolowanych spółek zagranicznych weszłyby w życie z dniem 1 lutego 2015 r., tj. niezgodnie z intencją projektodawcy. Skutkiem tego przepisy nie miałyby zastosowania do podatników kontrolujących spółki zagraniczne, których rok podatkowy rozpocząłby się od 1 stycznia 2015 r.   

Błąd Rządowego Centrum Legislacji został naprawiony. 6 października 2014 r. pod obrady Sejmu wniesiony został poselski projekt ustawy zmieniającej ustawę z dnia 29 sierpnia 2014 r. Uchwalona 21 października 2014 r, ustawa umożliwiła wejście w życie przepisów o zagranicznych spółkach kontrolowanych na zasadach ogólnych, czyli od 1 stycznia 2015 r.

Czynności kontrolne NIK zostały przeprowadzone w pięciu urzędach kontroli skarbowej, pięciu wyspecjalizowanych urzędach skarbowych, Ministerstwie Finansów oraz Rządowym Centrum Legislacji w dniach od 1 września 2014 r. do 12 stycznia 2015 r.

NIK o kontroli firm z udziałem kapitału zagranicznego - informacje szczegółowe

NIK w swoim raporcie przybliża terminologię z zakresu unikania opodatkowania

Agresywne planowanie  podatkowe – działanie to polega na wykorzystywaniu aspektów technicznych systemu podatkowego lub rozbieżności pomiędzy dwoma systemami podatkowymi lub większą ich liczbą w celu zmniejszenia zobowiązania podatkowego.

BEPS (ang. Base Erosion and Profit Shirting) - erozja bazy podatkowej  i przerzucanie zysków

Ceny transferowe,  Ceny transakcyjne - są to ceny stosowane w transakcjach między podmiotami powiązanymi w rozumieniu art. 11 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych

CFC ang. controlled foreign corporation, zagraniczna spółka kontrolowana

Cienka  (niedostateczna)  kapitalizacja - jedna z metod optymalizacji podatkowej w przypadku spółek działających  w grupie, z którą mamy do czynienia, gdy spółka kapitałowa utworzona  jest ze znacznie niższym kapitałem niż wynika to z jej potrzeb; uzupełnienie  brakującego kapitału odbywa się poprzez uzyskanie pożyczki od udziałowca  (akcjonariusza) lub podmiotu z nim powiązanego; w rezultacie spółka   ma duże koszty finansowe związane z obsługą pożyczek i znacznie niższy   niż przy pełnej kapitalizacji dochód; podatkowe skutki niedostatecznej  (cienkiej) kapitalizacji sprowadzają się do tego, że spółka wypłaca swym  udziałowcom odsetki zamiast dywidendy (jej wysokość zależy   od wypracowanego zysku i jest opodatkowana), które podlegają zaliczeniu  do kosztów uzyskania przychodów

Kapitał zagraniczny - kapitał wniesiony do przedsiębiorstwa, w postaci środków finansowych  (gotówka, akcje, obligacje), rzeczowych aktywów trwałych (maszyny,  urządzenia, środki transportu, nieruchomości), wartości niematerialnych  i prawnych (patenty, licencje, itp.) przez podmiot zagraniczny.

Kraj stosujący  szkodliwą  konkurencję  podatkową - do krajów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową zaliczamy kraje  wymienione w rozporządzeniu  Ministra Finansów z dnia 9 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję  podatkową w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych oraz rozporządzeniu  Ministra Finansów z dnia 9 kwietnia 2013 r. w sprawie  określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową  w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych.

Optymalizacja  podatkowa - działania potocznie zwane „optymalizacją podatkową” to działania,  których podstawową cechą jest to, iż o wyborze konkretnego sposobu  przeprowadzenia danej transakcji czy formy prowadzenia działalności  decydują wyłącznie bądź w przeważającej mierze przepisy prawa  podatkowego; są to działania, które formalnie mogą być zgodne   z obowiązującym prawem, powodują jednakże zmniejszenie dochodów  budżetu państwa i wywołują negatywne skutki wobec finansów publicznych.

Podmiot z udziałem kapitału  zagranicznego - podmiot prowadzący działalność gospodarczą, w którym udziały posiada  inwestor zagraniczny (ulokowany był kapitał zagraniczny).

Podmiot  zagraniczny - osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania albo siedzibę  (zarząd) za granicą.

Podmioty  powiązane - pojęcie zdefiniowane zostało w art. 11 ust. 1 oraz 4–6 ustawy z dnia   15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych;   w szczególności związek pomiędzy podmiotem krajowym a podmiotem  zagranicznym ma miejsce gdy: 

1) podmiot krajowy bierze udział bezpośrednio lub pośrednio w zarządzaniu przedsiębiorstwem położonym poza terytorium  RP lub w jego kontroli albo posiada udział   w kapitale tego przedsiębiorstwa albo 

2) podmiot zagraniczny bierze udział bezpośrednio lub pośrednio w zarządzaniu podmiotem krajowym lub w jego kontroli albo posiada  udział w kapitale tego podmiotu krajowego, albo 

3) te same osoby prawne lub fizyczne równocześnie bezpośrednio   lub pośrednio biorą udział w zarządzaniu podmiotem krajowym i podmiotem zagranicznym lub w ich kontroli albo posiadają udział w kapitale tych podmiotów

Przerzucanie  dochodów - takie ustalenie powiązań podmiotów gospodarczych, że w ich wyniku  zostają ustalone lub narzucone warunki różniące się od warunków, które ustaliłyby między sobą niezależne podmioty, w wyniku tego podmiot  nie wykazuje dochodów albo wykazuje dochody niższe od tych, jakich należałoby oczekiwać, gdyby wymienione powiązania nie istniały.

Uszczuplenie  podatkowe - ustalenie kontroli podatkowej wskazujące na zaniżenie należnych podatków.

Wyspecjalizowany  urząd skarbowy - urząd obsługujący podatników określonych w art. 5 ust. 9b ustawy   z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach skarbowych i izbach skarbowych,   w tym podmioty, które w ostatnim roku podatkowym osiągnęły przychód  roczny netto co najmniej 5 mln euro, banki, zakłady ubezpieczeń,  jednostki działające na podstawie przepisów o obrocie instrumentami  finansowymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych, oddziały  lub przedstawicielstwa przedsiębiorstw zagranicznych; wyspecjalizowanych  urzędów jest 20, ich nazwy, w odróżnieniu do zwykłych urzędów  skarbowych, związane są z nazwą województwa, w którym funkcjonują zaległości należności pozostałe do zapłaty, których termin płatności minął   i mogą być egzekwowane.

NIK zauważa, że podmioty gospodarcze prowadzące działalność w wielu krajach, w celu zmniejszenia swoich  zobowiązań podatkowych, skłonne są do stosowania agresywnego planowania podatkowego. Zjawisko to przyczynia się do pomniejszania krajowej bazy podatkowej, powodując uszczuplenie wpływów z  podatków. Pozwala  także podmiotom  działającym  w  skali  międzynarodowej  na osiąganie przewagi nad przedsiębiorstwami lokalnymi i prowadzi do szkodliwej konkurencji,  gdyż obciążenia podatkowe dla podmiotów lokalnych są większe niż podmiotów międzynarodowych.

Problem międzynarodowego unikania opodatkowania jest przedmiotem analiz i prac prowadzonych zarówno na forum OECD  oraz  Unii  Europejskiej, jak i poszczególnych państw. Podejmowane  inicjatywy zmierzają do zabezpieczenia systemów podatkowych przed szeroko stosowanymi  przez  międzynarodowe  podmioty  gospodarcze  szkodliwymi  praktykami  powodującymi  nadmierną utratę wpływów.  

Do polskiego systemu podatkowego już kilkanaście lat temu wprowadzone zostały przepisy  w celu ograniczenia transferu zysków między powiązanymi podmiotami gospodarczymi poprzez zawyżanie lub zaniżanie wartości transakcji w stosunku do wartości rynkowych.  

Najwyższa Izba Kontroli dotychczas nie badała skuteczności ani działań polskiej administracji podatkowej  w przeciwdziałaniu manipulowania przychodami i kosztami uzyskania przychodów, ani strategii podejścia  Ministra Finansów do rozliczania podatku dochodowego przez podmioty działające w  skali międzynarodowej  w celu  zawężenia  możliwości stosowania agresywnych praktyk podatkowych, znacząco uszczuplających krajową bazę podatkową.

Wystąpienia pokontrolne NIK