Czy spadkobierca podatnika przejmuje obowiązek podatkowy zmarłego

Tak uznał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 14 września 2010 r. (sygn. II FSK 1193/10)

Pewien fryzjer udzielił zięciowi pożyczki w 2005 roku w wysokości 200 tys. zł. Suma ta wzbudziła podejrzenia urzędu kontroli skarbowej (UKS), który wszczął wobec fryzjerowi postępowanie kontrolne dotyczące 2005 roku m.in.: w zakresie źródeł przychodu, wartości poniesionych wydatków oraz zgromadzonego mienia. Bowiem przychody uzyskane przez kontrolowanego w 2005 r., jak i w latach wcześniejszych nie wskazywały, że był on w stanie zgromadzić oszczędności pozwalające na dysponowanie taką kwotą..

Jako, że kontrolowany fryzjer zmarł w 2008 roku postępowanie zawieszono ale następnie podjęto je wobec ujawnionej sądownie jedynej spadkobierczyni zmarłego fryzjera - jego córki.

W 2009 roku dyrektor UKS wydał wobec spadkobierczyni decyzję podatkową, którą określił zobowiązanie podatkowe w PIT na kwotę ponad 150 tys. zł (stawka sankcyjna 75% nieujawnionego dochodu zmarłego fryzjera).

Zaskarżoną decyzję podatkową podtrzymał najpierw WSA w Gorzowie Wielkopolskim. WSA zauważył, że stan faktyczny jaki wystąpił w niniejszej sprawie (śmierć podatnika po wszczęciu wobec niego postępowania kontrolnego) uregulowany został przepisem art. 102 § 2 ordynacji podatkowej, który stanowi, że w razie śmierci strony w toku postępowania w sprawach dotyczących praw lub obowiązków wymienionych w art. 97 w miejsce dotychczasowej strony wstępują jej spadkobiercy.

Zatem w sprawach, których przedmiotem rozstrzygnięcia są m. in. ciążące na spadkodawcy obowiązki postępowanie z chwilą śmierci podatnika nie staje się bezprzedmiotowe, a tym samym brak jest podstaw do jego umorzenia. Podlega ono natomiast kontynuowaniu z udziałem spadkobierców zmarłego podatnika.

Warunkiem przejęcia praw i obowiązków majątkowych przez spadkobierców jest ich istnienie u poprzedników prawnych. Zakres podmiotowy i przedmiotowy omawianego przepisu ma charakter ogólny, do wymienionych w nim obowiązków majątkowych należy zaliczyć m. in. obowiązek podatkowy. Legalną definicję obowiązku podatkowego zawiera art. 4 ordynacji podatkowej, zgodnie z którym obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.

Źródłami przychodów są m. in. inne źródła (art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT), do których należą również przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach (art. 20 ust. 1). Natomiast od dochodów z nie ujawnionych źródeł przychodów lub nie znajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach pobiera się zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości 75 % dochodu (art. 30 ust. 1 pkt 7 ustawy o PIT).

Polecamy: Jak wybrać formę opodatkowania firmy

Polecamy: Karta podatkowa - poradnik użytkownika

Obowiązek zapłaty zryczałtowanego podatku dochodowego w wysokości 75 % wystąpi, jeżeli podatnik uzyska dochód z nie ujawnionych źródeł przychodów lub nie znajdujący pokrycia w ujawnionych źródłach. Obowiązek ten nie jest zależny ani od woli podatnika, ani od woli organu podatkowego.

Konkretyzacja tego obowiązku podatkowego następuje dopiero z chwilą wydania przez organ podatkowy (i doręczenia podatnikowi) decyzji konstytutywnej, która tenże obowiązek podatkowy przekształca w zobowiązanie podatkowe (którego definicję zawiera art. 5 Ordynacji podatkowej), czyli – w konsekwencji - konieczność zapłaty na rzecz Skarbu Państwa skonkretyzowanego co do wysokości, terminu i miejsca podatku.

Tak więc w chwili otwarcia spadku (czyli w dniu śmierci spadkodawcy) zobowiązanie to nie istniało. Istniał jednak wtedy obowiązek podatkowy fryzjera, o którym mowa w art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej. Natomiast na podstawie regulacji zawartej w art. 102 § 2 Ordynacji podatkowej obowiązek ten przekształcił się w zobowiązanie podatkowe jego spadkobierczyni.

Dlatego też WSA uznał, iż zasadnie Dyrektor UKS podjął zawieszone w związku ze śmiercią podatnika postępowanie już w stosunku do jego spadkobierczyni.

Również Naczelny Sąd Administracyjny nie znalazł powodów do uchylenia zaskarżonej skargą kasacyjną decyzji podatkowej i zgodził się z argumentacją WSA.

NSA zauważył, że nabycie spadku pod tytułem uniwersalnym (czyli tak jak się odbywa najczęściej na podstawie (art. 922 § 1 w zw. z art. 925 kodeksu cywilnego) oznacza i powoduje przejście na spadkobiercę wszelkich praw i obowiązków majątkowych spadkobiercy, które ma charakter prawny nabycia pochodnego.

NSA przypomniał też uchwałę Sądu Najwyższego z 21 marca 1996 r. (sygn. III AZP 39/95, publ. OSP 1996, Nr 11, poz. 220), w której przyjęto, iż prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku dochodowego przechodzi na jego spadkobierców. Prawo do zwrotu nadpłaty podatkowej jest publicznoprawnym prawem majątkowym, a taki sam publicznoprawny i majątkowy charakter posiada (rozważany w sprawie spadkobierczyni fryzjera) obowiązek podatkowy.

Dlatego też NSA uznał ostatecznie,że na podstawie art. 97 § 1 ordynacji podatkowej dziedziczący spadkobierca podatnika przejmuje jego, to jest spadkodawcy, obowiązek podatkowy, który uzasadnia ustalenie wysokości zobowiązania podatkowego zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 7 w zw. z art. 20 ust. 3 ustawy o PIT.

Ponadto na podstawie art. 102 § 2 ordynacji podatkowej, w razie śmierci strony w toku postępowania w sprawach dotyczących praw lub obowiązków wymienionych w art. 97 ordynacji podatkowej w miejsce dotychczasowej strony wstępują jej spadkobiercy.