NSA o oszustwach podatkowych, dobrej wierze podatnika przy odliczaniu VAT i stawce 0%. Dlaczego wyrok I FSK 903/22 jest ważny dla wielu podatników?

Podatnik zrealizował WDT, zastosował stawkę 0% i odliczył VAT. Organy podatkowe zarzuciły udział w karuzeli podatkowej. Geneza wyroku I FSK 903/22

Sprawa dotyczy podatnika prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą na rynku materiałów tekstylnych. Podatnik w 2016 r. dokonał zakupu wysokiej jakości tkanin i dzianin od krajowego dostawcy, a następnie sprzedał ten towar do zagranicznego kontrahenta w ramach wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów (WDT), stosując 0% stawkę VAT.

Organy podatkowe przeprowadziły wobec podatnika kontrolę podatkową, następnie wszczęły postępowanie podatkowe i finalnie, w formie decyzji wymiarowej zakwestionowały prawo do odliczenia podatku naliczonego z otrzymanych faktur zakupowych. W następstwie stwierdzenia nieprawidłowości w nabyciu tkanin i dzianin organy zakwestionowały również transakcje sprzedażowe podatnika.

Zdaniem organów, podatnik uczestniczył w zorganizowanym oszustwie podatkowym (karuzeli podatkowej), przyjmując na siebie rolę tzw. „brokera”. Obok niego w łańcuchu dostaw występowały podmioty będące tzw. „znikającymi podatnikami” oraz podmioty pełniące funkcję „buforów” (dostawca oraz odbiorca podatnika). W ocenie organów, przeprowadzone postępowanie wykazało, że przebieg zdarzeń został z góry zaplanowany, zaś dokumenty mające potwierdzać te transakcje służyły jedynie do zwielokrotnienia wartości wykazanych na nich towarów, uniknięcia zapłaty należnego podatku na wcześniejszych etapach obrotu tymi towarami na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, uzyskania nienależnego zwrotu podatku VAT z tytułu wykazanych WDT oraz uniknięcia konieczności zapłaty podwyższonego cła (w związku z wprowadzeniem do kraju europejskiego towarów pochodzących z Azji). 

Autopromocja

Podatnik, nie zgadzając się z rozstrzygnięciami organów podatkowych wniósł skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że organy nie wykazały zaistnienia oszustwa „karuzelowego”, nie wykazały też, że podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że w takim oszustwie bierze udział. Wojewódzki sąd administracyjny zaznaczył, że argumenty organów w tym zakresie są niespójne, powierzchowne i konstruowane na wyrost, w celu udowodnienia przyjętego z góry założenia, że skarżący jest nierzetelnym podatnikiem.

W ocenie Sądu pierwszej instancji organy zignorowały wytyczne płynące z orzecznictwa TSUE, co do oceny dobrej wiary, choć usiłowały stworzyć pozory, że je respektują. Zdaniem sądu świadczy o tym obszerne wyliczenie okoliczności mających dowodzić świadomego udziału podatnika w oszustwie, jednak elementy tego wyliczenia, po ich bliższej analizie, wcale tego nie dowodzą. W wyroku WSA wskazano, że „charakter podejrzeń, a nie logicznych wniosków popartych analizą materiału dowodowego, ma wiele innych argumentów organu”. Sąd pierwszej instancji zaznaczył ponadto, że: „z argumentacji organu nie sposób wywieść jednoznacznego wniosku, jakaż to korzyść podatkowa, będąca wynikiem uczestnictwa w oszustwie, przypadła skarżącemu”. WSA w Łodzi zwrócił też uwagę, że stosowanie stawki VAT w wysokości 0% przy WDT do kontrahenta unijnego jest konsekwencją systemu VAT.

Korzystny dla podatnika wyrok WSA w Łodzi został przez organ zaskarżony do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Autopromocja

VAT 2024. Komentarz z programem INFORLEX Matryca stawek VAT w PREZENCIE

Sprawdź

Kluczowe argumenty NSA, zdaniem którego organy nie udowodniły nierzetelności podatnika

Zdaniem NSA, organy nie miały podstaw, by poczytać na niekorzyść podatnika okoliczności takich jak: pozorność zarządzania podmiotami w ustalonym łańcuchu transakcji (tj. znikających podatników), to, że prezesami spółek biorących udział w ustalonym w łańcuchu transakcji były osoby pochodzenia obcego, niewładające językiem polskim i nieprzebywające na terytorium RP, natomiast do prowadzenia działalności gospodarczej tych spółek zostali upoważnieni prokurenci samoistni – „chyba że organ wykaże, że prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce przez spółki z obcokrajowcami w składzie zarządu to okoliczność uzasadniająca szczególną ostrożność po stronie ich kontrahentów”. 

W ocenie NSA, nie może też obciążać podatnika to, że jego dostawca wykazywał wewnątrzwspólnotowe dostawy towarów do tych samych podmiotów, na rzecz których faktury dotyczące WDT wystawiał podatnik. W przywołanym wyroku zaznaczono również, że: „skoro kontrahenci byli zarejestrowani jako podatnicy VAT oraz regulowali należności za pomocą przelewów bankowych, to trzeba to poczytać na korzyść skarżącej, a nie uparcie twierdzić, że to nie ma znaczenia i było celowym działaniem ukrycia oszustwa”.

Autopromocja

Komplet 3 publikacji

VAT 2024 + PIT, CIT i Ryczałt ewidencjonowany 2024 + Ordynacja podatkowa, NIP 2024

Sprawdź

W omawianym wyroku podkreślono ponadto, że: „sam fakt nietransparentnego charakteru prowadzonej działalności, czy występujących w dokumentacji nieprawidłowości dotyczących raportowania nie może (…) zastąpić wskazania, że podatnik w rzeczywistości doprowadził do uszczuplenia przychodów budżetu państwa”. W ocenie NSA, „niemożliwość jednoznacznego zrekonstruowania mechanizmu oszustwa oraz wskazania, w jaki sposób, na jakim etapie, w odniesieniu, do jakich konkretnie okoliczności oraz przy wykorzystaniu, których transakcji doszło do wspomnianego uszczuplenia, stanowi istotną wadę prowadzonego postępowania oraz ocenianej decyzji”. 

Końcowo NSA zaznaczył, że organ podatkowy chcąc zakwestionować prawo podatnika do odliczenia VAT „ma obowiązek uwzględnić wytyczne płynące z orzecznictwa TSUE, wykazując obydwie przesłanki dopuszczalności pozbawienia podatnika prawa do odliczenia: element obiektywny (oszukańczy charakter transakcji) oraz element subiektywny (stopień istniejącej lub wymaganej po stronie podatnika świadomości tego faktu). Na elementy te składają się aspekty takie, jak: domniemanie dobrej wiary, ciężar dowodu spoczywa na organie, brak obowiązku podatnika prowadzenia czynności sprawdzających kontrahentów o charakterze śledczym. Należy nadto wziąć pod uwagę płynące z orzecznictwa NSA wnioski co do obowiązku respektowania przez organy podatkowe zasady zaufania do organów państwa i wynikający stąd brak podstaw do wywodzenia dla podatnika wniosków i okoliczności współpracy, której zasad nie kwestionowały wcześniej właściwe organy w ramach stosownych postępowań”. 

Autopromocja

Ordynacja podatkowa, NIP 2024

Sprawdź

Praktyczne konsekwencje wyroku NSA dla podatników

Przywołany wyrok NSA przynosi przełom w interpretacji zachowań podatników przez organy podatkowe. Sąd skrytykował wiele powtarzających się argumentów stosowanych przez organy celem dowodzenia nieuczciwości i nierzetelności podatników, które często znajdowały zastosowanie w rozstrzygnięciach dotyczących wielu innych przypadków. Zaprezentowane przez NSA, a na poprzednim etapie sprawy przez WSA w Łodzi wytyczne wyroku zwracają uwagę na konieczność głębszej analizy okoliczności każdego indywidualnego przypadku, zamiast polegania przez organy podatkowe na ogólnych założeniach i dopasowywaniu podatnika do z góry przyjętej tezy o jego nierzetelności.

NSA wskazuje, że organy podatkowe nie powinny automatycznie przypisywać podatnikom niestaranności czy nierzetelności wyłącznie na podstawie pewnych schematycznych okoliczności. W kontekście tego wyroku, wymaga się od organów podatkowych większej dokładności i obiektywizmu w ocenie dowodów oraz zachowania podatników. Sąd podkreśla potrzebę indywidualnej oceny każdej sprawy, co stanowi wyraźny sygnał dla organów, aby unikały generalizacji i nieuzasadnionych przesądów.

Zawarte w przywołanym wyroku wytyczne mogą mieć szeroki wpływ na przyszłe postępowania. Dla przedsiębiorców oznacza to większą ochronę przed nieuzasadnionymi zarzutami ze strony organów podatkowych. Warto więc, aby przedsiębiorcy oraz ich doradcy podatkowi dokładnie zapoznali się z tymi wytycznymi i włączyli je do swoich strategii obrony podatkowej.

Jakub Sitarski, Radca prawny, Doradca podatkowy specjalizujący się w obsłudze prawno-podatkowej przedsiębiorstw. Pełnomocnik procesowy podatników w sporach z organami podatkowymi, w tym w przywołanej w artykule sprawie I FSK 903/22. Na co dzień związany z tematyką podatku VAT, PIT, CIT oraz akcyzy. Współpracownik Kancelarii Prawnej Grupy ISP Modzelewski. Autor licznych publikacji oraz bloga o tematyce podatkowej www.jakubsitarski.pl. 
LinkedIn:  https://www.linkedin.com/in/jakub-sitarski/