Zwrot VAT w eksporcie dokonywany jest w ustawowych terminach

Zdaniem posła Jarosława Sachajko, zawartym w zapytaniu poselskim do ministra finansów (interpelacja nr 1732), w obecnym stanie prawnym dotyczącym podatku VAT, polscy dystrybutorzy i handlowcy towarów, prowadząc eksport lub sprzedaż wewnątrz unijną, napotykają na problemy z utrzymaniem płynności finansowej z tytułu rozliczeń podatku VAT. Handlowcy kupują od polskich producentów towary obciążone podatkiem VAT, a następnie sprzedają je za granicę Polski z zerową stawką podatku VAT. Urzędy Skarbowe wstrzymują wypłatę podatku o kilka miesięcy w wyniku czego firmy niejednokrotnie tracą płynność finansową, a nawet prowadzi to do ich upadłości. Takie unormowanie w przepisach ustawy powoduje, że właściciele firm aby uniknąć problemów z płynnością finansową oraz aby mieć środki na kupno towarów, zmuszeni są korzystać za opłaceniem prowizji z pośredników, mających swoje siedziby w innych krajach Unii Europejskiej lub też zmuszeni są założyć w tym celu firmę na terenie któregoś z krajów Wspólnoty.

Takich problemów nie mają np. handlowcy z Niemiec. Mogą oni pośredniczyć w eksporcie niemieckich towarów kupując je z zerową stawką podatku VAT z przeznaczeniem na wywóz poza granice Niemiec.

Wprowadzenie stosownych zmian w przepisach ustawy o podatku od towarów i usług, umożliwi polskim handlowcom na szybsze otrzymanie pieniędzy z urzędów skarbowych oraz pozwoli na zainwestowanie tych środków w dalszy rozwój firmy.

Odmowa zwrotu VAT z uwagi na nieprawidłowości stwierdzone u kontrahentów podatnika

W związku z powyższym poseł Jarosława Sachajko skierował do MF zapytanie:

1. Proszę o zestawienie okresu zwrotu podatku VAT przedsiębiorcom za sprzedaż towarów przeznaczonych na eksport przez poszczególne urzędy skarbowe w okresie ostatnich 5 lat.

2. Proszę o wyjaśnienie przyczyn maksymalnych okresów zwrotu z tytułu podatku VAT towarów przeznaczonych na eksport w poszczególnych urzędach skarbowych.

3. Jakiego rzędu kwoty zamrażane są w urzędach skarbowych z tytułu podatku VAT od przedsiębiorców sprzedających towary na eksport? Proszę o przedstawienie tych kwot z wyszczególnieniem ich podziału na miesiące w latach 2010-2015 oraz na poszczególne urzędy skarbowe.

Marian Banaś, podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów odniósł się do powyższych problemów, wyjaśniając, że system podatku VAT w Unii Europejskiej podlega harmonizacji. Oznacza to, iż państwa członkowskie zobowiązane są do przestrzegania zgodności krajowych przepisów w zakresie podatku VAT z regulacjami wynikającymi z prawa unijnego. Regulacje przyjęte w przepisach ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o VAT” muszą być zatem zgodne w szczególności z przepisami dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347 z 11.12.2006, str. 1, z późn. zm.), zwanej dalej „dyrektywą 2006/112/WE”.

Podstawę prawną przedłużenia terminu dokonania zwrotu nadwyżki podatku naliczonego nad należnym stanowi art. 87 ust. 1 i 2 ustawy o VAT - który stanowi implementację do polskiego systemu prawnego art. 183 dyrektywy 2006/112/WE.

Stosownie do art. 87 ust. 1 ustawy o VAT, w przypadku gdy kwota podatku naliczonego, o której mowa w art. 86 ust. 2 ustawy, jest w okresie rozliczeniowym wyższa od kwoty podatku należnego, podatnik ma prawo do obniżenia o tę różnicę kwoty podatku należnego za następne okresy lub do zwrotu różnicy na rachunek bankowy.

Przedłużanie terminu zwrotu VAT w wyniku kontroli krzyżowych

Zgodnie natomiast z art. 87 ust. 2 ustawy VAT, zwrot różnicy podatku, z zastrzeżeniem ust. 6 tego artykułu ustawy, następuje w terminie 60 dni od dnia złożenia rozliczenia przez podatnika na rachunek bankowy podatnika w banku mającym siedzibę na terytorium kraju lub na rachunek podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, której jest członkiem, wskazane w zgłoszeniu identyfikacyjnym, o którym mowa w odrębnych przepisach, lub na wskazany przez podatnika rachunek banku lub na rachunek spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, jako zabezpieczenie udzielanego przez ten bank lub przez tę kasę kredytu, na podstawie złożonego przez podatnika, do naczelnika urzędu skarbowego, w terminie do złożenia deklaracji podatkowej, pisemnego, nieodwołalnego upoważnienia organu podatkowego, potwierdzonego przez bank lub spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową udzielających kredytu, do przekazania tego zwrotu. Jeżeli zasadność zwrotu wymaga dodatkowego zweryfikowania, naczelnik urzędu skarbowego może przedłużyć ten termin do czasu zakończenia weryfikacji rozliczenia podatnika dokonywanego w ramach czynności sprawdzających, kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej lub postępowania kontrolnego na podstawie przepisów o kontroli skarbowej. Jeżeli przeprowadzone przez organ czynności wykażą zasadność zwrotu, o którym mowa w zdaniu poprzednim, urząd skarbowy wypłaca należną kwotę wraz z odsetkami w wysokości odpowiadającej opłacie prolongacyjnej stosowanej w przypadku odroczenia płatności podatku lub jego rozłożenia na raty.

Wskazać należy również, iż stosownie do art. 87 ust. 7 różnicę podatku niezwróconą przez urząd skarbowy w terminach, o których mowa w ust. 2 zdanie pierwsze i ust. 5a, traktuje się jako nadpłatę podatku podlegającą oprocentowaniu w rozumieniu przepisów Ordynacji podatkowej.

Literalne brzmienie przepisu art. 183 dyrektywy 2006/112/WE, w szczególności wyrażenie „w oparciu o ustalone przez siebie warunki” pozostawia państwom członkowskim pewną swobodę w określeniu własnych warunków zwrotu podatku. Przedmiotowe warunki jak wyjaśnił Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej - dalej: TSUE - w wyroku z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie C-107/10 Enel Maritsa Iztok 3AD nie mogą podważać zasady neutralności podatkowej, przenosząc na podatnika, w całości lub w części ciężar tego podatku. W szczególności warunki te powinny umożliwiać podatnikowi odzyskanie w odpowiednich warunkach całej wierzytelności wynikającej z nadwyżki podatku VAT, co oznacza, że zwrot winien być dokonany w rozsądnym terminie w drodze wypłaty środków pieniężnych lub w sposób równoważny oraz że ustalony sposób zwrotu nie może pociągać żadnego ryzyka finansowego dla podatnika (por. pkt 33).

W tym miejscu należy zaznaczyć, że TSUE w ww. wyroku w sprawie C-107/10 Enel Maritsa Iztok przypomniał, że państwa członkowskie są zobowiązane do podjęcia wszelkich środków legislacyjnych i administracyjnych dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania systemu podatku. W tym zakresie państwa członkowskie są odpowiedzialne za kontrolę deklaracji składanych przez podatników, ich rachunkowości i innych właściwych dokumentów oraz za obliczanie i pobieranie podatku podlegającego zapłacie (por. pkt 52 ww. wyroku). Wynika z tego, jak wskazał TSUE w pkt 53 tego wyroku, iż termin na dokonanie zwrotu podatku VAT zasadniczo może być przedłużony w celu przeprowadzenia kontroli podatkowej i nie staje się przez to nierozsądny, o ile przedłużenie nie wykracza poza to, co konieczne, by zakończyć procedurę kontroli. Jednakże w zakresie, w jakim podatnik tymczasowo nie może rozporządzać funduszami odpowiadającymi nadwyżce podatku VAT, ponosi on szkodę gospodarczą, która może być wyrównana przez zapłatę odsetek gwarantującą przestrzeganie zasady neutralności podatkowej (pkt 53 ww. wyroku).

Postanowienia przepisu art. 87 ustawy o VAT pozwalają podatnikowi odzyskać w odpowiednich okolicznościach całą nadwyżkę podatku VAT, w tym wraz z odsetkami, w przypadku gdy po przedłużeniu terminu zwrotu podatku okazało się, że kwota zwrotu była zasadna, co rekompensuje podatnikowi przesunięcie w czasie możliwości dysponowania kwotą zwrotu. Należy tu podkreślić, że w związku z koniecznością wypłaty odsetek organy podatkowe dokładają szczególnej staranności, aby dokonywać zwrotów podatku w ustawowych terminach oraz nie są zainteresowane nieuzasadnionym przedłużaniem tych terminów. Przepis art. 87 ustawy o VAT nie narusza zasady neutralności podatkowej i nie pociąga ryzyka finansowego dla podatnika (gwarantuje zwrot nadwyżki, w tym z odsetkami we wskazanym przypadkach), nie przekracza więc granic swobodnego uznania, jakim dysponują państwa członkowskie w oparciu o ww. art. 183 dyrektywy 2006/112/WE. Zauważyć również należy, że przepis ww. art. 87 ust. 1 i 2 ustawy o VAT był przedmiotem oceny TSUE dokonanej wyrokiem z dnia 10 lipca 2008 r. w sprawie C-25/07 Alicja Sosnowska. Powołanym wyrokiem TSUE nie dopatrzył się „nierozsądności” w 60-dniowym terminie zwrotu podatku, określając go jako zwykły termin na uzyskanie zwrotu nadwyżki podatku VAT (por. pkt 29 wyroku).

Koszty transportu w podstawie opodatkowania VAT

Zasadniczą cechą systemu VAT jest możliwość pomniejszenia własnego zobowiązania o kwoty podatku naliczonego z tytułu zakupu towarów lub usług. Trzeba przy tym pamiętać, że podatek ten jest co do zasady rozliczany metodą memoriałową, gdzie podstawą do pomniejszeń są kwoty wykazane w dokumentach sprzedaży (fakturach VAT).

Taka konstrukcja sprawia, że jest to podatek podatny na różnego rodzaju nadużycia, szczególnie w systemie zwrotów VAT. Z uwagi na powyższe rozliczenia podatników w zakresie tego podatku powinny być weryfikowane ze szczególną starannością, aby nie dochodziło do dokonywania zwrotu podatku w przypadku gdy istnieje ryzyko narażenia Skarbu Państwa na nadużycia i wyłudzenie podatku VAT.

Należy w tym miejscu podkreślić, że obszar podatku VAT jest obszarem szczególnie wrażliwym i narażonym na przestępstwa i nadużycia podatkowe a skala wyłudzeń podatku VAT od kilku lat rośnie nie tylko w Polsce. Ponadto przestępstwa w obszarze podatku VAT powodują generowanie znacznej części luki podatkowej. Oszacowane przez PwC w raporcie sporządzonym na zamówienie i we współpracy z Fundacją Naukową - Instytutem Badań Strukturalnych w 2013 roku straty Skarbu Państwa w VAT, w zależności od przyjętych założeń, wynosi od 36,5 do 58,5 mld złotych. Oszustwa w obszarze podatku VAT, często powiązane z przestępczością zorganizowaną, są w kręgu szczególnego zainteresowania służb (w tym prokuratury, policji, resortu sprawiedliwości i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych) zaś ich wykrywanie i ściganie jest zadaniem uznawanym za jeden z priorytetów. Działania przeciwko oszustwom i nadużyciom w VAT pozostaje również przedmiotem szczególnej uwagi Ministra Finansów i podległych mu służb. Na konieczność uszczelnienia systemu podatkowego, ograniczania wyłudzeń podatku VAT a tym samym i zwiększenia wpływów z tego podatku wskazywała również Prezes Rady Ministrów Pani Beata Szydło w swoim expose wygłoszonym w Sejmie RP w dniu 18 listopada 2015 r.

Plan uszczelnienia systemu VAT w Unii Europejskiej

Obecny system zwrotu różnicy podatku uwzględnia interes Skarbu Państwa, gdyż aparat skarbowy dysponuje odpowiednim czasem na zweryfikowanie rozliczeń podatników oraz zasadności wykazanych przez nich zwrotów podatku. Należy podkreślić, że przeprowadzenie czynności sprawdzających i kontrolnych nierzadko wymaga weryfikacji ustalonego stanu faktycznego na podstawie informacji uzyskanych od kontrahentów (tzw. kontrole krzyżowe), które są czasochłonne. Z drugiej jednak strony taki system zabezpiecza interes samych podatników, bowiem w sytuacji błędnego zadeklarowania przez podatnika kwoty nadwyżki podatku naliczonego nad należnym naczelnik urzędu skarbowego nie zwraca tej kwoty na rachunek podatnika do chwili zakończenia weryfikacji rozliczenia. Natomiast odsetki zabezpieczają tych podatników, u których zasadność zwrotu okaże się prawidłowa i stanowią również gwarancję tego, że naczelnik urzędu skarbowego tylko w sytuacjach wątpliwych podejmie decyzję w sprawie przedłużenia terminu zwrotu (nie będzie stosował tego instrumentu automatycznie).

Wskazać należy, że 60-dniowy termin dokonania zwrotu podatku jest terminem maksymalnym (jeżeli nie wystąpią przesłanki do przedłużenia tego terminu). W sprawach mniej skomplikowanych weryfikacja zasadności oraz zwrot podatku przez organy podatkowe powinny zostać dokonane wcześniej. Ponadto przepisy ustawy o VAT (art. 87 ust. 6 pkt 1) umożliwiają uzyskanie zwrotu podatku w krótszym terminie. Otóż na wniosek podatnika, podatku w terminie 25 dni licząc od dnia złożenia rozliczenia, w przypadku gdy kwoty podatku naliczonego, wykazane w deklaracji podatkowej, wynikają z faktur dokumentujących kwoty należności, które zostały w całości zapłacone, z uwzględnieniem art. 22 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447, z późn. zm.).

Reasumując, organy podatkowe dokładają szczególnej staranności, aby dokonywać zwrotów podatku w ustawowych terminach oraz nie są zainteresowane nieuzasadnionym przedłużaniem tych terminów, gdyż w przypadku ustalenia, że kwota zwrotu była zasadna, muszą ją zwrócić wraz z odsetkami, o których była mowa powyżej. Ponadto w przypadku konieczności przedłużenia terminu zwrotu podatku, przy jednoczesnym uznaniu części zwrotu za bezsporny, zatrzymuje się jedynie kwotę budzącą wątpliwości co do jej prawidłowości oraz dokonuje się zwrotu pozostałej (bezspornej) części zwrotu.

Zaznaczyć należy, że z uwagi na podatność systemu zwrotów VAT na próby wyłudzania podatku, procedura zwrotu podatku VAT musi umożliwiać organom podatkowym pełną weryfikację rozliczeń podatników (realizuje to art. 87 ustawy o VAT).

Ponadto wskazać należy, że przepis art. 87 ust. 2 zdanie drugie ustawy o VAT był przedmiotem wyroku Trybunału Konstytucyjnego - dalej: TK - z dnia 13 października 2008 r., sygn. akt K 16/07, w którym TK orzekł m.in., iż jest on zgodny z art. 2 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.) stanowiącym, iż Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. W przedmiotowym wyroku TK wskazał, że co do zasady dopuszczalne jest wprowadzenie w polskiej ustawie VAT postępowania sprawdzającego (wyjaśniającego).

Jednocześnie wskazania wymaga, że z uwagi na specyfikę podatku VAT i układ deklaracji składanych dla potrzeb rozliczania tego podatku nie ma możliwości przypisania zwrotów do sprzedaży eksportowej. Podatnicy często obok eksportu prowadzą także inną działalność (np. dostawy krajowe, import, wewnątrzwspólnotowe nabycia) lub dokonują inwestycji. Wydzielenie zwrotów związanych wyłącznie z eksportem w takich przypadkach nie jest niemożliwe.

Narzędzia informatyczne pomogą walczyć z oszustwami w VAT

Odnosząc się natomiast do kwestii opodatkowania eksportu towarów wskazać należy, że kwestie te reguluje art. 146 ust. 1 lit. a i b dyrektywy 2006/112/WE, zgodnie z którym państwa członkowskie zwalniają m. in. następujące transakcje: dostawy towarów wysyłanych lub transportowanych przez sprzedawcę lub na jego rzecz poza terytorium Unii Europejskiej oraz dostawy towarów wysyłanych lub transportowanych poza terytorium Unii Europejskiej przez nabywcę lub na rzecz nabywcy nie mającego siedziby na terytorium danego państwa, z wyłączeniem towarów transportowanych przez samego nabywcę do celów wyposażenia lub zaopatrzenia w paliwo i ogólnego zaopatrzenia statków rekreacyjnych oraz samolotów turystycznych lub wszelkich innych środków transportu służących do celów prywatnych. Powyższe przepisy zostały zaimplementowane do polskich przepisów w zakresie podatku VAT (art. 2 pkt 8 ustawy o VAT). Należy zauważyć, iż zwolnienie, o którym mowa w dyrektywie nie obejmuje dostaw towarów dokonywanych na wcześniejszych etapach sprzedaży. Stosuje się je do końcowej dostawy towarów (zob. pkt 22 wyroku TSUE w sprawach połączonych od C 181/04 do C-183/04 Elmeka NE, pkt 22 wyroku w sprawie C-185/89 Velker International Oil Company).

Odnosząc się natomiast do wskazywanych w interpelacji Pana Posła rozwiązań w Niemczech - trudno jest się do nich ustosunkować z uwagi na brak szczegółowych wskazań na podstawie jakich przepisów takie rozwiązanie jest tam stosowane.

Oprac. Adam Kuchta