Odpowiedzialność za zobowiązania w VAT

W kontekście odpowiedzialności za wyłudzenia w VAT oraz planowanego powołania komisji śledczej, która ma wyjaśnić ewentualne nieprawidłowości w ściąganiu tego podatku, dr Andrzej Dmowski, adwokat, stwierdził, że prawo podatkowe nie definiuje pojęcia odpowiedzialności. W konsekwencji przy analizie zagadnienia odpowiedzialności w prawie podatkowym należy skorzysta z dorobku prawa cywilnego. Z drugiej strony, jak podkreślił, podstawą istnienia odpowiedzialności w tym zakresie są przepisy tej gałęzi prawa, tj. prawa podatkowego, za jakiego typu zobowiązania ma ona dotyczyć.

Według Dmowskiego odpowiedzialność dotyczy dwóch grup podmiotów:

- podmiotów odpowiedzialnych za własne działanie lub zaniechanie (są to podmioty będące podatnikami podatku lub podmiotami, na rzecz których został dokonany nienależny, lub w wysokości innej niż należny zwrot różnicy podatku lub zwrot podatku naliczonego w rozumieniu przepisów ustawy o VAT, a także inne formy zwrotu podatku przewidziane w przepisach prawa podatkowego),

- podmiotów ponoszących odpowiedzialność za tzw. cudzy dług (odpowiedzialność na gruncie prawa cywilnego oraz prawa podatkowego).

Oprócz tego wskazuje się także na kategorię pośrednią, czyli następców prawnych, którzy odpowiadają za cudze zobowiązania – poprzednika, ale odpowiadają za nie tak, jakby to było ich własne zobowiązanie.

Natomiast odpowiedzialność podatkowa może dotyczyć:

- wynikających z zobowiązań podatkowych podatków,

- niepobranego lub pobranego, ale niewpłaconego podatku, oraz

- zaległości podatkowej.

Przy czym najszerszą odpowiedzialnością jest odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe, mająca zastosowanie zarówno do zobowiązań powstających z mocy samego prawa, jak również powstających z chwilą doręczenia decyzji organu podatkowego (ustalającej wysokość zobowiązania).

Warunkiem koniecznym ponoszenia odpowiedzialności nie jest w tym przypadku powstanie zaległości podatkowej, a tym samym odpowiedzialność powstać może nawet przed upływem terminu płatności tegoż zobowiązania. Z drugiej strony, warunkiem konstytuującym odpowiedzialność osób ponoszących odpowiedzialność za zaległość podatkową jest nie tylko powstanie zobowiązania podatkowego, ale również upływu terminu płatności, tj. powstanie zaległości podatkowej. Taki charakter ma odpowiedzialność osób trzecich w świetle przepisów Ordynacji podatkowej.

NOWOŚĆ na Infor.pl: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!

Mówiąc o instytucji odpowiedzialności za cudzy dług, Dmowski podkreślił, że w przypadku ochrony interesu Skarbu Państwa, jako wierzyciela z tytułu zobowiązań podatkowych, ma ona na celu uzyskanie przez wierzyciela podatkowego zapłaty jego należności w sytuacji, gdy sam podatnik nie jest w stanie wykonać ciążącego na nim obowiązku zapłaty. Podstawą wystąpienia odpowiedzialności innego podmiotu jest:

- czerpanie przez nią dochodu z działalności innego podatnika,

- nabycie pewnych elementów majątku,

- używanie/czerpanie korzyści z majątku innego podatnika,

- prowadzenie działalności za pomocą innego podmiotu posiadającego podmiotowość prawną,

- zarządzanie określonym podmiotem i ponoszenie pewnych obowiązków z tym związanych.

A zatem przesłanką odpowiedzialności wymienionych podmiotów najczęściej jest istnienie związku (najczęściej ekonomicznego faktycznego) pomiędzy osobą, która odpowiada a podatnikiem (płatnikiem, inkasentem), który przejawia się w uzyskiwaniu korzyści majątkowej jako konsekwencji takiego związku.

Dmowski zaznaczył, że ponoszenie odpowiedzialności podatkowej (odpowiedzialności za zaległości podatkowe) przez inne osoby niż podatnik jest wyjątkiem od zasady, zgodnie z którą każdy ponosi odpowiedzialność za własne działania i zaniechania. W konsekwencji, przepisy Ordynacji podatkowej dotyczące odpowiedzialności osób trzecich powinny być interpretowane w sposób ścisły. Należy podkreślić, iż ciężar dowodowy wykazania przesłanek dotyczących powstania ewentualnej odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania podatkowe innego podatnika ciąży na organach skarbowych, a ten obowiązek nie może być przeniesiony na osobę trzecią.

Postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej osób trzecich nie może zostać wszczęte przed upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania lub przed dniem doręczenie decyzji:

- określającej wysokość zobowiązania podatkowego,

- o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta,

- w sprawie zwrotu zaliczki zaliczonego podatku VAT,

- określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę,

- określającej wysokość zaległości podatkowej.

Ponadto, postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej osób trzecich nie może zostać wszczęte przed dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego oraz przed dniem odstąpienia od czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych.

W konsekwencji, jak zaznaczył Dmowski, nie można wszcząć postępowania w sprawie odpowiedzialności podatkowej osób trzecich do czasu wydania stosownych decyzji skierowanych do pierwotnych dłużników.