Wartości niematerialne i prawne - amortyzacja

SPIS TREŚCI

• Amortyzacja wartości niematerialnych i prawnych
  • Zamknięty katalog wartości niematerialnych i prawnych
  • Amortyzacja tylko wartości nabytych
  • Tylko jedna metoda amortyzacji
  • Zmiana wartości niematerialnej w środek trwały
  • Ulepszenie wartości niematerialnej i prawnej
  • Różnice podatkowe i rachunkowe

---

Zamknięty katalog wartości niematerialnych i prawnych

Oprócz środków trwałych drugą kategorią majątku podlegającego odpisom amortyzacyjnym są wartości niematerialne i prawne. Przepisy podatkowe posługują się zamkniętym katalogiem tych wartości, są to:

1) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego,

2) spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

3) prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej¹,

4) autorskie lub pokrewne prawa majątkowe,

5) licencje,

6) prawa określone w przepisach ustawy – Prawo własności przemysłowej,

7) wartość stanowiącą równowartość uzyskanych informacji związanych z wiedzą w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej (know-how),

8) wartość firmy,

9) koszty prac rozwojowych (art. 22b u.p.d.o.f. i art. 16b u.p.d.o.p.).

„Przepisy zawierają zamknięty katalog wartości niematerialnych i prawnych i nie wymienia się w nim strony internetowej. Oznacza to, że amortyzacji podatkowej podlegają tylko te wartości niematerialne i prawne, które zostały wymienione w art. 22b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. (...) należy zatem stwierdzić, że wydatków na opracowanie i wykonanie strony internetowej nie można zaliczyć do wartości niematerialnych i prawnych i nie będą one podlegać amortyzacji” – pismo Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 5 sierpnia 2008 r., nr ITPB1/415-282/08/DP.

Amortyzacja tylko wartości nabytych

Należy zauważyć, że z wartościami niematerialnymi i prawnymi mamy do czynienia tylko wtedy, gdy ww. wartości zostały nabyte. Wobec tego, jeżeli taką wartość podatnik wytworzy we własnym zakresie, nie będzie ona stanowiła dla niego takiego składnika majątku. Oznacza to, że koszty związane z wytworzeniem wartości niematerialnej i prawnej będą zaliczane na bieżąco, w miarę ich ponoszenia, bezpośrednio do kosztów uzyskania przychodów.

Programy komputerowe wytworzone przez podatnika we własnym zakresie nie mogą być uznane za wartości niematerialne i prawne, natomiast można je zaliczyć bezpośrednio do kosztów uzyskania przychodów. – pismo Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 18 października 2007 r., nr ITPB1/415-154/07/WM.

W przypadku gdy znak towarowy nie został przez podatnika nabyty, lecz wytworzony był we własnym zakresie, to nie mógł być zaliczony do wartości niematerialnych i prawnych (...)

– wyrok WSA we Wrocławiu z 12 sierpnia 2010 r., sygn. akt I S.A./Wr 606/10.

Wymienione składniki majątku podlegają amortyzacji, jeżeli spełniają następujące warunki:

1) stanowią własność, współwłasność podatnika albo są używane na podstawie umowy leasingu finansowego,

2) są wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z działalnością gospodarczą, oddane do używania na podstawie licencji, sublicencji, umowy najmu, dzierżawy albo leasingu,

3) przewidywany okres używania ww. wartości jest dłuższy niż rok.

---

Tylko jedna metoda amortyzacji

W odróżnieniu od środków trwałych ustawodawca nie przewidział różnych metod amortyzacji wartości niematerialnych i prawnych. Metoda jest jedna i polega na systematycznym odpisywaniu w koszty określonej wartości niematerialnej i prawnej w czasie nie krótszym, niż wskazują przepisy podatkowe. Innymi słowy, przepisy określają tylko minimalny okres amortyzacji takich wartości. Tym samym minimalny okres amortyzacji pośrednio wyznacza stawkę amortyzacyjną. Dla przykładu, jeżeli dla licencji na program komputerowy minimalny okres amortyzacji wynosi 24 miesiące, to roczna stawka amortyzacyjna w praktyce wyniesie 50 proc.. Tylko dla takich wartości, jak: własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego i prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej4 ustawodawca przewidział nie minimalny okres amortyzacji, tylko roczną stawkę amortyzacyjną. Wynosi ona 2,5 proc., a w przypadku gdy wartość początkowa ww. praw jest ustalona metodą uproszczoną (art. 22g ust. 10 u.p.d.o.f. – tj. jako iloczyn powierzchni użytkowej i kwoty 988 zł), stawka ta wynosi 1,5 proc. rocznie. Nie ma natomiast możliwości amortyzowania wartości niematerialnych i prawnych metodą degresywną czy metodą stawek indywidualnych ani zmiany stawek przez ich podwyższenie lub obniżenie.

„W zakresie oprogramowania należy stwierdzić, iż nie przysługuje (...) prawo do obniżenia lub podwyższenia stawek amortyzacyjnych, gdyż art. 22i ust. 5 i 22i ust. 2 ww. ustawy dotyczy wyłącznie środków trwałych (...). Ponadto okres dokonywania odpisów amortyzacyjnych od wartości niematerialnych i prawnych został uregulowany odrębnie w art. 22m ww. ustawy” – pismo Urzędu Skarbowego w Siemianowicach Śląskich z 21 lipca 2006 r., nr PDPF- 415/14/4111/P/i/15/AK/06.

„Możliwość stosowania indywidualnych stawek amortyzacyjnych dotyczy środków trwałych, a nie wartości niematerialnych i prawnych, jakimi jest między innymi spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego. Udokumentowane wydatki związane z przeprowadzonymi pracami budowlanymi w lokalu gospodarczym, do którego posiada Pan tytuł spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego, może zaliczyć Pan do kosztów uzyskania przychodów (...)”

– pismo Urzędu Skarbowego Kraków-Podgórze z 3 sierpnia 2006 r., nr PD/415-96/06/R1.

Zmiana wartości niematerialnej w środek trwały

W szczególnych przypadkach może dojść do zmiany kwalifikacji składnika majątku stanowiącego wartość niematerialną i prawną w środek trwały. Wówczas można rozważyć zmianę metody amortyzacji, ponieważ w wyniku zmiany kwalifikacji mamy do czynienia w pewnym sensie z nowym składnikiem majątku. Może się tak stać w przypadku przekształcenia własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu w odrębną własność lokalu, czyli tzw. nieruchomość lokalową. Ta stanowi już środek trwały, a nie wartość niematerialną i prawną. Przyjmując tak otrzymany „nowy” środek trwały, możemy wybrać dla niego odpowiednią metodę amortyzacji – jedną z trzech metod, jakie przewidują przepisy podatkowe dla środków trwałych.

Przy przekształceniu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego na podstawie aktu notarialnego w odrębną własność powstanie nowy środek trwały, który będzie pierwszy raz wpisany do ewidencji środków trwałych i który będzie można amortyzować wg indywidualnej stawki amortyzacji. – pismo Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 23 lutego 2009 r., nr IBPBI/1/415-935/08/AP.

PRZYKŁAD

We wrześniu 2010 r. pani Monika przekształciła własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego w odrębną własność lokalu. W lokalu tym jest prowadzona działalność gospodarcza

– biuro obrotu nieruchomościami. Do września 2010 r. ww. prawo spółdzielcze było zaliczone do wartości niematerialnych i prawnych. Dokonywano od niego odpisów amortyzacyjnych w następujący sposób:

Powierzchnia użytkowa lokalu to 65 m2

Wartość początkowa (cena nabycia): 120 000 zł

Roczny odpis amortyzacyjny to 120 000 zł × 2,5 proc. = 3000 zł

Po przekształceniu ww. prawa spółdzielczego w odrębną własność lokalu pani Monika wprowadziła lokal do ewidencji środków trwałych jako środek trwały i wybrała dla niego amortyzację z zastosowaniem indywidualnych stawek amortyzacyjnych, ponieważ lokal mógł zostać uznany za „używany”. Pani Monika nabyła bowiem spółdzielcze prawo do lokalu w 2001 r., a sam lokal był we władaniu spółdzielni od momentu jego wybudowania, tj. od 1986 r., do dnia przekształcenia tego prawa w odrębną własność lokalu, czyli do września 2010 r. Tym samym był wykorzystywany przed jego nabyciem dłużej niż 60 miesięcy (art. 22j ust. 3 pkt 1 u.p.d.o.f.). Amortyzacja od października 2010 r.:

Wartość początkowa (cena nabycia, w tym koszty związane z nabyciem środka trwałego – odrębnej własności lokalu): 128 000 zł.

Roczny odpis amortyzacyjny dla lokalu mającego status „używanego” to 128 000 zł: 10 lat = 12 800 zł, miesięczny odpis amortyzacyjny: 12 800 zł: 12 = 1066,67 zł.

---

Ulepszenie wartości niematerialnej i prawnej

Kolejną cechą odróżniającą tę kategorię majątku od środków trwałych jest to, że ulepszenia wartości niematerialnych i prawnych nie zwiększają ich wartości początkowej. Przepisy podatkowe nie wymagają bowiem obowiązku powiększania wartości początkowej określonej wartości niematerialnej i prawnej o nakłady poczynione po przyjęciu jej do użytkowania. Najczęściej spotykaną formą modernizacji wartości niematerialnej i prawnej, z jaką w praktyce mamy do czynienia, są aktualizacje programów komputerowych. Jak wiadomo, amortyzacji, zaliczeniu w poczet wartości niematerialnych i prawnych podlegają nie tyle programy komputerowe, ile licencje (sublicencje) na programy komputerowe. Należy zatem bardzo dokładnie przeanalizować, z czym mamy do czynienia, nabywając aktualizację programu. Czy odbywa się to w ramach wcześniej udzielonej licencji na program komputerowy, czy też wiąże się z nabyciem zupełnie nowej, odrębnej licencji. W pierwszym przypadku dokonujemy nakładów na już posiadaną wartość niematerialną i prawną, a w związku z tym, że w przepisach podatkowych nie ma czegoś takiego jak „ulepszenie wartości niematerialnej i prawnej”, to wartość nabytej aktualizacji programu komputerowego, niezależnie od wartości zakupu, zaliczamy bezpośrednio do kosztów uzyskania przychodów. Natomiast w przypadku, gdy nabywając aktualizację programu komputerowego, nabywamy jednocześnie nową licencję, musimy potraktować ją jako nową, odrębną od wcześniej nabytej licencji na program, wartość niematerialną i prawną, którą należy poddać odpisom amortyzacyjnym.

„Spółka nabyła aktualizację oprogramowania, udoskonaloną wersję pod względem użytkowym i funkcjonalnym. Aktualizacja nie wiąże się z utworzeniem nowego programu komputerowego. Wprowadzenie do używania nowych funkcjonalności oprogramowania nie wiąże się ze zmianą udzielonej Spółce licencji. Wnioskodawca wskazuje, iż po wykonaniu prac modyfikacyjnych (dokonaniu aktualizacji i opracowaniu modułu) nie dochodzi do odrębnego przekazania praw (udzielenia licencji). (...) należy stwierdzić, iż wydatki ponoszone przez Wnioskodawcę na rozbudowę używanego oprogramowania należy zakwalifikować do kosztów innych niż koszty bezpośrednio związane z przychodami i można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych” – pismo Izby Skarbowej w Warszawie z 28 kwietnia 2009 r., nr IPPB5/423-157/09-2/AM.

---

Różnice podatkowe i rachunkowe

Podatnicy, którzy prowadzą ewidencję w formie ksiąg rachunkowych, muszą zwrócić uwagę na różnice w pojmowaniu wartości niematerialnych i prawnych na gruncie przepisów podatkowych i przepisów o rachunkowości. Pierwsza znacząca różnica to fakt, że przepisy podatkowe posługują się zamkniętym katalogiem wartości niematerialnych i prawnych. Przepisy o rachunkowości nie wskazują natomiast na taki katalog. Posługują się wyłącznie definicją tego rodzaju składników majątku (art. 2 ust. 1 pkt 14 ustawy o rachunkowości – dalej u.r.). I tak, wartości niematerialne i prawne w myśl przepisów o rachunkowości to nabyte przez jednostkę prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki. Dalej przepisy o rachunkowości wymieniają tylko przykładowy zbiór takich wartości i już ten przykładowy katalog wartości niematerialnych i prawnych nie pokrywa się z katalogiem tych wartości określonym w przepisach podatkowych. Wśród tych wartości wymienia się bowiem koncesje, które na gruncie przepisów podatkowych nie stanowią wartości niematerialnej i prawnej. W konsekwencji otrzymana koncesja dla celów bilansowych powinna być odnoszona w koszty poprzez planowe odpisy amortyzacyjne, natomiast dla celów podatkowych koncesja może być zaliczona do kosztów uzyskania przychodów wyłącznie bezpośrednio, nie w formie odpisów.

W związku z tym, że katalog wartości niematerialnych i prawnych na gruncie przepisów o rachunkowości jest tylko przykładowy, do tego rodzaju składników majątku jednostki zalicza się wiele innych praw, które w przepisach podatkowych będą traktowane zupełnie inaczej – najczęściej jako bieżące koszty prowadzonej działalności gospodarczej; dotyczy to np. wcześniej wspomnianej koncesji.

Ponadto ustawa o rachunkowości inaczej kwalifikuje pewne składniki majątku, zaliczając je do środków trwałych, gdy tymczasem przepisy podatkowe zaliczają je do wartości niematerialnych i prawnych (art. 3 ust. 1 pkt 15 u.r.). Dotyczy to np. prawa wieczystego użytkowania gruntu.

Przy czym warto wspomnieć o tym, że prawo wieczystego użytkowania gruntu według przepisów podatkowych nie podlega amortyzacji, natomiast dla celów bilansowych należy je amortyzować, i to jako środek trwały.

Podstawa prawna:

• art. 15 ust. 1, art. 16b, art. 16j ust. 3 pkt 1, art. 16m ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (j.t. Dz.U. z 2010 r. Nr 54, poz. 654 z późn.zm.),

• art. 22 ust. 1, art. 22b, art. 22g ust. 10, art. 27j ust. 3 pkt 1, art. 22m ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 z późn.zm.).

 

¹ Taki podział już nie funkcjonuje w Prawie o spółdzielniach mieszkaniowych. Od 1992 r. w przepisach Kodeksu cywilnego oraz w ustawie – Prawo o spółdzielniach mieszkaniowych funkcjonuje wyłącznie jedna kategoria „spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu”.

Joanna Krawczyk

Doradca podatkowy

Prawo Przedsiębiorcy