Warunki zwrotu nienależnie wykazanego VAT w fakturach dla podmiotów zagranicznych

Odliczenia bowiem nie zostały jeszcze do tej pory zharmonizowane tak, by były jednolite na całym terytorium Wspólnoty. A to oznacza, iż każde państwo ma swoje szczegółowe regulacje w zakresie zasad prawa do odliczeń i zakazów skorzystania z tego prawa.

 

Ósma dyrektywa unijna oraz odpowiadające jej rozporządzenie Ministra Finansów z 23 kwietnia 2004 r. w sprawie zwrotu podatku od towarów i usług niektórym podmiotom (Dz.U. Nr 89, poz. 851) określają podstawowe warunki zwrotu VAT podatnikowi niemającemu siedziby na terytorium kraju, które muszą być spełnione, by podmiot ten otrzymał zwrot VAT. Mianowicie, podatnik taki:

1) nie posiada siedziby lub miejsca zamieszkania albo stałego miejsca prowadzenia działalności na terytorium kraju;

2) jest zarejestrowanym podatnikiem podatku od wartości dodanej lub podatnikiem podatku o podobnym charakterze w kraju siedziby lub miejsca zamieszkania albo stałego miejsca prowadzenia działalności;

3) nie jest zarejestrowanym podatnikiem podatku od towarów i usług na terytorium kraju;

4) nie wykonuje na terytorium kraju czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (przy czym podatnik ten może jednak wykonywać pewne kategorie czynności wymienione w § 2 pkt 3 tego rozporządzenia, m.in.: usługi transportowe i pomocnicze związane bezpośrednio z importem towarów, usługi lub dostawy towarów, w stosunku do których podatnikami rozliczającymi podatek są ich odbiorcy itp.);

5) miałby prawo do pomniejszenia podatku należnego lub zwrotu zgodnie z polskimi regulacjami, tj. towary i usługi, w odniesieniu do których podatek może być zwrócony, muszą służyć wykonywaniu czynności podlegających opodatkowaniu, stosownie do regulacji przyjętych w Polsce, czyli w państwie dokonującym zwrotu VAT (zobacz § 3 tego rozporządzenia).

Regulacje powyższe, przytoczone z przepisów stosowanego rozporządzenia, stanowią transpozycję do warunków polskich ósmej dyrektywy, która określa identyczne warunki zwrotu VAT podatnikom niemającym siedziby na terytorium kraju dokonującego zwrotu VAT.

Z powyższego wynika, że nie można żądać zwrotu wykazanego w fakturze w wyniku błędu VAT, którego w ogóle nie powinno było być w tej fakturze, jeśli z tego powodu brak będzie - w przepisach prawa krajowego - prawa do odliczenia VAT nienależnie wykazanego w fakturze i wpłaconego na rzecz organu podatkowego.

Prawo do odliczenia VAT jest bowiem zasadniczo ograniczone jedynie do podatków należnych, czyli podatków związanych z czynnością podlegającą opodatkowaniu VAT lub zapłaconych, jeśli były należne. Prawo do odliczenia nie obejmuje VAT należnego wyłącznie dlatego, że został on wykazany w fakturze. VAT wykazany w fakturze nienależnie od czynności świadczonych na rzecz odbiorcy zagranicznego i zapłacony w kraju świadczącego nie może podlegać zwrotowi dla tego odbiorcy, jeśli państwo dokonujące zwrotu narzuca zasadom odliczenia takie rygory.

Orzeczenie ETS

Warunkami zwrotu nienależnie wykazanego VAT obcym podmiotom (nierezydentom), tj. podatnikom niemającym siedziby na terytorium kraju dokonującego zwrotu VAT, zajmował się ostatnio ETS w wyroku z 15 marca 2007 r. C-35/05. Otóż w fakturze wystawionej na rzecz zagranicznego odbiorcy z tytułu wykonania usług reklamy i marketingu, dokumentującej należność za wykonane usługi, VAT znalazł się niepotrzebnie, gdyż wykonawca świadczenia błędnie i bezzasadnie go wykazał. Usługi te bowiem należą do katalogu tych usług, od których VAT odprowadza zawsze ich świadczeniobiorca, czyli zleceniodawca zagraniczny (tzw. importer usługi).

Sprawa rozpatrywana przez ETS dotyczyła odmowy zwrotu VAT przez włoskie organy podatkowe na rzecz niemieckiego podatnika w sytuacji, w której włoskie przepisy określają, iż: „Odliczeniu nie podlega podatek od nabycia lub przywozu towarów i usług związanych z czynnościami zwolnionymi lub niepodlegającymi opodatkowaniu”.

W sprawie rozpoznawanej przez ETS spółka włoska świadcząca usługi reklamowe i marketingowe na rzecz spółki mającej siedzibę w Niemczech wystawiła jej faktury, w których wykazała VAT, mimo iż nie podlegały one opodatkowaniu VAT w kraju świadczącego, lecz w kraju odbiorcy usługi. Nienależnym VAT został obciążony świadczeniobiorca przez świadczeniodawcę usług. A zatem spółka niemiecka dokonała na rzecz wykonawcy świadczenia (włoskiej spółki) zapłaty należności wraz z kwotą niezasadnie doliczonego podatku. W efekcie na rzecz włoskiego skarbu państwa wpłynął nienależny VAT. Następnie odbiorca świadczenia, spółka niemiecka, wystąpił do właściwych organów podatkowych wykonawcy świadczenia we Włoszech o zwrot VAT zapłaconego nienależnie w cenie świadczenia. Uznał bowiem, iż usługi te były świadczone na rzecz podatnika mającego siedzibę w innym państwie członkowskim, w tym przypadku w Niemczech, tak iż VAT był należny w tym właśnie państwie członkowskim, czyli w Niemczech, a nie we Włoszech.

Organy podatkowe i sądy włoskie odmówiły jednak zwrotu VAT spółce niemieckiej, dowodząc, że wystawione faktury były związane ze świadczeniem usług reklamowych i marketingowych niepodlegających opodatkowaniu VAT we Włoszech z powodu niespełnienia przesłanki terytorialności. Usługi te bowiem były świadczone na rzecz podatnika podlegającego opodatkowaniu w innym państwie członkowskim.

Ponieważ rozstrzygnięcie sporu wymagało dokonania wykładni przepisów i zasad prawa wspólnotowego przez ETS, Trybunał zajął się przede wszystkim odpowiedzią na pytanie, czy nienależny VAT, który został wykazany w wyniku błędu w fakturze wystawionej na rzecz korzystającego z usług, a następnie wpłacony na rzecz skarbu państwa członkowskiego miejsca świadczenia tych usług, powinien podlegać zwrotowi.

Rozstrzygnięcie

Trybunał potwierdził stanowisko zajęte przez włoskie sądy i organy podatkowe. Uznał, iż jeśli nie ulega wątpliwościom, że usługi reklamowe i marketingowe świadczone na rzecz kontrahenta zagranicznego nie podlegają opodatkowaniu VAT w kraju świadczącego, gdyż miejscem świadczenia usług reklamowych, świadczonych na rzecz odbiorców mających siedzibę na terytorium Wspólnoty, lecz poza terytorium państwa podmiotu świadczącego usługi, jest miejsce, w którym odbiorca usługi ma siedzibę swojej działalności gospodarczej lub stały zakład, na rzecz których świadczone były usługi, to należy przyjąć zgodnie z obowiązującymi ogólnie przepisami, że usługi te były de facto świadczone w kraju usługobiorcy (tu: w Niemczech).

Trybunał doszedł do wniosku, iż w celu ustalenia na podstawie ósmej dyrektywy warunków zwrotu VAT zapłaconego w państwie członkowskim przez podatników mających miejsce zamieszkania lub siedzibę w innym państwie członkowskim, należy przyjąć, że zakres prawa do odliczenia nie może zostać rozszerzony na VAT nienależnie wykazany w fakturze i wpłacony na rzecz organu podatkowego. Stąd zasadne jest stwierdzenie, że podatek ten nie może podlegać zwrotowi. Oznacza to, że nienależny VAT wykazany w wyniku błędu w wystawionej na rzecz odbiorcy usług fakturze, a następnie wpłacony na rzecz skarbu państwa członkowskiego miejsca świadczenia tych usług, nie może podlegać zwrotowi na rzecz kontrahenta zagranicznego (nierezydenta).

Rozpatrując z kolei zasady ogólne funkcjonowania VAT, Trybunał wywnioskował, że zasadą jest, że jedynie dostawca jest zobowiązany do zapłaty VAT i wykonywania obowiązków względem organów podatkowych. Istnieją jednak wyjątki od tej zasady, zgodnie z którymi, w sytuacji, jeśli opodatkowana dostawa towarów lub świadczenie usług są wykonywane na rzecz podatnika, który nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby na terytorium kraju, podatek podlega zapłacie przez inny podmiot, a w szczególności przez odbiorcę opodatkowanych usług. Ma tu zastosowanie mechanizm przeniesienia obowiązku podatkowego na odbiorcę świadczenia, co oznacza, że odbiorca ten może żądać zwrotu VAT jako podmiot zobowiązany do jego zapłaty. Jednakże w ramach tego mechanizmu odbiorca świadczenia utrzymuje relacje z organami podatkowymi państwa członkowskiego miejsca jego siedziby, a nie z organami podatkowymi państwa członkowskiego, w którym jego dostawca wykazał nienależnie w fakturze i deklaracji VAT. Stąd też jedynie dostawca powinien być uważany za zobowiązanego do zapłaty VAT przez organy podatkowe państwa członkowskiego miejsca świadczenia usług.

Jeśli zatem jedynie dostawca może, co do zasady, zgodnie z ogólnymi zasadami VAT, żądać zwrotu VAT od organów podatkowych, to odbiorca usług może jedynie żądać od dostawcy kwoty nienależnie wpłaconej, ale zgodnie z prawem cywilnym. Odbiorca usług może bowiem występować bezpośrednio przeciwko rzeczonym organom podatkowym, jeśli zwrot miałby się okazać praktycznie niemożliwy lub nadmiernie utrudniony. Należy również podkreślić, że brak jest podstaw do korekty VAT nienależnie wykazanego w fakturze. Przepisy precyzują wyłącznie warunki, jakie powinny zostać spełnione, by można było dokonać korekty odliczenia podatku naliczonego po stronie odbiorcy dostawy towarów lub świadczonych usług. Dostawca, który w wyniku błędu wpłacił na rzecz organów podatkowych VAT, może żądać jego zwrotu, zaś odbiorca usług może wnieść przeciwko dostawcy powództwo cywilne o zwrot nienależnego świadczenia. W istocie system taki umożliwia odbiorcy, który poniósł ciężar podatku wykazanego w fakturze w wyniku błędu, otrzymanie zwrotu kwot zapłaconych nienależnie.

Jeśli zwrot VAT okaże się niemożliwy lub nadmiernie utrudniony, w szczególności w przypadku upadłości dostawcy, odbiorca usług powinien móc skierować żądanie zwrotu bezpośrednio przeciwko organom podatkowym. W takim przypadku przepisy powinny określić środki i zasady proceduralne niezbędne dla umożliwienia odbiorcy odzyskania podatku nienależnie wykazanego w fakturze.

Nienależny VAT wykazany w wyniku błędu w fakturze wystawionej na rzecz zagranicznego odbiorcy usług reklamy i marketingu, a następnie wpłacony na rzecz skarbu państwa miejsca świadczenia tych usług, nie może podlegać zwrotowi podatnikom niemającym siedziby na terytorium kraju, jeśli przepisy państwa dokonującego tego zwrotu się temu sprzeciwiają.

Natomiast, zgodnie z ogólnymi zasadami, do zapłaty VAT przez organy podatkowe państwa, gdzie ma miejsce świadczenie usług, zobowiązany jest jedynie ich świadczeniodawca, i to niezależnie od regulacji zobowiązującej każdą osobę wykazującą podatek w fakturze lub innym dokumencie uznawanym za fakturę do zapłaty tego podatku. Oznacza to, że jedynie świadczeniodawca może żądać od organów podatkowych zwrotu wpłaconego nienależnie VAT, natomiast zagraniczny odbiorca tych usług może wnieść przeciwko dostawcy powództwo cywilne o zwrot nienależnego świadczenia. Jednak w przypadku gdyby zwrot VAT okazał się niemożliwy dla świadczeniodawcy (w szczególności w przypadku jego upadłości), to jedynie zagraniczny odbiorca tych usług ma prawo do odzyskania od organów podatkowych podatku nienależnie wykazanego w fakturze przez tego świadczeniodawcę.

Stąd też należy przyjąć, iż skoro odmiennie od regulacji włoskich polskie przepisy dopuszczają odliczenia i zwrot VAT wykazanego nienależnie dla polskich podatników, to dotyczy to również nierezydentów (§ 3 rozporządzenia w sprawie zwrotu podatku od towarów i usług niektórym podmiotom). Należy zatem uznać, iż polskie organy podatkowe nie mogą odmówić zwrotu VAT nierezydentowi na tych samych zasadach, dla których mogły to zrobić włoskie organy podatkowe. Czyli w sytuacji, gdy polski podatnik wykaże na fakturze nienależny VAT dla kontrahenta zagranicznego, kontrahent ten ma prawo do jego zwrotu na zasadach ww. rozporządzenia w sprawie zwrotu podatku od towarów i usług niektórym podmiotom, jeśli kwota tego podatku została uiszczona przez kontrahenta w cenie świadczenia i wpłacona przez świadczeniodawcę do budżetu.

UWAGA!

Polskie regulacje odnośnie do odliczenia VAT wykazanego na fakturze nienależnie zezwalają na jego odliczenie i zwrot.

Mianowicie, począwszy od 1 czerwca 2005 r., zgodnie z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z 21 czerwca 2004 r., sygn. akt SK 22/03, wprowadzono przepis do ustawy o VAT (art. 88 ust. 3a pkt 2), na podstawie którego każdy podatnik nabywający towar czy usługę od podmiotu, który wystawił fakturę wraz z kwotą podatku, gdy dana sprzedaż nie była objęta obowiązkiem podatkowym albo została zwolniona od podatku, a kwota wykazana w fakturze została zapłacona, ma prawo do odliczenia lub zwrotu tego nienależnie wykazanego podatku.

Elżbieta Rogala