Koszty i przychody na przełomie roku

Zapraszamy do uczestnictwa w spotkaniu Klubu Księgowego: Przegląd zmian obowiązujących od 1 stycznia 2012 r. w VAT i w innych podatkach
Spotkanie odbędzie się 9 stycznia 2012 r.

Dotyczy to nie tylko prawidłowej kwalifikacji kosztów i przychodów z punktu widzenia przepisów ustawy o rachunkowości, ale także ustalenia prawidłowego dochodu, podstawy opodatkowania i należnego podatku dochodowego.

Na przełomie okresów sprawozdawczych szczególne znaczenie mają zasady: memoriału, współmierności, istotności i ostrożności.

Zasada memoriału (art. 6 ust. 1 uor) wskazuje, że w księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego (tj. komplet zdarzeń gospodarczych, jakie dotyczą danego roku, bez względu na to, czy zostały one potwierdzone stosownym dokumentem w jednostce przez jej kontrahentów, czy też nie, a także niezależnie od tego, czy dana transakcja została opłacona, czy nie).

Zasada współmierności (art. 6 ust. 2, art. 39 i 41 uor) wskazuje, że dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego należy zaliczyć koszty (jako rozliczenia międzyokresowe czynne) lub przychody (jako rozliczenia międzyokresowe przychodów) dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione (jako rozliczenia miedzyokresowe bierne). Innymi słowy, zasada współmierności nakazuje, by z ogółu zdarzeń gospodarczych wyodrębnić te, które kształtują wynik finansowy danego okresu sprawozdawczego.

Zasada istotności (art. 8 ust. 1 uor) wskazuje, że określając zasady (politykę) rachunkowości i dostosowując je do potrzeb jednostki, należy zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości wszystkich zdarzeń istotnych dla oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki, z zachowaniem zasady ostrożności. Innymi słowy, zasada ta nakazuje takie zorganizowanie ewidencji, aby zapewniała ona ujęcie i wyodrębnienie tych wszystkich zdarzeń gospodarczych, które są ważne dla oceny sytuacji majątkowej, finansowej oraz wyniku finansowego jednostki.

Zasada ostrożności (art. 7 ust. 1) wskazuje, by w wyniku finansowym danego okresu uwzględnić:

• zmniejszenie wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów,

• wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne,

• wszystkie poniesione koszty operacyjne i straty nadzwyczajne,

• rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń.

Innymi słowy, zasada ta nakazuje, by przy ustalaniu kosztów i przychodów uwzględnić (rozważnie) wszystkie znane jednostce zdarzenia gospodarcze, które wpływają ujemnie na wielkość majątku, zobowiązań i wyniku finansowego.

Ponieważ księgi rachunkowe służą również do ustalenia dochodu, podstawy opodatkowania i należnego podatku dochodowego za rok podatkowy (art. 9 ust. 1 updop), to przy zdarzeniach na przełomie roku obrotowego należy też brać pod uwagę fakt, że moment powstania przychodów i kosztów podatkowych nie zawsze jest taki sam jak w przypadku uregulowań prawa bilansowego.

Zgodnie z przepisami podatkowymi moment poniesienia kosztu należy ustalać według następujących reguł:

• koszty bezpośrednio związane z przychodami wpływają na wynik finansowy i dochód podatkowy w tym roku, w którym osiągnięto odpowiadające im przychody (art. 15 ust. 4 updop i analogicznie art. 22 ust. 5 updof);

• jeżeli koszty bezpośrednio dotyczące przychodów danego roku obrotowego są udokumentowane dowodami wystawionymi po jego zakończeniu, ale wpłynęły one do jednostki do dnia sporządzenia sprawozdania finansowego (tj. maksymalnie do 31 marca 2012 r.), nie później niż do upływu terminu określonego do złożenia rocznego zeznania podatkowego, to zalicza się je do roku obrotowego, w którym osiągnięto odpowiadające im przychody (art. 15 ust. 4b updop i analogicznie art. 22 ust. 5a updof). Jeśli koszty te zostały poniesione po sporządzeniu sprawozdania albo po złożeniu zeznania, nawet jeżeli dotyczą danego roku obrotowego, to są one ujmowane w roku podatkowym następującym po roku, za który sporządzane jest sprawozdanie finansowe lub składane zeznanie (art. 15 ust. 4c updop i art. 22 ust. 5b updof);

• koszty pośrednio związane z przychodami, służące głównie zachowaniu lub zabezpieczeniu źródła przychodów, wpływają na wynik finansowy i dochód podatkowy w dacie ich poniesienia (art. 15 ust. 4d updop i art. 22 ust. 5c updof). Za datę poniesienia kosztu uważa się dzień, na który ujęto koszt w księgach rachunkowych (zaksięgowano) na podstawie otrzymanej faktury (rachunku), albo dzień, na który ujęto koszt na podstawie innego dowodu w przypadku braku faktury (rachunku), z wyjątkiem sytuacji gdy dotyczyłoby to ujętych jako koszty rezerw albo biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów (art. 15 ust. 4e updop i art. 22 ust. 5d updof). Użycie określenia, że za dzień poniesienia kosztu należy uznać dzień, „na który” ujęto koszt w księgach rachunkowych, oznacza, że nie jest to moment ich fizycznego zaksięgowania rozumianego jako czynność techniczno-rachunkowa (tj. „dzień, w którym” ujęto koszt w księgach rachunkowych), lecz właśnie „dzień, na który” ujęto dany koszt (tj. przypisanie danego kosztu do odpowiedniego okresu sprawozdawczego na zasadzie memoriałowej).

Więcej na ten temat znajdziesz w Internetowym Serwisie Księgowego w artykule Koszty i przychody na przełomie roku

• art. 4 ust. 4, art. 6 ust. 1-2, art. 7 ust. 1, art. 8 ust. 1, art. 10, art. 30 ust. 1, art. 39, 41 i 42, art. 64 ust. 1 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 199, poz. 1175

• art. 12 ust. 3a, 3c, 3d, art. 15 ust. 4, art. 16 ust. 1 pkt 57 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 205, poz. 1202

• art. 12 ust. 1 i 6, art. 13 pkt 2 i 4-9, art. 18, art. 22 ust. 5, art. 23 ust. 1 pkt 55 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 205, poz. 1203

• art. 29 ust. 4a, art. 86 ust. 10 pkt 3 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - j.t. Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054

• Krajowy Standard Rachunkowości nr 2 „Podatek dochodowy” - Dziennik Urzędowy Ministra Finansów z 28 lipca 2010 r. Nr 7, poz. 31

Paweł Muż

ekonomista, księgowy