Skutki różnic pomiędzy amortyzacją bilansową i podatkową

Prawo bilansowe ma na celu prezentację prawdziwego i rzetelnego obrazu kosztów amortyzacji oraz majątku podlegającego amortyzacji, prawo podatkowe - zabezpieczenie wpływów do budżetu z tytułu podatku dochodowego. Tak różne cele muszą prowadzić do rozbieżności zasad wyceny i amortyzacji dla celów bilansowych i podatkowych. Rozbieżności te uwidaczniają się na następujących płaszczyznach:

a) podatkowej: art. 16a-16m ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych - szczegółowy charakter przepisu,

b) bilansowej: art. 32 ust. 1-6 ustawy o rachunkowości - ogólny charakter przepisu.

W wyniku odmiennych źródeł regulacji odnośnie do stawek amortyzacji możliwe są trzy relacje między kwotą amortyzacji bilansowej i podatkowej w danym okresie sprawozdawczym.

Relacja pierwsza - amortyzacja bilansowa jest wyższa od amortyzacji podatkowej. Sytuacja ta występuje w szczególności wtedy, gdy okres używania majątku w jednostce jest krótszy niż dozwolony okres podatkowy. Konsekwencją tego jest powstanie w danym okresie kosztów amortyzacji bilansowej, nieuznanej podatkowo. W rezultacie powstaje różnica przejściowa między zyskiem brutto a dochodem podatkowym, która zaniknie w momencie całkowitego podatkowego umorzenia środka trwałego bądź też w momencie jego sprzedaży.

Przedstawiona sytuacja oznacza, że środek do celów księgowych będzie umorzony w okresie krótszym niż do celów podatkowych. Oznacza to również, że na dany dzień wartość księgowa netto będzie inna niż wartość podatkowa netto. Powoduje to konieczność prowadzenia ewidencji środków trwałych w taki sposób, aby uwzględnić w niej informacje niezbędne do obliczenia wartości odpisów amortyzacyjnych do celów podatkowych. Zmusza to do prowadzenia podwójnej ewidencji środków trwałych - do celów księgowych i do celów podatkowych.

Relacja druga to równość amortyzacji bilansowej i amortyzacji podatkowej, która ma miejsce wtedy, gdy jednostka przyjmuje do planu amortyzacji stawki amortyzacji podatkowej.

Relacja trzecia to amortyzacja bilansowa niższa od amortyzacji podatkowej. Sytuacja taka występuje w szczególnych przypadkach, czyli w takich, w których amortyzacja bilansowa ustalana jest na podstawie dłuższego niż normatywny, podatkowego okresu amortyzacji środka. Powyższy przypadek występuje wtedy, gdy jednostka, przyjmując standardowe stawki podatkowe, wykorzystuje ulgi podatkowe ukryte pod postacią podwyższonych dopuszczalnych stawek amortyzacji podatkowej. W powyższej relacji, amortyzacja bilansowa w określonym roku będzie niższa od amortyzacji podatkowej, co oznacza, że pełne umorzenie środka trwałego do celów podatkowych nastąpi wcześniej niż pełne umorzenie do celów księgowych.