REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Wycena rezerwy na świadczenia pracownicze – podejście do wyznaczania założeń aktuarialnych

 dr Witold Florczak
Aktuariusz, Ekspert ds. wyceny rezerw na świadczenia pracownicze
AKSJOM Doradztwo Aktuarialne
Specjalizujemy się zarówno w wycenie rezerw na świadczenie pracownicze (zgodnie z MSR 19 i KSR 6) jak i w usługach konsultingowych na rzecz instytucji finansowych (usługi aktuarialne, Wypłacalność II, zarządzanie ryzykiem, rachunkowość zakładów ubezpieczeń).
Wycena rezerwy na świadczenia pracownicze – podejście do wyznaczania założeń aktuarialnych
Wycena rezerwy na świadczenia pracownicze – podejście do wyznaczania założeń aktuarialnych
ShutterStock

REKLAMA

REKLAMA

Wycena rezerwy na świadczenia pracownicze to skomplikowany proces. W tym procesie, wszystkie składowe powinny być właściwe i w poprawny sposób powinny odzwierciedlać rzeczywistość. Kluczowe składowe tego procesu to: dane na temat pracowników jednostki, zasady wypłaty świadczeń pracowniczych, model aktuarialny wykorzystywany do wyceny rezerwy, założenia aktuarialne wykorzystywane do wyceny.

W niniejszym artykule skoncentrujemy się na ostatnim punkcie – na założeniach aktuarialnych. Zastanowimy się, jakie powinno być podejście (podejście wynikające z MSR 19) do wyznaczania poszczególnych założeń aktuarialnych  i na ile bieżące zmiany poszczególnych czynników mają wpływ na ustalenie wartości poszczególnych założeń aktuarialnych, a tym samym na ile bieżące zmiany poszczególnych czynników mają wpływ na wartość rezerwy na świadczenia pracownicze.

REKLAMA

Autopromocja

Przypomnijmy, że zgodnie z MSR 19 założenia aktuarialne wykorzystywane do wyceny rezerwy na świadczenia pracownicze dzielimy na założenia demograficzne i na założenia finansowe.

Główne założenia demograficzne (dla typowych świadczeń wycenianych w warunkach polskich) dotyczą:

  • umieralności,
  • przejścia na rentę,
  • rotacji pracowników.

Natomiast główne założenia finansowe (dla typowych świadczeń wycenianych w warunkach polskich) dotyczą:

  • stopy wzrostu wynagrodzeń,
  • stopy dyskontowej.

Zgodnie z MSR 19 założenia aktuarialne powinny być bezstronne i wzajemnie spójne.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Według MSR 19 założenia aktuarialne są bezstronne, jeśli nie są ani nieostrożne, ani nadmiernie ostrożne. Z kolei założenia aktuarialne są wzajemnie spójne, jeśli odzwierciedlają relacje ekonomiczne pomiędzy takimi czynnikami jak: inflacja, stopa wzrostu wynagrodzeń i stopa dyskontowa. Przykładowo, we wszystkich założeniach (takich jak założenia dotyczące stóp procentowych oraz wzrostu wynagrodzeń i świadczeń), które zależą od konkretnego poziomu inflacji w którymkolwiek z przyszłych okresów  powinno przyjmować się taki sam poziom inflacji.

Wycena rezerw na świadczenia pracownicze – ujmowanie zysków i strat aktuarialnych

Generalnie, poza dwoma przypadkami, MSR 19 nie wypowiada się na temat zasad ustalania założeń aktuarialnych. Te dwa przypadki, to założenia dotyczące umieralności i założenia dotyczące stopy dyskontowej.

Zapisy w MSR 19 dotyczące wyznaczania założenia dotyczącego tabeli umieralności są ogólne i przedstawiają się następująco:

  • jednostka ustala założenia dotyczące umieralności w odniesieniu do najlepszego możliwego oszacowania umieralności uczestników programu zarówno w trakcie okresu zatrudnienia, jak i po tym okresie,
  • w celu oszacowania ostatecznego kosztu świadczenia, jednostka uwzględnia przewidywane zmiany w umieralności, na przykład poprzez korektę standardowych tabel umieralności o szacowane pozytywne zmiany w umieralności;

zawierają jednak kilka istotnych wskazówek:

  • po pierwsze: nie ma zapisów dotyczących korzystania z konkretnych tabel umieralności,
  • po drugie: można modyfikować standardowe tabele umieralności (w Polsce standardowymi tabelami umieralności są Polskie Tablice Trwania Życia publikowane przez GUS),
  • po trzecie: przy ustalaniu tabel umieralności można uwzględniać przyszłe zmiany w umieralności.

Zatem oznacza to, że aktuariusz dokonujący wyceny rezerwy na świadczenia może sam, w oparciu o swoją wiedzę ekspercką, o standardowe tabele umieralności, o przyszłe zmiany w umieralności, wyznaczać tabele umieralności tak, aby otrzymać możliwie najlepsze oszacowania umieralności uczestników programu zarówno w trakcie okresu zatrudnienia, jak i po tym okresie. Oznacza, to, że ewentualne krótkotrwałe zmiany w poziomie umieralności nie powinny skutkować istotnym wpływem na tabele umieralności, które będą stosowane do wyceny rezerwy na świadczenia pracownicze.

Dokładnie takie samo podejście możemy zastosować do wyznaczania tabel przejścia na rentę.

Ewidencja bilansowa rezerw na świadczenia pracownicze


Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku rotacji pracowników. Oczywiście nie istnieją, w tym przypadku, żadne standardowe tabele rotacji. Tabele rotacji wyznacza się w oparciu o dane specyficzne dla jednostki, w oparciu o dane z ostatnich lat przed datą bilansową, na którą sporządzana jest wycena rezerwy na świadczenia pracownicze. Dodatkowo, wyznaczając tabele rotacji, można kierować się prognozami jednostki odnośnie planowanego rozwoju zdarzeń w jednostce, które wpływają na poziom rotacji. Podsumowując, możemy napisać, że wyznaczając tabele rotacji bierzemy pod uwagę dotychczasowy (co nie oznacza, że bieżący) poziom rotacji oraz prognozy odnoszące się do zdarzeń, które wpływają na rotację, tak aby otrzymać możliwie najlepsze oszacowania rotacji uczestników programu w trakcie okresu zatrudnienia. Oznacza to, że ewentualne krótkotrwałe zmiany w poziomie rotacji pracowników nie powinny skutkować istotnym wpływem na tabele rotacji pracowników, które będą stosowane do wyceny rezerwy na świadczenia pracownicze.

W przypadku założeń finansowych podejście do ich wyznaczania jest zależne od tego jakiego założenia dotyczy.

I tak, w przypadku stopy wzrostu wynagrodzeń standardowe podejście do wyznaczania tej stopy jest oparte na długoterminowej inflacji oraz na danych pochodzących z jednostki. Zgodnie z Krajowym Standardem Aktuarialnym nr 1/2015 "Wycena zobowiązań z tytułu świadczeń pracowniczych", przy ustalaniu stopy wzrostu wynagrodzeń w jednostce należy opierać się na możliwie najlepszych oszacowaniach. Stopa wzrostu wynagrodzeń powinna zostać przyjęta co najmniej na takim poziomie, jaki jest zagwarantowany pracownikom lub zwyczajowo oczekiwany, np. zgodnie ze stopą inflacji. Nawet jeśli w układzie zbiorowym nie ma wyrażonej jawnie takiej gwarancji, to jeśli istnieje zwyczaj, który dotychczas był stosowany, którego pracownicy oczekują, a pracodawca nie mógłby odmówić jego zastosowania bez niemożliwego do zaakceptowania pogorszenia stosunków z pracownikami, powinien zostać on uwzględniony w wyznaczaniu stopy wzrostu wynagrodzeń. Zatem stopa wzrostu wynagrodzeń używana do wyceny rezerwy, nie zależy jedynie od bieżącego wzrostu wynagrodzeń, ale od kliku wspomnianych powyżej czynników oraz od wiedzy eksperckiej aktuariusza. Oznacza to, że analogicznie jak dla założeń omawianych wcześniej, ewentualne krótkotrwałe zmiany w poziomie wzrostu wynagrodzeń nie powinny skutkować istotnym wpływem na stopę wzrostu wynagrodzeń, która będzie stosowana do wyceny rezerwy na świadczenia pracownicze.

Zauważmy, że wyznaczanie wszystkich omówionych dotychczas założeń aktuarialnych miało tę samą cechę: zbierane były zarówno informacje historyczne, jak i informacje co do przyszłych możliwych zmian czynników wpływających na te założenia i na tej podstawie wyznaczane były długoterminowe założenia aktuarialne stosowane do wyceny rezerwy na świadczenia pracownicze (przypomnijmy, że wycena rezerwy na świadczenia pracownicze oparta jest na długoterminowych prognozach, często trzydziestoletnich a nawet dłuższych). Oznacza to, że krótkoterminowe wahania wartości czynników wykorzystywanych do ustalania wszystkich powyżej omówionych założeń aktuarialnych, mają (i powinny mieć) ograniczony wpływ na poziom tych założeń. Dzięki takiemu podejściu założenia te są stabilne z kwartału na kwartał, czy też z roku na rok (w zależności od częstotliwości wyceny rezerwy na świadczenia pracownicze).

Wydatki na pracownicze ubezpieczenie grupowe w księgach rachunkowych

Całkiem odmienna sytuacja ma miejsce w przypadku wyznaczania stopy dyskontowej. MSR 19 poświęcił kilka akapitów wyznaczaniu tego założenia.

Zgodnie z MSR 19 stopę stosowaną do dyskontowania zobowiązań z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia ustala się na podstawie występujących na koniec okresu sprawozdawczego rynkowych stóp zwrotu z wysoko ocenianych obligacji przedsiębiorstw. W dalszej części MSR 19 podaje, że w krajach, w których brak jest rozwiniętego rynku takich obligacji, stosuje się występujące na koniec okresu sprawozdawczego rynkowe stopy zwrotu z obligacji skarbowych.

W Polsce obecnie brak jest rozwiniętego rynku wysoko ocenianych obligacji przedsiębiorstw. Zatem wyceniając rezerwę na świadczenia pracownicze stosuje się występujące na koniec okresu sprawozdawczego rynkowe stopy zwrotu z obligacji skarbowych.

Zauważmy, że wyznaczanie założenia dotyczącego stóp dyskontowych jest całkowicie odmienne od wyznaczania wcześniej omówionych założeń aktuarialnych. W przypadku założenia dotyczącego stóp dyskontowych, bieżące zmiany stóp zwrotu z obligacji skarbowych, natychmiast i to w stosunku 1:1 przekładają się na stosowane stopy dyskontowe. Zatem nawet bardzo krótkotrwałe wahania stóp zwrotu z obligacji skarbowych na koniec okresu sprawozdawczego mają wpływ na poziom stóp dyskontowych i tym samym na wysokość rezerwy na świadczenia pracownicze.


Zauważmy, że w przypadku wyznaczania stóp dyskontowych MSR 19 podaje wprost, że „stosuje się występujące na koniec okresu sprawozdawczego rynkowe stopy zwrotu z obligacji skarbowych”, a nie, że np. stopy dyskontowe wyznacza się w oparciu o rynkowe stopy zwrotu z obligacji skarbowych. Oznacza to, że pole manewru przy wyznaczaniu stóp dyskontowych jest równe zero i po prostu, aby być zgodnym z MSR 19, należy jako stopy dyskontowe stosować rynkowe stopy zwrotu z obligacji skarbowych występujące na dzień bilansowy.

Zobaczmy na przykładzie obligacji WS0429 jak zmieniała się stopa zwrotu z tej obligacji.

Źródło: www.bondspot.pl, opracowanie AKSJOM Doradztwo Aktuarialne.

Wybraliśmy tę obligację, gdyż jest ona często wykorzystywana przez aktuariuszy do ustalania stóp dyskontowych.

Zauważmy, że w ostatnich latach mieliśmy kwartały w których zmiana stóp zwrotu z ww. obligacji dochodziła do (lub nawet przekraczała) 100 bp, np. w IV kwartale 2012 stopa zwrotu z obligacji spadła o 112 bp, w II kwartale 2014 stopa zwrotu z obligacji spadła o 88 bp, a w II kwartale 2015 stopa zwrotu z obligacji wzrosła o 96 bp.

Oczywiście takie fluktuacje stóp zwrotu z obligacji skarbowych mają wpływ na wyniki finansowe jednostek. Jedną z bardziej znanych sytuacji był wpływ zmiany stopy dyskontowej z 5,75% na 4,00% na koniec 2012 przy wycenie rezerwy na świadczenia pracownicze dla Grupy Tauron. Zmiana stopy dyskontowej spowodowała zmniejszenie netto wyniku finansowego Grupy o 99 mln zł. W komunikacie Grupa poinformowała: „Wynik finansowy netto Grupy obniżył się o niemal 99 mln zł na skutek jednorazowego zdarzenia, jakim był wzrost rezerwy na świadczenia pracownicze. To efekt skokowego obniżenia stóp procentowych, z którym mieliśmy do czynienia w ostatnim czasie, a co za tym idzie – obniżenia stóp zwrotu z obligacji długoterminowych. W związku z tym na dzień bilansowy Grupa przyjęła do wyceny rezerwy na świadczenia pracownicze istotnie niższą w stosunku do roku poprzedniego stopę dyskontową. To spowodowało wzrost ich wartości.”

Na koniec kluczowe pytanie czy i co można zrobić, aby uniknąć sytuacji, w których zmiana stóp zwrotu z obligacji wpływa w sposób istotny na wycenę rezerwy na świadczenia pracownicze. Oczywiście całkowicie tego wpływu wyeliminować się nie da, ale wskazówkę do odpowiedzi na to pytanie znajdziemy w MSR 19.

Na wstępie niniejszego artykułu przypomniałem, że zgodnie z MSR 19 założenia aktuarialne powinny być bezstronne i wzajemnie spójne. Przez wzajemną spójność założeń aktuarialnych (jak pisałem powyżej) MSR 19 rozumie założenia odzwierciedlające relacje ekonomiczne pomiędzy takimi czynnikami jak: inflacja, stopy wzrostu wynagrodzeń i stopy dyskontowe. Oznacza to, że wyznaczając długoterminową stopę wzrostu wynagrodzeń (czy też strukturę stóp wzrostu wynagrodzeń) powinniśmy nie tylko stosować podejście o którym pisałem wcześniej, ale brać także pod uwagę wpływ zmiany stóp procentowych (w konsekwencji stóp zwrotu z obligacji skarbowych) na długoterminową inflację i na długoterminową stopę wzrostu wynagrodzeń, tak aby odzwierciedlić relacje ekonomiczne pomiędzy tymi czynnikami. Zatem wyznaczając stopę wzrostu wynagrodzeń nie możemy jej wyznaczać bez powiązania ze stopą zwrotu z obligacji skarbowych (a w konsekwencji bez powiązania ze stopą dyskontową). Dzięki takiemu podejściu spełnimy wymóg wzajemnej spójności założeń aktuarialnych wymagany przez MSR 19 oraz zapewnimy, że zmiana stopy dyskontowej zostanie (przynajmniej częściowo) zneutralizowana przez zmianę stopy wzrostu wynagrodzeń.

Autor: dr Witold Florczak, AKSJOM Doradztwo Aktuarialne, www.aksjom.pl

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Księgowość
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Teraz kontrolerzy ZUS szczególnie upatrzyli sobie firmy z jednej branży, praktycznie żadna nie uniknie kontroli w najbliższym czasie. Co sprawdzają i dlaczego

W ciągu ostatniego roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych wziął pod lupę polskie firmy transportowe i rozpoczął szczegółowe kontrole, które są odczuwalne przez branżę. Dla ekspertów nie jest to zaskoczeniem, bo to efekt rozpoznania przez ZUS trików stosowanych w firmach tej branży.

Rząd szuka pieniędzy. Podatek cyfrowy coraz bliżej?

Ministerstwo Cyfryzacji pracuje nad nowym podatkiem, który miałby objąć duże korporacje technologiczne działające w Polsce. Wicepremier Krzysztof Gawkowski zapowiada, że koncepcja podatku cyfrowego zostanie przedstawiona w ciągu kilku miesięcy, a wpływy z niego mogą sięgnąć miliardów złotych. Pomysł budzi jednak kontrowersje.

Wspólne rozliczenie PIT małżonków w 2025 r. za 2024 rok – kto i jak może to zrobić. Korzyści, warunki, jaki formularz wypełnić

Wspólne rozliczenie rocznego zeznania podatkowego PIT przez małżonków jest ważną preferencją podatkową w podatku dochodowym od osób fizycznych, dostępną dla podatników opodatkowanych na zasadach ogólnych, tj. wg skali podatkowej. Rozliczenie wspólne jest korzystne zwłaszcza dla małżonków, których dochody roczne znacznie się różnią (znajdują się w różnych progach podatkowych), w tym w szczególności jeżeli jeden z małżonków nie osiągnął dochodu w danym roku. Kiedy małżonkowie mogą rozliczyć się wspólnie? Na czym polega wspólne rozliczenie PIT małżonków? Czy jest możliwe wspólne rozliczenie ze zmarłym małżonkiem, po rozwodzie i w separacji? Czy jest możliwe wspólne rozliczenie małżonków w przypadku uzyskiwania przychodów z najmu prywatnego, działalności rolniczej, kapitałów pieniężnych, działalności nierejestrowanej? Jakie formy opodatkowania wykluczają wspólne rozliczenie małżonków? Odpowiadamy na te wszystkie pytania.

Będzie rewolucja w raportowaniu ESG po zmianach w dyrektywie CSRD? Obowiązki tylko dla największych firm. Pakiet Omnibus I Komisji Europejskiej

W lutym 2025 roku Komisja Europejska ogłosiła przełomowe zmiany w unijnym systemie raportowania zrównoważonego rozwoju, wywołując gorącą debatę wśród przedsiębiorców, prawników i ekspertów ESG. Propozycje zawarte w pakiecie Omnibus, obejmujące m.in. modyfikacje dyrektywy CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) i CSDDD (Corporate Sustainability Due Diligence Directive), zdaniem wielu komentatorów stanowią próbę znalezienia równowagi między ambicjami klimatycznymi UE a realiami gospodarczymi. Wspólnie z dr Anną Partyką-Opielą, partnerką kancelarii Rymarz Zdort Maruta i laureatką rankingu Top 25 Women Lawyers in Business by Forbes 2024, analizujemy konsekwencje tych zmian dla europejskiego biznesu.

REKLAMA

Biznes ma dość! Domaga się prostych i stabilnych podatków. Jest 100 postulatów

Chaos w podatkach, powolne sądy i drakońskie areszty gospodarcze – polscy przedsiębiorcy mają dość! Domagają się uproszczenia systemu podatkowego, rozszerzenia estońskiego CIT oraz stabilnych przepisów. Czy rząd posłucha biznesu, zanim firmy zaczną masowo uciekać za granicę?

Lista ok. 40 zmian deregulacyjnych przepisów dla biznesu od 1 maja 2025 r. Kontrole firm, rzemiosło, mały ZUS plus, zamówienia publiczne i inne ułatwienia

W dniu 11 marca 2025 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu deregulacji prawa gospodarczego i administracyjnego oraz doskonalenia zasad opracowywania prawa gospodarczego, przedłożony przez Ministra Rozwoju i Technologii. Zmiany mają wejść w życie w większości od 1 maja 2025 roku

Wynagrodzenie brutto, a netto w 2025 roku. Jak obliczyć kwotę pensji do wypłaty? [Przykłady]

Jedną z podstawowych kwestii dla pracownika i pracodawcy jest ustalenie stawki wynagrodzenia, jaką pracownik będzie co miesiąc otrzymywał za wykonywanie swoich obowiązków służbowych. Pracownicy często mają wątpliwości dlaczego kwota netto, która dostają na konto, jest o tyle niższa niż ta zapisana w umowie. Kwota która podana jest na umowie o pracę to najczęściej kwota brutto, czyli całość wynagrodzenia, które zostaje pomniejszane o należne świadczenia publicznoprawne. Po odjęciu tych świadczeń pozostaje kwota netto, którą pracownik otrzymuje, tzw. „kwota na rękę”.

Zasiłek chorobowy już od pierwszego dnia? Przedsiębiorcy apelują do rządu o natychmiastowe działania

Rada Przedsiębiorców domaga się realizacji obietnicy wyborczej – ZUS powinien przejąć wypłatę zasiłku chorobowego już od pierwszego dnia absencji pracownika. W liście do premiera Donalda Tuska i liderów koalicji przedsiębiorcy wzywają do uchwalenia przepisów jeszcze przed wyborami prezydenckimi. Czy rząd dotrzyma słowa?

REKLAMA

Inwestowanie w złoto - marzec 2025 r. Cena i notowania. Stabilność mimo ryzyka delewarowania na zmiennych rynkach

Jak informuje Saxo Bank w komunikacie z 12 marca 2025 r., globalne rynki finansowe pozostają w stanie podwyższonej niepewności, ponieważ wprowadzenie, a następnie odwołanie ceł przez administrację Trumpa wobec głównych partnerów handlowych nadal wywiera presję na Wall Street i szerzej na rynek. Złoto pozostaje stabilne, utrzymując notowania powyżej 2900 USD po kolejnej stosunkowo płytkiej korekcie. Inwestorzy i traderzy reagują również na gwałtowne i nagłe pogorszenie danych makroekonomicznych w USA, co zwiększa ryzyko stagflacji, wspierającej ceny złota.

Jak skutecznie odwołać się od wyników kontroli projektu unijnego? 5 zasadniczych kroków

Realizacja projektu unijnego to duże wyzwanie – wymaga nie tylko zaangażowania i dobrej organizacji, ale także skrupulatnego przestrzegania przepisów i wytycznych. Kontrole projektów są standardową praktyką, której celem jest sprawdzenie, czy środki publiczne są wykorzystywane zgodnie z przepisami i pierwotnymi założeniami projektu. Co jednak zrobić, gdy wynik kontroli jest niekorzystny? Jakie kroki podjąć, by skutecznie się odwołać?

REKLAMA