W Polsce najważniejszą rolę wśród sprawozdań finansowych odgrywają bilans oraz rachunek zysków i strat. Obydwa te sprawozdania są sporządzane według zasady memoriałowej, tj. zgodnie z datami dokumentów, niezależnie od ich rzeczywistej zapłaty.
Dlatego zachodzi potrzeba badania prawdziwych przepływów pieniężnych w jednostce.
Analiza rachunku przepływów pieniężnych pozwala ocenić, na ile przedsiębiorstwo potrafi zagospodarować środki finansowe otrzymywane w ramach swojej działalności. Badanie przepływów pozwala również sprawdzić, czy dana jednostka nie znalazła się w sytuacji, gdy – mimo wysokiego dodatniego wyniku finansowego wykazywanego w rachunku zysków i strat – występują poważne kłopoty z płynnością finansową.
Analiza sald przepływów pieniężnych
Analiza rachunku przepływów pieniężnych rozpoczyna się od zbadania strumieni gotówki pochodzących z poszczególnych segmentów działalności jednostki.
Na ogólną ocenę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa pozwala przede wszystkim analiza kształtowania się sald przepływów środków pieniężnych – zarówno dodatnich, jak i ujemnych – w zakresie działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej oraz ogólna suma zmian środków pieniężnych netto.
Teoretycznie w najkorzystniejszej sytuacji znajduje się przedsiębiorstwo, w którym salda kształtują się jak w wariancie 1–4. Należy jednak pamiętać, że ocena kierunku wpływów i wydatków pieniądza musi uwzględniać również takie czynniki, jak rodzaj prowadzonej przez jednostkę działalności, stopień jej rozwoju itp.
Najważniejszym segmentem działalności przedsiębiorstwa jest segment operacyjny. Dlatego uważa się, że jednostka powinna generować dodatnie przepływy pieniężne przynajmniej z działalności operacyjnej. Oznacza to, że bez względu na inne rodzaje aktywności firmy jej podstawowa działalność przynosi wpływy.
Niepokojąca jest natomiast sytuacja, kiedy działalność operacyjna jednostki generuje same wydatki (przedstawione w tabeli warianty 5–8).
Ujemny strumień z działalności operacyjnej często świadczy o stracie ze sprzedaży. Jeśli jednak sprzedaż generuje zyski memoriałowe, a mimo to wydatki w ramach działalności operacyjnej przewyższają wpływy z tej działalności, może to oznaczać problemy jednostki ze ściąganiem należności. W obydwu przypadkach poważnie zagrożona jest wtedy płynność finansowa.
Dodatnie saldo z działalności inwestycyjnej pojawia się wtedy, gdy przedsiębiorstwo upłynnia swoje aktywa. Mogą to być zarówno aktywa operacyjne, czyli środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, jak i aktywa finansowe. Jeśli jednostka nabywa aktywa, strumień pieniężny z działalności inwestycyjnej przybiera wartości ujemne.
Przepływy z działalności finansowej są dodatnie w zasadzie jedynie w przypadku, gdy firma korzysta z finansowania zewnętrznego, tj. zaciąga kredyty lub emituje własne papiery wartościowe. W pozostałych przypadkach wydatki na działalność finansową na ogół przewyższają wpływy z działalności finansowej (np. wypłata dywidend czy spłata odsetek od kredytów).
Wariant 1
Przepływy z działalności operacyjnej rosną (+).
Przepływy z działalności inwestycyjnej zmniejszają się (–).
Przepływy z działalności finansowej rosną (+).
Najkorzystniejszą sytuację z punktu widzenia analizy przepływów pieniężnych w przedsiębiorstwie przedstawia wariant 1. Dodatnie wpływy z działalności operacyjnej oraz finansowej przedsiębiorstwo przeznacza na wydatki inwestycyjne (np. zakup aktywów trwałych), co sprzyja jego rozwojowi.
Wariant 2
Przepływy z działalności operacyjnej rosną (+).
Przepływy z działalności inwestycyjnej zmniejszają się (–).
Przepływy z działalności finansowej zmniejszają się (–).
Wariant ten pokazuje, że jednostka generuje wpływy ze sprzedaży, które przeznacza na inwestycje w aktywa trwałe, ale jednocześnie ponosi wydatki w ramach działalności finansowej (np. spłaca wcześniej zaciągnięty kredyt).
Wariant 3
Przepływy z działalności operacyjnej rosną (+).
Przepływy z działalności inwestycyjnej rosną (+).
Przepływy z działalności finansowej rosną (+).
Sytuacja ta wskazuje, że jednostka generuje wpływy ze sprzedaży i korzysta z finansowania zewnętrznego, jednocześnie upłynniając swoje aktywa w ramach działalności inwestycyjnej.
Wariant 4
Przepływy z działalności operacyjnej rosną (+).
Przepływy z działalności inwestycyjnej rosną (+).
Przepływy z działalności finansowej zmniejszają się (–).
Sytuacja przedstawiona w wariancie 4 świadczy o wpływach z działalności operacyjnej i inwestycyjnej (np. ze sprzedaży aktywów trwałych), które jednostka przeznacza na wydatki w ramach działalności finansowej.
Wariant 5
Przepływy z działalności operacyjnej zmniejszają się (–).
Przepływy z działalności inwestycyjnej zmniejszają się (–).
Przepływy z działalności finansowej rosną (+).
Zgodnie z zasadami analizy rachunku przepływów pieniężnych, gdy przepływy z działalności operacyjnej są ujemne, świadczy to na ogół o trudnościach z utrzymaniem płynności. W początkowej fazie rozwoju jednostki sytuacji takiej nie ocenia się negatywnie. Firmy, które dopiero rozpoczynają swoją działalność, często korzystają z obcych źródeł finansowania lub inwestują w aktywa trwałe.
Wariant 6
Przepływy z działalności operacyjnej zmniejszają się (–).
Przepływy z działalności inwestycyjnej rosną (+).
Przepływy z działalności finansowej rosną (+).
Wariant 6 cechuje upłynnianie aktywów trwałych w celu pokrycia wydatków na działalność operacyjną.
Wariant 7
Przepływy z działalności operacyjnej zmniejszają się (–).
Przepływy z działalności inwestycyjnej rosną (+).
Przepływy z działalności finansowej zmniejszają się (–).
Wariant ten stwarza podstawy do niepokoju. Wydaje się prawdopodobne, że firma generująca straty ze sprzedaży nie jest w stanie znaleźć żadnych źródeł finansowania zewnętrznego. Dlatego wyprzedaje swoje aktywa trwałe na pokrycie bieżących wydatków.
Wariant 8
Przepływy z działalności operacyjnej zmniejszają się (–).
Przepływy z działalności inwestycyjnej zmniejszają się (–).
Przepływy z działalności finansowej zmniejszają się (–).
Jest to oczywiście najgorszy wariant – w każdym segmencie działalności jednostki mamy do czynienia z ujemnymi przepływami gotówkowymi.
A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
III. Zysk (strata) netto 1 740
III. Korekty razem 6 895
1. Amortyzacja 1 940
2. Zyski (straty) z tytułu różnic kursowych
3. Odsetki i udziały w zyskach (dywidendy) 2 920
4. Zysk (strata) z działalności inwestycyjnej –680
5. Zmiana stanu rezerw 390
6. Zmiana stanu zapasów –2 200
7. Zmiana stanu należności 4 940
8. Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych, z wyjątkiem pożyczek i kredytów –4 885
9. Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych 4 470
10. Inne korekty
III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I ± II) 8 635
B. Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej
III. Wpływy 1 450
1. Zbycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych 1 000
2. Inwestycje w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne
3. Z aktywów finansowych, w tym:
a) w jednostkach powiązanych
b) w pozostałych jednostkach
– zbycie aktywów finansowych 450
– dywidendy i udziały w zyskach
– spłata udzielonych pożyczek długoterminowych
– odsetki
– inne wpływy z aktywów finansowych
4. Inne wpływy inwestycyjne
III. Wydatki 1 065
1. Nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych 1 065
2. Inwestycje w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne
3. Na aktywa finansowe, w tym:
a) w jednostkach powiązanych
b) w pozostałych jednostkach
– nabycie aktywów finansowych
– udzielone pożyczki długoterminowe
4. Inne wydatki inwestycyjne
III. Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I – II) 385
C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej
III. Wpływy 1 500
1. Wpływy netto z wydania udziałów (emisji akcji) i innych instrumentów kapitałowych oraz dopłat do kapitału 1 500
2. Kredyty i pożyczki
3. Emisja dłużnych papierów wartościowych
4. Inne wpływy finansowe
III. Wydatki 10 230
1. Nabycie udziałów (akcji) własnych
2. Dywidendy i inne wypłaty na rzecz właścicieli
3. Inne, niż wypłaty na rzecz właścicieli, wydatki z tytułu podziału zysku
4. Spłaty kredytów i pożyczek 7 680
5. Wykup dłużnych papierów wartościowych
6. Z tytułu innych zobowiązań finansowych
7. Płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego
8. Odsetki 2 550
9. Inne wydatki finansowe
III. Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej (I – II) –8 730
D. Przepływy pieniężne netto razem (A.III ± B.III ± C.III) 290
E. Bilansowa zmiana stanu środków pieniężnych, w tym: 290
– zmiana stanu środków pieniężnych z tytułu różnic kursowych
F. Środki pieniężne na początek okresu 75
G. Środki pieniężne na koniec okresu (F ± D) 365
Analiza rachunku zysków i strat
Krok 1.
Ustalenie sald przepływów w ramach poszczególnych segmentów działalności
Sumaryczne przepływy były dodatnie – stan środków pieniężnych uległ zwiększeniu:
– stan na początek okresu: 75 zł,
– stan na koniec okresu: 365 zł.
1. Wpływy z działalności operacyjnej wynoszą 8635 zł. Na ich wysokość miały wpływ przede wszystkim amortyzacja, zmniejszenie stanu należności oraz rozliczeń międzyokresowych kosztów.
2. Wpływy z działalności inwestycyjnej wynoszą 385 zł. Wynikają one ze zbycia aktywów operacyjnych i finansowych, co pozwoliło sfinansować zakupy nowych aktywów i pozostawiło nadwyżkę finansową do zagospodarowania.
3. Przepływy z działalności finansowej pokazują saldo ujemne w wysokości 8730 zł.
Krok 2.
Określenie przyczyny zmiany stanu środków pieniężnych – wzrostu lub spadku
Sytuacja tego przedsiębiorstwa odpowiada sytuacji przedstawionej w wariancie 4. Firma w badanym okresie uzyskała dodatnie wpływy z działalności operacyjnej i inwestycyjnej w wysokości 9020 zł, które przeznaczyła na działalność finansową.
Zostały one pochłonięte przez wysokie wydatki finansowe: spłatę kredytu oraz odsetek.
Na podstawie analizy sald sytuację firmy należy ocenić pozytywnie. Działalność finansowa pozwala na generowanie dodatnich strumieni pieniężnych, możliwych do spożytkowania w innych segmentach działalności.
Analiza wskaźnikowa
Badanie sald przepływów gotówkowych można uzupełnić o analizę dwóch wskaźników:
W spółce Alfa wartości opisanych wskaźników kształtują się następująco:
Wskaźnik wydajności gotówkowej sprzedaży wynosi 14,39%.
(8635 zł / 60 000 zł = 14,39%)
Wskaźnik wydajności gotówkowej zysku netto wynosi 496%.
(8635 zł / 1740 zł = 496%)
Jak wynika z obliczeń, stosunek przepływów operacyjnych do przychodów ze sprzedaży kształtował się na poziomie 14,39%, z kolei przepływy operacyjne pięciokrotnie przekroczyły otrzymany przez spółkę zysk netto. Wskaźnikowa analiza sytuacji firmy potwierdza pozytywną ocenę analizy sald. Należy jednak dodać, że spółka powinna bardziej starać się o ściąganie swoich należności.
UWAGA!
Otrzymane wielkości najlepiej oczywiście porównywać w czasie, a więc analizować ich wielkości w kolejnych latach funkcjonowania przedsiębiorstwa.
• art. 48b ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości – j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 157, poz. 1119
• Krajowy Standard Rachunkowości nr 1 – „Rachunek przepływów pieniężnych”
Katarzyna Kobiela-Pionnier asystent w Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w Warszawie
