Podatek tonażowy - alternatywa dla podatku dochodowego

Funkcjonuje on m.in. w Danii, Wielkiej Brytanii, Holandii. W niniejszym opracowaniu wskazane zostaną główne rozwiązania wynikające z ustawy o podatku tonażowym, która zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2007 r.

Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy o podatku tonażowym (druk sejmowy nr 372), podatek ten jest najważniejszym instrumentem polityki transportowej państw unijnych stosowanym wobec żeglugi morskiej. Wprowadzenie takiego podatku ma głównie na celu stworzenie armatorom warunków umożliwiających odzyskanie zdolności konkurencji na rynku żeglugowym, jak również umożliwienie powrotu statków pod bandery narodowe państw członkowskich. Z uwagi bowiem na różnego rodzaju ułatwienia (np. niewielkie opłaty rejestracyjne, niskie podatki lub ich brak, swoboda doboru tanich załóg czy też brak nadzoru administracji kraju bandery) stosowane przez państwa określane jako „państwa taniej bandery”, duża część statków została właśnie w nich zarejestrowana. Również statki polskich armatorów w większości pływają pod obcymi - tanimi banderami.

Rozwiązania zawarte w ustawie o podatku tonażowym zostały przewidziane jako alternatywa w odniesieniu do przepisów ustaw o podatku dochodowym. Wynika to pośrednio z poszczególnych przepisów ustawy o podatku tonażowym, ale przede wszystkim ze zmiany dokonanej w art. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz art. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z tymi zmianami przepisów ustaw o podatku dochodowym nie stosuje się do przychodów (dochodów) armatora opodatkowanych podatkiem tonażowym. Opodatkowanie podatkiem tonażowym nie stanowi obligatoryjnej formy opodatkowania. Podatek ten ma być opcjonalny w odniesieniu do podatku dochodowego i podatnik może wybrać ten sposób opodatkowania, ale nie musi.

Opodatkowaniu podatkiem tonażowym podlegają jedynie niektóre dochody (przychody) osiągane przez armatorów eksploatujących morskie statki handlowe w żegludze międzynarodowej. Jako armatora traktuje się osobę prawną, fizyczną, a także wspólnika spółki cywilnej, jawnej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, jeżeli spełnia przynajmniej jeden z następujących warunków:

1) we własnym imieniu uprawia żeglugę statkiem własnym lub cudzym oraz posiada ważny dokument zgodności, lub

2) jest właścicielem statku, ale nie uprawia równocześnie we własnym imieniu żeglugi statkiem własnym lub cudzym, albo

3) zarządza cudzym statkiem, w cudzym imieniu i na cudzą rzecz na podstawie umowy, oraz posiada ważny dokument zgodności.

Niezbędnym warunkiem uznania wskazanych powyżej podmiotów za armatora w rozumieniu ustawy o podatku tonażowym jest również fakt posiadania rezydencji polskiej (posiadania w Polsce siedziby, zarządu lub miejsca zamieszkania). Jednocześnie ustawa o podatku tonażowym dopuszcza, aby armatorem był przedsiębiorca zagraniczny w rozumieniu ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 z późn.zm.)¹, jeżeli prowadzi w Polsce określoną działalność i spełnia przynajmniej jeden z warunków wskazanych powyżej w pkt 1-3.

Zasady przewidziane w ustawie o podatku tonażowym mają zastosowanie do nie każdego rodzaju działalności prowadzonej przez armatorów. Podatkiem tym może być objęta bowiem jedynie ściśle wskazana w ustawie działalność. Opodatkowaniu podatkiem tonażowym podlegają armatorzy, którzy prowadzą działalność polegającą na świadczeniu usług w żegludze międzynarodowej za pomocą statków, których pojemność brutto wynosi powyżej 100 GT (każdego ze statków) we wskazanym w ustawie zakresie. Należy do niego zaliczyć usługi transportu ładunków i pasażerów, holowania pełnomorskiego², ratownictwa pełnomorskiego i pogłębiania³.

Możliwość objęcia opodatkowania podatkiem tonażowym istnieje również w odniesieniu do innych rodzajów działalności armatora. Należy do niej zaliczyć:

- dzierżawę i użytkowanie kontenerów,

- prowadzenie działalności załadunkowej, rozładunkowej i naprawczej,

- prowadzenie terminali pasażerskich,

- sprzedaż towarów lub usług na pokładzie statku pasażerskiego i pasażersko-towarowego,

- prowadzenie działalności kantorowej na pokładzie statku pasażerskiego i pasażersko-towarowego,

- lądowy i morski dowóz ładunków lub pasażerów,

- przewóz ładunków lub pasażerów w transporcie multimodalnym,

- zarząd nad statkami,

- świadczenie usług agentów i maklerów morskich, usług brokerskich i usług agencji zatrudniania, związanych z załogą statku,

- działalność polegającą na wynajmie, dzierżawie lub wyczarterowaniu statku.

Aby jednak tego rodzaju działalność mogła zostać objęta opodatkowaniem podatkiem tonażowym, musi ona być związana ze wskazaną powyżej działalnością polegającą na świadczeniu określonych usług w żegludze międzynarodowej. W przeciwnym przypadku brak będzie podstaw do objęcia takiej działalności reżimem podatku tonażowego. Oznacza to, iż sama działalność polegająca np. na dzierżawie kontenerów, bez świadczenia usług w żegludze międzynarodowej określonymi statkami, nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem tonażowym.

Ustawodawca określił również, jakiego rodzaju działalność nie podlega opodatkowaniu omawianym podatkiem. Zaliczona została do niej działalność w zakresie:

1) poszukiwań, badań geologicznych oraz wydobycia zasobów mineralnych z dna morskiego,

2) rybołówstwa lub przetwórstwa rybnego,

3) budowy portów morskich, budowy i remontu infrastruktury portowej lub urządzeń portowych,

4) budowy elektrowni wiatrowych,

5) budowy rurociągów przesyłowych na dnie morza,

6) budowy dróg wodnych lub pogłębiania dna dróg i zbiorników wodnych,

7) prac podwodnych,

8) świadczenia usług pilotowych w granicach portów morskich,

9) żeglugi pasażerskiej w granicach portów i przystani morskich,

10) edukacji, badań naukowych, sportu lub transportu rekreacyjnego,

11) eksploatacji statków stale zakotwiczonych lub zacumowanych, które nie posiadają zdolności żeglugowej.

Jak to zostało podniesione powyżej, armator ma możliwość wyboru opodatkowania podatkiem tonażowym prowadzonej przez siebie działalności. Armator musi jednak dokonać pewnych czynności związanych z powiadomieniem właściwego organu podatkowego o wyborze tej formy opodatkowania. Jest on zobowiązany do złożenia stosownego oświadczenia o wyborze tej formy opodatkowania. Wzór tego oświadczenia zostanie określony przez Ministra Gospodarki Morskiej w porozumieniu z Ministrem Finansów.

Jeżeli w okresie opodatkowania podatkiem tonażowym dojdzie do zmiany danych, które były zamieszczone przez armatora w oświadczeniu, powstaje wówczas obowiązek zawiadomienia właściwego organu podatkowego o takim zdarzeniu. Armator jest zobowiązany dokonać tego zawiadomienia w terminie do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym doszło do zaistnienia zmiany. Ustawodawca nie odniósł się jednak, w jakiej formie to zawiadomienie powinno zostać dokonane. Biorąc pod uwagę przepisy ustawy - Ordynacja podatkowa, zasadne będzie złożenie tego zawiadomienia w formie pisemnej.

Jeżeli w trakcie opodatkowania podatkiem tonażowym armator zakończy prowadzenie działalności, która podlega opodatkowaniu tym podatkiem, ma obowiązek powiadomienia właściwego organu podatkowego o zakończeniu tej działalności. Również w tym przypadku nie została wskazana forma tego oświadczenia. Oznacza to więc, że i w tej sytuacji zawiadomienia należy dokonać w formie pisemnej. Armator decydujący się na opodatkowanie podatkiem tonażowym musi wskazać w złożonym oświadczeniu wybrany przez siebie okres opodatkowania. Ustawodawca postanowił, iż okres ten nie może być krótszy niż 5 lat podatkowych. Należy mieć na uwadze, iż w trakcie opodatkowania podatkiem tonażowym nie jest możliwa zmiana formy opodatkowania na opodatkowanie podatkiem dochodowym. Wybierając zatem ten sposób opodatkowania, armator musi mieć świadomość, iż związany będzie tą formą rozliczania się z budżetem państwa przez wybrany przez siebie czas.

W ustawie o podatku tonażowym postanowiono, iż jeżeli armator nie złoży do organu podatkowego pisemnego oświadczenia o rezygnacji z opodatkowania podatkiem tonażowym (oczywiście w sytuacji, gdy kończy się wybrany przez niego okres opodatkowania tym podatkiem), wówczas ta forma opodatkowania będzie obowiązywała armatora przez kolejne 5 lat. Armator, aby zakończyć opodatkowanie prowadzonej działalności podatkiem tonażowym, musi po zakończeniu wybranego okresu opodatkowania złożyć stosowne oświadczenie w terminie do dnia 20 stycznia roku podatkowego następującego po ostatnim roku podatkowym wybranego okresu opodatkowania.

W trakcie opodatkowania podatkiem tonażowym może dojść do zakończenia prowadzenia działalności objętej opodatkowaniem tym podatkiem, np. w wyniku sprzedaży statków wykorzystywanych do żeglugi międzynarodowej. Tym samym, nie będzie podstaw, czy też przedmiotu podlegającego opodatkowaniu. Jeżeli dojdzie do takiej sytuacji, armator będzie mógł ponownie wybrać opodatkowanie podatkiem tonażowym nie wcześniej niż po upływie 3 lat podatkowych, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym zakończył działalność. Jeżeli zakończenie działalności i okresu opodatkowania podatkiem tonażowym wynika właśnie ze sprzedaży statku lub jego utraty, wskazany powyżej okres - po upływie którego istnieje możliwość ponownego opodatkowania podatkiem tonażowym - powinien być liczony od dnia wyrejestrowania statku z rejestru okrętowego.

Jednocześnie, w przypadku rezygnacji z opodatkowania podatkiem tonażowym po upływie przyjętego przez armatora okresu, możliwość ponownego wyboru tej formy opodatkowania istnieć będzie dopiero po upływie 3 lat podatkowych, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym armator zrezygnował z opodatkowania tym podatkiem.

W ustawie o podatku tonażowym została uregulowana również sytuacja dotycząca okresu opodatkowania w przypadku fuzji armatorów (zarówno opodatkowanych podatkiem tonażowym, jak też na ogólnych zasadach). Jeżeli dojdzie do łączenia per unionem armatorów, z których każdy jest opodatkowany podatkiem tonażowym, wówczas okresem opodatkowania nowego armatora jest okres opodatkowania armatora, który wcześniej (najwcześniej) złożył oświadczenie o wyborze tej formy opodatkowania. W przypadku natomiast przejęcia przez armatora objętego reżimem podatku tonażowego innego armatora opodatkowanego tym podatkiem (łączenia per incorporationem), okresem opodatkowania będzie okres wybrany przez armatora przejmującego.

Ustawodawca uregulował również sytuację, gdy dojdzie do połączenia armatora opodatkowanego podatkiem tonażowym z armatorem, który jest opodatkowany podatkiem dochodowym. W takiej sytuacji przyjęto, iż okresem opodatkowania będzie faktyczny okres opodatkowania tego pierwszego armatora. Tym samym, jeżeli dojdzie do połączenia takich armatorów, uznano, iż dla nowego podmiotu, który powstanie w wyniku tego połączenia, istnieć będzie obowiązek opodatkowania prowadzonej działalności podatkiem tonażowym przez okres wybrany przez armatora opodatkowanego tym podatkiem.

Dla celów podatku tonażowego przyjęto szczególny sposób ustalania podstawy opodatkowania. Jest nią dochód, który jednak jest obliczany w specjalny sposób. Dochód stanowiący podstawę opodatkowania odpowiada bowiem iloczynowi dobowej stawki ustalonej w odpowiedni sposób oraz okresu eksploatacji⁴ w danym miesiącu wszystkich statków armatora, które podlegają opodatkowaniu podatkiem tonażowym.

Wysokość dobowej stawki jest uzależniona od pojemności netto statku i jest obliczana od każdych 100 NT (pojemność netto). Dobowa stawka jest ustalana w następujący sposób:

1) do 1000 NT - 0,5 euro za każde 100 NT,

2) od 1001 do 10 000 NT - 0,35 euro za każde 100 NT powyżej 1000 NT,

3) od 10 001 do 25 000 NT - 0,20 za każde 100 NT powyżej 10 000 NT,

4) od 25 001 NT - 0,10 euro za każde 100 NT powyżej 25 000 NT.

Jednocześnie w ustawie o podatku tonażowym uznano, iż przy obliczaniu dobowej stawki pojemność statku podlegać będzie zaokrągleniu w następujący sposób: pojemność mniejsza niż 50 NT będzie pomijana, natomiast pojemność 50 NT i więcej ulegać będzie podwyższeniu do pełnych 100 NT. Ułatwi to właściwe wyliczanie pojemności netto statku jako jednego z elementów niezbędnych do prawidłowego określenia podstawy opodatkowania podatkiem tonażowym.

Przy ustalaniu stawki armatorzy uwzględniają wskaźniki wyrażone w euro. Jednak - po ustaleniu dobowej stawki - mają obowiązek przeliczenia jej na złote przy uwzględnieniu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski kursu średniego euro z ostatniego dnia miesiąca, za który stawka ta jest obliczana. Gdyby w tym dniu nie był ogłaszany przez NBP kurs, np. dzień ten był dniem wolnym od pracy, wówczas przyjmowany powinien być kurs średni ostatnio ogłoszony w danym miesiącu.

W odniesieniu do armatorów będących wspólnikami spółki cywilnej lub osobowych spółek prawa handlowego, podstawą opodatkowania jest również dochód z działalności objętej podatkiem tonażowym. Z tym że dochód ten odpowiada iloczynowi dobowej stawki ustalonej w sposób wskazany powyżej oraz okresu eksploatacji w danym miesiącu wszystkich statków - odpowiednio spółki cywilnej lub osobowej spółki prawa handlowego, i jest określany proporcjonalnie do prawa takiego armatora w udziale w zysku spółki. Jeżeli brak jest odpowiednich dowodów potwierdzających wysokość udziału armatora w zysku takiej spółki, ustawa o podatku tonażowym nakazuje przyjęcie, że prawa do udziału w zysku są równe.

Należy również zwrócić uwagę, iż armatorzy będący osobami fizycznymi mają możliwość obniżenia podstawy opodatkowania w podatku tonażowym o zapłacone w roku podatkowym bezpośrednio przez armatora składki na własne ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. Odliczeniu podlegać będą również składki na takie ubezpieczenie, jeżeli dotyczą one osób współpracujących z armatorem. Armatorzy będą musieli posiadać dokumenty potwierdzające wysokość poniesionego wydatku na ubezpieczenie, gdyż dokumenty te będą stanowić podstawę do ustalenia, jaką kwotę dany podmiot poniósł na to ubezpieczenie. Armatorzy będą mieli możliwość odliczenia wskazanych powyżej składek, jeżeli nie zostaną one zaliczone do kosztów podatkowych, ewentualnie jeżeli nie zostały odliczone od dochodu (przychodu) na podstawie przepisów o podatku dochodowym.

Wskazane powyżej rozwiązanie, odnoszące się do odliczania składek na ubezpieczenie społeczne, ma również zastosowanie do składek na ubezpieczenie zdrowotne. W przypadku jednak składek na to ubezpieczenie, kwota składki, która zmniejsza podatek tonażowy - analogicznie jak w podatku dochodowym od osób fizycznych - nie może przekroczyć 7,75 proc. podstawy wymiaru takiej składki.

Jeżeli armator wybierze opodatkowanie prowadzonej działalności podatkiem tonażowym, wówczas dochodów (przychodów) opodatkowanych tym podatkiem nie łączy z innymi swoimi dochodami (przychodami), które podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym na podstawie właściwych ustaw o podatku dochodowym. W okresie opodatkowania podatkiem tonażowym armator musi zatem w taki sposób prowadzić dokumentację księgową, aby istniała możliwość właściwego „podziału” przychodów i kosztów odnoszących się do działalności opodatkowanej tym podatkiem oraz odnoszących się do działalności opodatkowanej podatkiem dochodowym. Aby zapewnić prawidłową realizację tego wymogu, została dokonana zmiana ustaw o podatku dochodowym. W odniesieniu do podatku dochodowego od osób prawnych określono, iż w przypadku podatników będących armatorami, o których mowa w ustawie o podatku tonażowym, prowadzących działalność opodatkowaną podatkiem tonażowym, jak również inną działalność opodatkowaną podatkiem dochodowym, są oni obowiązani w prowadzonej ewidencji rachunkowej wyodrębnić przychody i związane z nimi koszty na poszczególne rodzaje działalności opodatkowanej podatkiem tonażowym i podatkiem dochodowym. Analogiczne zmiany zostały wprowadzone w odniesieniu do osób fizycznych.

W okresie opodatkowania podatkiem tonażowym armator ma również obowiązek prowadzić odrębny wykaz środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, które są związane z działalnością podlegającą opodatkowaniu tym podatkiem. W przypadku armatorów będących wspólnikami spółki cywilnej lub osobowej spółki prawa handlowego, wykaz taki jest obowiązana prowadzić spółka. W jaki sposób wykaz ten będzie prowadzony, będzie uzależnione od tego, jak to zostanie określone przez Ministra Finansów, który otrzymał upoważnienie ustawowe do wydania stosownego rozporządzenia. Analizując projekt tego rozporządzenia, który został przekazany do Sejmu wraz z projektem ustawy o podatku tonażowym, można stwierdzić, iż sposób i zasady prowadzenia tego wykazu będą zbliżone do tych obowiązujących w stosunku do osób fizycznych, które prowadzą wykaz środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych na podstawie rozporządzenia Ministra Finansów z 17 grudnia 2002 r. w sprawie prowadzenia ewidencji przychodów i wykazu środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (Dz.U. Nr 219, poz. 1836 z późn.zm.). Jednocześnie, w ustawach o podatku dochodowym wprowadzono zapisy odnoszące się, w jaki sposób należy postępować w odniesieniu do amortyzacji środków trwałych (wartości niematerialnych i prawnych) wykorzystywanych w działalności opodatkowanej podatkiem tonażowym w przypadku przejścia następnie na opodatkowanie podatkiem dochodowym. Stosownie do odpowiednich zapisów, w razie zmiany formy opodatkowania - z podatku tonażowego na podatek dochodowy - podatnicy w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych uwzględniają odpisy amortyzacyjne przypadające za okres opodatkowania w formie podatku tonażowego.

Ustawa o podatku tonażowym przewiduje jeszcze jedną stawkę podatku. Ma ona zastosowanie w szczególnym przypadku, a mianowicie w odniesieniu do sytuacji, gdy armator nie spełni warunków do zwolnienia przychodów uzyskanych ze zbycia statku. Armatorzy będą mieli zwolnione od podatku przychody uzyskane ze sprzedaży statku, pod warunkiem jednak, że w okresie trzech lat od dnia sprzedaży statku przeznaczą je na nabycie własności lub udziału we współwłasności innego statku albo na remont, modernizację lub przebudowę statku. Jeżeli w tym okresie armator nie przeznaczy przychodów ze sprzedaży statku na określony cel, wówczas w tej niewykorzystanej części przychód ten podlegać będzie zryczałtowanemu podatkowi wynoszącemu 15 proc. W przypadku tego podatku armator jest zobowiązany do wpłacenia go bez wezwania w terminie do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym minął termin do wydatkowania osiągniętego przychodu na cele uprawniające do skorzystania ze zwolnienia.

Podatek tonażowy jest rozliczany w okresach miesięcznych, za które nie ma obowiązku składania deklaracji podatkowych. Podatek obliczony według zasad wskazanych we wcześniejszych wyjaśnieniach podatnicy są obowiązani wpłacać bez wezwania za każdy miesiąc roku podatkowego na rachunek właściwego organu podatkowego w terminie do 20 dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. W przypadku ostatniego miesiąca roku podatkowego, a więc grudnia, podatek jest wpłacany w terminie złożenia zeznania.

Na armatorów został jednocześnie nałożony obowiązek złożenia zeznania rocznego, które będzie dotyczyć wysokości podatku tonażowego należnego za dany rok podatkowy. Termin do złożenia tego zeznania został określony na 31 stycznia następnego roku. Podatek wykazany przez armatora w tym zeznaniu będzie traktowany jako podatek należny za dany rok podatkowy, z tym że w przepisach znalazło się zastrzeżenie, iż organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej może wydać decyzję, w której określi podatek w innej wysokości. Wówczas podatkiem należnym będzie podatek wynikający z decyzji organu podatkowego (organu kontroli skarbowej).

W przypadku armatorów będących osobami fizycznymi (wspólnikami spółki cywilnej lub osobowej spółki prawa handlowego) umożliwiono im - przy obliczaniu podatku za poszczególne miesiące - uwzględnienie ponoszonych składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Rozwiązanie to odnosi się do możliwości odliczania, po zakończeniu roku podatkowego, zapłaconych przez armatora w trakcie roku podatkowego, a nieodliczonych składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.