Taksa notarialna a VAT - Rzecznik Praw Obywatelskich pyta Ministra Finansów

RPO: Notariusze niezgodnie z prawem doliczają VAT do taksy notarialnej

W wystąpieniu (z 12 maja 2021 r., znak: V.511.612.2020.KB) do Prezesa Krajowej Rady Notarialnej, Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich dr hab. Maciej Taborowski poinformował, że do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich docierają sygnały świadczące o praktyce doliczania przez notariuszy podatku od towarów i usług do taksy notarialnej. Zdaniem RPO w świetle obowiązujących w tym zakresie regulacji oraz poglądów wyrażonych przez Sąd Najwyższy praktyka ta budzi uzasadnione wątpliwości i trudno ją uznać za prawidłową.

Obszerną argumentację prawną Rzecznika zawartą w ww. piśmie przedstawiliśmy w artykule: VAT od taksy notarialnej - RPO dostrzega błędną praktykę notariuszy.

Rzecznik powoływał się m.in. na uchwałę Sądu Najwyższego z 7 lipca 2016 r. sygn. akt III CZP 34/16, uchwałę SN z 26 czerwca 2014 r. sygn. akt III CZP 27/14 oraz artykuł Błażeja Materny z Instytutu Studiów Podatkowych Modzelewski i Wspólnicy "Taksa notarialna a VAT – podatek zawarty w wynagrodzeniu notariusza", opublikowany 26 listopada 2019 r. na portalu INFOR.pl.

Autopromocja

Prezes Krajowej Rady Notarialnej w piśmie do Rzecznika Praw Obywatelskich z 12 października 2021 r. poinformował, że praktyka poboru przez notariuszy wynagrodzenia według stawek określonych przez Ministra Sprawiedliwości i doliczania do tak obliczanego wynagrodzenia podatku od towarów i usług, trwa nieprzerwanie od 28 lat i nie była kwestionowana przez organy podatkowe, ani organy nadzoru nad notariuszami.

W piśmie z 15 listopada 2021 r. (znak: V.511.612.2020.KB) skierowanym do Ministra Finansów, Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył, że treść wyjaśnień udzielonych Rzecznikowi przez Prezesa KRN wskazuje na utrwaloną już praktykę stosowania prawa w sposób, który budzi uzasadnione wątpliwości oraz może naruszać sferę praw obywateli korzystających z usług notariuszy.

Zdaniem Rzecznika wykładnia językowa przepisów ustawy o notariacie oraz rozporządzenia w sprawie stawek taksy notarialnej nie pozwala na podwyższenie wynagrodzenia notariusza o należy podatek od towarów i usług. Przeciwna konstatacja stanowiłaby niedopuszczalną wykładnię rozszerzającą przepisów regulujących wynagrodzenie notariusza.

Autopromocja

Szkolenie:
Wdrożenie KSeF w biurze rachunkowym – procedury, narzędzia i ryzyka

Sprawdź

W konsekwencji Rzecznik Praw Obywatelskich, na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz.U. z 2020 r., poz. 627 ze zm.), zwrócił się do Ministra Finansów z prośbą o zajęcie stanowiska w przedstawionej sprawie oraz o poinformowanie:
- czy do resortu wpływały skargi związane ze sposobem ujmowania podatku VAT w wynagrodzeniach notariuszy, oraz
- czy resort rozważa konieczność podjęcia działań w tej sprawie (np. wydania interpretacji ogólnej w zakresie sposobu rozliczania podatku VAT przez notariuszy).

Ministerstwo Finansów konsekwentne od lat

Ministerstwo Finansów w udzielanych naszej redakcji odpowiedziach od lat prezentuje stanowisko, że podatek od towarów i usług nie powinien być doliczany do wynagrodzenia ustalonego przez notariusza ze stronami czynności, lecz stanowić jego część składową. Przede wszystkim dlatego, że w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej nie została wskazana możliwość podwyższania przez notariuszy maksymalnych stawek taksy notarialnej o podatek od towarów i usług. Pisaliśmy o tym w grudniu 2019 r. artykule MF: maksymalne stawki taksy notarialnej nie mogą być powiększane o VAT.

 Ministerstwo Finansów podtrzymało to stanowisko także w odpowiedzi na pytania redakcji portalu infor.pl, przesłanych w mailu z 7 października 2020 r. W mailu tym Ministerstwo Finansów wskazało m.in., że:
"W przypadku potencjalnego występowania nieprawidłowości w sposobie ujmowania podatku VAT w wynagrodzeniach notariuszy za czynności notarialne, klienci mogą oczekiwać ustalenia właściwej kwoty wynagrodzenia uiszczonego za nabytą usługę notarialną.
Jeśli usługa została nabyta przez klienta będącego podatnikiem VAT na cele opodatkowanej działalności gospodarczej, zastosowanie znajdą właściwe przepisy ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług dotyczące wystawiania faktur korygujących (art. 106j ustawy) oraz przepisy dotyczące korygowania rozliczenia podatku VAT, odpowiednio u podatnika i u nabywcy usługi.
W przypadku obniżenia przez podatnika podstawy opodatkowania, w stosunku do podstawy określonej w wystawionej fakturze z wykazanym podatkiem, wystawca ma możliwość obniżenia podstawy opodatkowania, a nabywca ma obowiązek zmniejszenia kwoty podatku naliczonego (zob. art. 29a ust. 13 i nast. oraz art. 86 ust. 19a ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług)."

Jednocześnie Ministerstwo Finansów informowało, że "Do MF nie wpływały dotychczas sygnały o występujących w praktyce nieprawidłowościach w sposobie ujmowania podatku VAT w wynagrodzeniach notariuszy za czynności notarialne. W związku z tym na chwilę obecną Ministerstwo Finansów nie rozważało konieczności podjęcia określonych działań prawnych, ani publikowania komunikatów w zakresie sposobu rozliczania VAT przez notariuszy."
Trudno było nie traktować tej informacji, jako swoistego uniku, bowiem wystarczyło sprawdzić choćby cenniki publikowane na stronach internetowych notariuszy, by wiedzieć jaka jest praktyka.

Autopromocja

Komplet KSeF:
wdrożenie w firmie, zasady wystawiania faktur, wystawianie i rozliczanie korekt

Sprawdź

Warto też wskazać, że sprawą naliczania VAT od taksy notarialnej zajmuje się również Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców. Ministerstwo Finansów w piśmie z 7 czerwca 2021 r., udzieliło odpowiedzi na wystąpienia Dyrektora Generalnego Biura Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców z 27 kwietnia 2021 r. w sprawie problematyki dotyczącej zasad naliczania podatku VAT od taksy notarialnej.  W odpowiedzi tej Ministerstwo Finansów potrzymało swoje stanowisko, że "(...) podatek od towarów i usług nie powinien być doliczany do wynagrodzenia ustalonego przez notariusza ze stronami czynności, lecz stanowić jego część składową”, a "(...) podstawą opodatkowania VAT z tytułu dokonanych czynności notarialnych, generalnie, jest pobrane wynagrodzenie pomniejszone o kwotę podatku od towarów i usług."
Ostatnio Wydział Prasowy Biura Komunikacji i Promocji Ministerstwa Finansów w mailu do redakcji portalu infor.pl z 5 października 2021 r. potwierdził, że argumentacja wyrażona w ww. piśmie Ministerstwa Finansów z 7 czerwca br. zachowuje swoją aktualność.

Natomiast trzeba zauważyć, że Ministerstwo Finansów nie udzieliło naszej redakcji odpowiedzi (mimo wielokrotnie kierowanych pytań) odnośnie ew. działań kontrolnych dotyczących praktyki naliczania VAT od taksy notarialnej.

Co ważne, Ministerstwo Finansów odpowiadając Rzecznikowi MŚP w dniu 7 czerwca 2021 r. znało treść stanowiska Krajowej Rady Notarialnej zaprezentowanego w odpowiedzi z 22 stycznia 2021 r. skierowanej do Biura Rzecznika MiŚP. KRN stwierdziło m.in., że: ,,(…) w konsekwencji wprowadzenia w 1994 roku podatku od towarów i usług doszło do modyfikacji określonego w Prawie o notariacie systemu określania wysokości taksy notarialnej od czynności notarialnej. Przyjęto wówczas, że do ustalonej zgodnie z powołanym przepisem Prawa o notariacie i przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości taksy notarialnej dolicza się należny podatek od towarów i usług. Argumentem przemawiającym za takim ujęciem relacji taksy notarialnej oraz podatku od towarów i usług jest publiczny charakter działalności notariuszy, którzy dokonują czynności, którym strony są obowiązane z mocy prawa lub pragną nadać formę notarialną (czynności notarialne) (art. 1 § 1 Prawa o notariacie)”.
I z tym stanowiskiem Ministerstwo Finansów stanowczo polemizowało w ww. piśmie z 7 czerwca 2021 r.

Zatem mamy sytuację taką, że Ministerstwo Finansów od lat konsekwentnie potwierdza, że nie można doliczać VAT do taksy notarialnej i równie konsekwentnie nie podejmuje w tym zakresie działań kontrolnych.

Autopromocja

KOMPLET PODATKI 2026

Sprawdź

Pewnej pikanterii całej sprawie dodaje fakt, że o niezgodnej z prawem praktyce doliczania VAT do taksy notarialnej pisaliśmy już w 2007 roku (Nie można doliczyć VAT do taksy notarialnej). A Ministerstwo Finansów i Ministerstwo Sprawiedliwości było przez nas informowane mailowo o tej praktyce notariuszy już w 2011 roku.

Co zrobi Minister Finansów?

Wydaje się, że Minister Finansów będzie musiał wreszcie podjąć stanowcze działania. Nie może się bowiem już zasłaniać brakiem informacji o występujących w praktyce nieprawidłowościach w sposobie ujmowania podatku VAT w wynagrodzeniach notariuszy za czynności notarialne, skoro w wyżej cytowanych pismach KRN i jej Prezes tę praktykę wyraźnie potwierdzili.

Trudno dziś przewidzieć, czy Minister wyda interpretację ogólną w tym zakresie (co zdaje się sugerować RPO), czy może podejmie jakieś działania legislacyjne np. we współpracy z Ministrem Sprawiedliwości.

Czy wreszcie doczekamy się działań właściwych resortów w tym zakresie? Czy te działania będą również obejmować jakąś formę rekompensaty dla klientów notariuszy, którzy od prawie 30 lat płacą wyższe niż powinni wynagrodzenie za czynności notarialne? Czas pokaże. Oczywiście będziemy dalej informować o ewentualnych postępach tej sprawy i kolejnych faktach.

Paweł Huczko