Organy podatkowe wysyłają podatnikom nieformalne pisma (tzw. listy behawioralne). RPO zapytał Ministra Finansów o podstawę prawną takich działań

• Co to są tzw. listy behawioralne?

Co to są tzw. listy behawioralne?

Z doniesień medialnych wynika, że resort prowadzi akcję wysyłania podatnikom tzw. listów behawioralnych. To nieformalne pisma o charakterze informacyjnym, w których skarbówka  przedstawia ewentualne zastrzeżenia co do prawidłowego wywiązywania się obywatela z obowiązków podatkowych. Jest tam ogólna wzmianka, że urząd zauważył zdarzenie, które wywołuje skutki podatkowe. Dodatkowo może pojawić się zapis sugerujący, że reakcja obywatela na list będzie monitorowana przez organy.

Budzi to dużo emocji podatników, którzy już odebrali takie listy. Wywołuje także wątpliwości i pytania co do ich procedury. Ordynacja podatkowa nie przewiduje bowiem regulacji odnoszącej się do kierowania przez organy podatkowe takich listów.

Media podają, że w grudniu 2023 r. Zastępca Szefa Krajowej Administracji Skarbowej wydał ogólne wytyczne dyrektorom izb administracji skarbowej. Według instrukcji, organy mają wysyłać pisma behawioralne w szczególności gdy:

• mają wątpliwości, czy podatnicy poprawnie wykonują obowiązki podatkowe, ale nie mają na to dowodów;
• pozyskały informacje, które nie spełniają przesłanek do wszczęcia na ich podstawie kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego;
• podjęły czynności sprawdzające wobec podatnika, ale go o tym nie zawiadomiły;
• nie znalazły uzasadnienia, aby podjąć czynności sprawdzające z udziałem podatnika, bo uznały, że może to być nieekonomiczne.

Wynika z tego, że wystosowanie listu do podatnika oparte jest zasadniczo na podejrzeniu, że narusza on przepisy podatkowe.

Zakres przedmiotowy listu może dotyczyć nieograniczonego katalogu spraw podatkowych, np. prowadzenia niezarejestrowanej działalności gospodarczej, zbyt niskiej rentowności działalności, braku przeglądu kasy rejestrującej, nierozliczania przychodów z najmu, nabycia rzeczy i praw majątkowych w drodze dziedziczenia, w tym uzyskania zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, nieprawidłowego wypełniania obowiązków płatnika, utraty zwolnienia z podatku VAT.

Wydaje się zatem, że decyzja o wystosowaniu listu ma charakter ściśle uznaniowy i nie jest oparta na konkretnej podstawie prawnej. Może dotyczyć w zasadzie każdego podatnika, wobec którego będą jakiekolwiek zastrzeżenia (nawet niewystarczająco udokumentowane) co do prawidłowego wywiązywania się z obowiązków podatkowych. Tak szeroki zakres niesformalizowanej procedury ostrzegawczej może w niektórych przypadkach stanowić pole do nadużyć w kontaktach organów z podatnikami. Pojawia się też pytanie, czy pozostaje to pod jakąkolwiek kontrolą.

Z punktu widzenia organu stojącego na straży konstytucyjnych praw obywatelskich RPO wskazuje MF, że otrzymanie przez podatnika pisma behawioralnego może wywołać u niego stan niepewności i dezorientacji. Pojawiają się wątpliwości co do podstawy prawnej listów o to jakie będą konsekwencje ewentualnego braku odpowiedzi, a także o to, w jakim terminie i w jaki sposób najlepiej skontaktować się z organem. Podatnik może też nabrać przeświadczenia, że ma obowiązek niezwłocznego kontaktu z organem i wyjaśnienia sprawy.

Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie z 26 lutego 2024 r. poprosił Ministra Finansów o kompleksowe wyjaśnienia oraz o informacje dotyczące:

• aktualności wytycznych skierowanych do dyrektorów izb administracji skarbowej w grudniu 2023 r. (z prośbą o przekazanie pełnej treści tego dokumentu);
• danych statystycznych obrazujących liczbę tego rodzaju pism wystosowanych do podatników na przestrzeni ostatnich 3 lat, wraz z informacją, w ilu przypadkach doszło do korekty po stronie podatnika, a w ilu sprawach organy po wystosowaniu listu behawioralnego zainicjowały działania w ramach procedury podatkowej z Ordynacji podatkowej (jeżeli organy podatkowe nie mają obowiązków sprawozdawczych w tym zakresie, RPO prosi o rozważenie zasadności wprowadzenia takiej powinności i przekazanie takiej informacji).

RPO zapytał też Ministra Finansów, na jakiej podstawie ustalany jest krąg adresatów listów behawioralnych oraz czy resort kontroluje zasadność kierowania takich pism do podatników, a jeżeli tak, to w jaki sposób.