Święto w niedzielę (np. 1 stycznia 2023 r.). Komu pracodawca powinien dać dodatkowy dzień wolny od pracy?

Jakie święta są w Polsce dniami wolnymi od pracy?

Zgodnie z art. 1 ustawy z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy, dniami wolnymi od pracy są niedziele oraz:
1 stycznia – Nowy Rok,
6 stycznia – Święto Trzech Króli,
pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
drugi dzień Wielkiej Nocy,
1 maja – Święto Państwowe,
3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
pierwszy dzień Zielonych Świątek,
dzień Bożego Ciała,
15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
1 listopada – Wszystkich Świętych,
11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.

Święto w niedzielę, święto w sobotę a dodatkowy dzień wolny od pracy

Na podstawie art. 130 § 2 Kodeksu pracy, każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin. Chodzi tu o ww. święta wymienione w ustawie z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy.
Zasadą jest też w polskim prawie pracy pięciodniowy tydzień pracy – zob. art. 129 Kodeksu pracy.

Zatem (przy założeniu najczęstszego wariantu czasu pracy tj. pięciodniowy tydzień pracy z wolną sobotą i niedzielą):
- jeżeli święto wypada od poniedziałku do piątku, to pracownik ma po prostu w ten dzień wolne;
- jeżeli święto wypada w sobotę, to pracodawca powinien pracownikowi udzielić w takim przypadku dodatkowego dnia wolnego (z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy) w dzień „roboczy”, tj. w poniedziałek, wtorek, środę, czwartek lub piątek – niekoniecznie w tym samym tygodniu, w którym wypadła owa świąteczna sobota.

Potwierdzają to zarówno Państwowa Inspekcja Pracy, jak i minister rodziny i polityki społecznej, który w odpowiedzi z 25 stycznia 2022 r. na interpelację poselską nr 30597 stwierdził m.in.:

"(...) Jeżeli święto, wymienione w ustawie z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1920), przypada w dniu będącym dla pracownika dniem pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, to obniżenie wymiaru czasu pracy pracownika następuje niejako automatycznie (pracownik ma w tym dniu wolne z tytułu święta).
Natomiast udzielanie („oddawanie”) pracownikom innego dnia wolnego od pracy w ramach okresu rozliczeniowego jest konieczne w przypadku, gdy święto przypada w dniu wyznaczonym/ustalonym w danym zakładzie pracy jako dzień wolny od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy (takim dniem może być każdy dzień tygodnia, z wyjątkiem niedzieli, która nie jest dniem roboczym lecz dniem ustawowo wolnym od pracy). W takim bowiem przypadku nieudzielenie pracownikowi dnia wolnego naruszałoby zasadę przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy w okresie rozliczeniowym i skutkowałoby planowaną pracą w godzinach nadliczbowych.
Taka sytuacja/konieczność nie zachodzi natomiast w przypadku, gdy święto przypada niedzielę (która jest dniem ustawowo wolnym od pracy). Nie ma wówczas potrzeby korygowania (zmniejszania) wymiaru czasu pracy pracownika poprzez udzielanie mu innego dnia wolnego od pracy w okresie rozliczeniowym – chyba że w taką niedzielę pracownik świadczył pracę; wówczas w zamian za tę pracę powinien otrzymać inny dzień wolny od pracy, zgodnie z art. 151¹¹ § 1 pkt 1, § 2 i § 4 k.p.(...)"

Potwierdza to także Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z 2 października 2012 r. (sygn. akt K 27/11):
„(…) Ustawa o dniach wolnych od pracy w art. 1 wymienia jako dni wolne od pracy - 13 świąt oraz wszystkie niedziele. Natomiast zgodnie z przyjętą w kodeksie pracy zasadą przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, wyrażoną w art. 129 § 1, pracownikowi przysługuje dodatkowo określona liczba dni wolnych od pracy równa liczbie tygodni w danym roku kalendarzowym. Przy czym tym dniem może być wyznaczony przez pracodawcę dowolny, oprócz niedzieli, dzień tygodnia. Tak więc pracownikowi przysługuje określona ustawowo liczba dni wolnych od pracy równa sumie 13 świąt, wszystkich niedziel oraz dodatkowych dni wolnych wynikających z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.

W przypadku niedziel liczba ustawowo określonych dni wolnych od pracy zostaje obniżona wszystkim pracownikom w tym samym stopniu, ponieważ w danym okresie rozliczeniowym występuje określona liczba niedziel, które są dla wszystkich dniami wolnymi, i określona liczba świąt przypadających w niedziele. W ten sposób wszystkim pracownikom zostaje obniżona liczba dni wolnych od pracy o taką samą liczbę równą ilości świąt przypadających w niedziele.

Natomiast w oparciu o ustawową zasadę przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, obniżenie to może być różne u różnych pracodawców. Przyjęcie analogicznej, do wyrażonej w art. 130 § 2 kodeksu pracy, zasady w stosunku do dni wolnych wynikających z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, nie budziłoby zastrzeżeń pod względem konstytucyjnej zasady równości, gdyby ten dzień wolny wyznaczony był powszechnie jako stały dzień tygodnia, np. środa. W takim przypadku, analogicznie do zasady dotyczącej niedziel, gdyby w danym okresie rozliczeniowym wystąpiły trzy święta we środy, to ogólna liczba przysługujących pracownikom dni wolnych od pracy obniżyłaby się wszystkim o trzy dni. Podobnie gdyby na każdy dzień tygodnia przypadała równa liczba świąt. W takim przypadku, niezależnie od tego, jaki dzień tygodnia, oprócz niedziel, pracodawca wyznaczy jako dzień wolny wynikający z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, każdemu pracownikowi obniży się ogólna liczba dni wolnych od pracy o taką samą liczbę dni. Należy przy tym pamiętać, że najdłuższy okres rozliczeniowy obejmuje 12 miesięcy i w tym okresie każdy pracownik ma otrzymać taką samą liczbę dni wolnych od pracy. (…)
Jednak w przypadku gdy dniem wolnym wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy może być wybrany dowolny dzień tygodnia, a liczba świąt występujących w poszczególne dni tygodnia jest różna, to ogólna liczba dni wolnych w danym okresie rozliczeniowym będzie zależała od tego, ile świąt wystąpi w konkretnym dniu tygodnia i jaki dzień tygodnia został przez danego pracodawcę wybrany jako dzień wolny. (…) ”

Zatem jeżeli święto wypada w niedzielę (przy założeniu najczęstszego wariantu czasu pracy tj. pięciodniowy tydzień pracy z wolną sobotą i niedzielą), to pracodawca nie ma obowiązku dawać pracownikom dodatkowego dnia wolnego w tygodniu za to święto.

Wyjątki od zasady, że niedziela jest dniem wolnym od pracy

 Przepis art. 151¹⁰ Kodeksu pracy określa wyjątki od zasady, że niedziela jest dniem wolnym od pracy. Zgodnie z tym przepisem praca w niedziele i święta jest dozwolona jedynie w poniżej wskazanych przypadkach:

1) w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;

2) w ruchu ciągłym;

3) przy pracy zmianowej;

4) przy niezbędnych remontach;

5) w transporcie i w komunikacji;

6) w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;

7) przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób;

8) w rolnictwie i hodowli;

9) przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:

- zakładach świadczących usługi dla ludności,

- gastronomii,

- zakładach hotelarskich,

- jednostkach gospodarki komunalnej,

- zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,

- jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę,

- zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku;

10) w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta;

11) przy wykonywaniu prac:

a) polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub urządzeń telekomunikacyjnych w rozumieniu przepisów prawa telekomunikacyjnego, odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, dni, o których mowa w art. 151⁹ § 1 Kodeksu pracy (tj. niedziele i święta), są u niego dniami pracy,

b) zapewniających możliwość świadczenia usług, o których mowa w lit. a.

Zgodnie z art. 151⁹ § 2 Kodeksu pracy, za pracę w niedzielę i święto, w przypadkach, o których mowa w art. 151¹⁰, uważa się pracę wykonywaną między godziną 6⁰⁰ w tym dniu a godziną 6⁰⁰ w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina.

Ale na podstawie art. 151¹¹ § 1 Kodeksu pracy, pracownikowi wykonującemu pracę w niedziele i święta, w przypadkach, o których mowa w art. 151¹⁰ pkt 1–9 i 11 oraz w przepisach ustawy, o której mowa w art. 151^9b, pracodawca jest obowiązany zapewnić inny dzień wolny od pracy:
1) w zamian za pracę w niedzielę – w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli;
2) w zamian za pracę w święto – w ciągu okresu rozliczeniowego.

Jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie w terminie wskazanym w § 1 pkt 1 dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w niedzielę, pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego, a w razie braku możliwości udzielenia dnia wolnego od pracy w tym terminie – dodatek do wynagrodzenia w wysokości określonej w art. 151¹ § 1 pkt 1 (za pracę w godzinach nadliczbowych), za każdą godzinę pracy w niedzielę.

A gdy nie jest możliwe wykorzystanie w terminie wskazanym w § 1 pkt 2 dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w święto, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości określonej w art. 151¹ § 1 pkt 1, za każdą godzinę pracy w święto.

Ponadto art. 151¹² Kodeksu pracy stanowi, że pracownik pracujący w niedziele powinien korzystać co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy. Nie dotyczy to pracownika zatrudnionego w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta – zob. art. 144 Kodeksu pracy.

Państwowa Inspekcja Pracy zwraca też uwagę, że ww. przepis art. 151¹⁰ Kodeksu pracy nie ma zastosowania do pracy w niedzielę i święta w placówkach handlowych. Zgodnie z art.  151^9b Kodeksu pracy, w takim przypadku, ograniczenia w wykonywaniu pracy w placówkach handlowych w niedziele i święta oraz w dniu 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy określają przepisy ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Dz. U. z 2021 r. poz. 936).

Święta w 2023 roku – w jakich dniach tygodnia wypadają? Kiedy trzeba dać pracownikowi dodatkowy dzień wolny od pracy za święto w sobotę?

W 2023 roku Święta wypadają w następujące dni tygodnia:

1 stycznia – Nowy Rok (niedziela)

6 stycznia – Święto Trzech Króli (piątek)

9 kwietnia – pierwszy dzień Wielkiej Nocy (niedziela)

10 kwietnia – drugi dzień Wielkiej Nocy (poniedziałek)

1 maja – Święto Państwowe (poniedziałek)

3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja (środa)

28 maja – Zielone Świątki (niedziela)

8 czerwca – Boże Ciało (czwartek)

15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (wtorek)

1 listopada – Wszystkich Świętych (środa)

11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości (sobota)

25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia (poniedziałek)

26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia (wtorek)

Zatem (przy założeniu najczęstszego wariantu czasu pracy tj. pięciodniowy tydzień pracy z wolną sobotą i niedzielą) pracownikom należy się w 2023 roku dodatkowy dzień wolny od pracy jedynie za sobotę 11 listopada.

Natomiast pracodawcy nie muszą udzielać dodatkowego dnia wolnego za święta wypadające w niedziele – tj.  w szczególności za Nowy Rok (1 stycznia), Pierwszy dzień Wielkiej Nocy czy Zielone Świątki. Warto przypomnieć, że te dwa ostatnie święta zawsze wypadają w niedziele.

Paweł Huczko