Sposoby rozwiązania stosunku pracy

W ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm., dalej „k.p.”) przyjęto zróżnicowane sposoby rozwiązania stosunku pracy, uzależniając ich stosowanie od sposobu nawiązania stosunku pracy oraz powodów zakończenia współpracy pomiędzy stronami stosunku pracy.

W zależności od rodzaju podstawy nawiązania stosunku pracy, a także powodu rozwiązania, może być on rozwiązany wskutek: porozumienia stron, wypowiedzenia, oświadczenia jednej ze stron o rozwiązaniu stosunku pracy ze skutkiem natychmiastowym, z upływem czasu, na jaki był zawarty, z wykonaniem pracy, do wykonania której był zawarty, wskutek odwołania (stosunek pracy na podstawie powołania) albo wygaśnięcia mandatu (stosunek pracy na podstawie wyboru).

Należy przy tym wyjaśnić, że rozwiązanie stosunku pracy należy odróżnić od jego wygaśnięcia. Bowiem, ustanie stosunku pracy następuje w drodze jego rozwiązania lub wygaśnięcia. Rozwiązanie jest następstwem czynności prawnych jednej lub obydwu stron stosunku pracy. Wygaśnięcie zaś następuje z mocy prawa z powodu innych zdarzeń niż czynności prawne, jak np. śmierć pracownika, śmierć pracodawcy czy co do zasady upływ 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania.

Umowa o pracę (najczęstszy sposób nawiązania stosunku pracy) rozwiązuje się: 1) na mocy porozumienia stron (które wymaga zgodnych oświadczeń pracownika i pracodawcy), 2) przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia, 3) przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia, 4) z upływem czasu, na który była zawarta, 5) z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania była zawarta. Umowa o pracę na okres próbny rozwiązuje się z upływem tego okresu, a przed jego upływem może być rozwiązana za wypowiedzeniem.

Oświadczenie każdej ze stron o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie. Brak pisemnej formy takiego oświadczenia spowoduje z reguły uznanie rozwiązania umowy o pracę za dokonane z naruszeniem obowiązujących przepisów, a co się z tym wiąże uwzględnienie przez sąd ewentualnego żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne, przywrócenia pracownika do pracy lub zasądzenia odszkodowania. Warto wskazać, że oświadczenie złożone jest adresatowi z chwilą, gdy doszło do jego wiadomości w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią, przy czym Sąd Najwyższy dopuścił nawet doręczenie pracownikowi pisma pracodawcy wypowiadającego umowę o pracę za pomocą faksu (sygn. akt III PZP 17/02).

Ponadto, w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę na czas nieokreślony powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy. Przy czym, podanie w piśmie wypowiadającym pracownikowi umowę o pracę zarzutu „niewłaściwego wywiązywania się z obowiązków” uznane zostało przez Sąd Najwyższy za niewystarczające (sygn. akt I PKN 315/97). Wskazanie stosownej, rzeczywistej przyczyny rozwiązania umowy o pracę powinno również zawierać oświadczenie pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia. Dopuszczalne przyczyny rozwiązania umowy o pacę z zachowaniem tego trybu ściśle określa art. 52 k.p., zgodnie z którym pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie:

1) ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych,

2) popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,

3) zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.