Jaki system czasu pracy będzie najkorzystniejszy dla kierowcy

Odpowiedni dobór systemu czasu pracy pozwoli pracodawcy nie tylko uniknąć naruszeń przepisów o czasie pracy, ale również zapobiegnie konieczności wykonywania przez kierowców pracy w godzinach nadliczbowych. Praca nadliczbowa wiąże się natomiast najczęściej z obowiązkową wypłatą przez pracodawcę odpowiednich dodatków do wynagrodzenia z tytułu takiej pracy.

Nie ma jednego uniwersalnego systemu czasu pracy, który byłby najkorzystniejszy w każdej sytuacji. Dlatego też każdy pracodawca, w zależności od potrzeb kadrowych i konieczności zapewnienia transportu osób lub rzeczy w określonych godzinach oraz dniach tygodnia, musi zdecydować o wyborze najkorzystniejszego pod względem prawnym i ekonomicznym systemu czasu pracy. Wybór ten jest niezwykle ważny, a jego prawidłowość pozwala nie tylko w łatwy sposób organizować pracę w zakładzie, ale i unikać popełniania wykroczeń przeciwko prawom pracowniczym z zakresu czasu pracy.

Do kogo stosujemy ustawę o czasie pracy kierowców

Ustawa o czasie pracy kierowców jest jedynym aktem prawnym regulującym systemy czasu pracy, w jakich mogą być zatrudniani kierowcy. Nie regulują bowiem tych zagadnień przepisy europejskie, jak również umowy międzynarodowe.

Przepisy dotyczące systemów czasu pracy zawarte w ustawie o czasie pracy kierowców mają zastosowanie do kierowców wykonujących przewóz drogowy, zatrudnionych na podstawie umowy o pracę (art. 1 pkt 1 ustawy o czasie pracy kierowców).

 

Przewóz drogowy - to każdy przewóz odbywany w całości lub w części po drogach publicznych przez pojazd, z ładunkiem lub bez, używany do przewozu osób lub rzeczy. Autopromocja Komplet 3 publikacji VAT 2024 + PIT, CIT i Ryczałt ewidencjonowany 2024 + Ordynacja podatkowa, NIP 2024 Sprawdź

 

Ustawa o czasie pracy kierowców ponadto różnicuje kierowców w zakresie stosowanych do nich systemów czasu pracy na kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym i tzw. „pozostałych kierowców”.

 

Transport drogowy - to podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej zarówno na terenie kraju jak i zagranicą w zakresie przewozu osób lub rzeczy pojazdami samochodowymi zarejestrowanymi w kraju, za które uważa się również zespoły pojazdów składające się z pojazdu samochodowego i przyczepy lub naczepy. Określenie to obejmuje również każdy przejazd drogowy wykonywany przez przedsiębiorcę pomocniczo w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej, niespełniający warunków do uznania za przewóz na potrzeby własne.

 

Pozostali kierowcy - to kierowcy uprawnieni do kierowania pojazdem silnikowym niewykonujący przewozów drogowych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. To kierowcy zatrudnieni przy wykonywaniu przewozów na potrzeby organizacji charytatywnych, organów administracji publicznej.  Autopromocja VAT 2024. Komentarz z programem INFORLEX Matryca stawek VAT w PREZENCIE Sprawdź

 

W zależności od tego czy kierowca jest zatrudniony w transporcie drogowym, czy też należy do grupy tzw. „pozostałych kierowców” wykonujących przewóz na potrzeby własne, mogą być do nich stosowane różne systemy czasu pracy. 

W jakich systemach czasu pracy kierowca może wykonywać pracę

Ustawa o czasie pracy kierowców, jako przepis szczególny nie daje możliwości zatrudniania kierowców we wszystkich systemach czasu pracy przewidzianych w Kodeksie pracy. Kierowca podlegający ustawie o czasie pracy kierowców może być bowiem zatrudniony jedynie w następujących systemach czasu pracy:

- podstawowym,

- równoważnym,

- przerywanym,

- zadaniowym,

- przerywanym połączonym z równoważnym.

Jednak nie wszyscy kierowcy mogą stosować ww. systemy czasu pracy.

 

Rodzaje systemów czasu pracy, stosowanych do poszczególnych grup kierowców

 

	Kierowcy wykonujący transport drogowy	Pozostali kierowcy
Dopuszczalne systemy czasu pracy	Podstawowy	Podstawowy
	Równoważny do 10 godzin	Równoważny do 12 godzin
	Zadaniowy	-
	Przerywany	-
	Przerywanym połączonym z równoważnym	-

 

Ustawa o czasie pracy kierowców reguluje kompleksowo kwestie dopuszczalnych dla nich systemów czasu pracy. Nie można zastosować w odniesieniu do kierowców innych niż wymienione wyżej systemów czasu pracy i wskazanych w Kodeksie pracy ale nie uregulowanych w ustawie o czasie pracy kierowców (np. systemu pracy weekendowej, skróconego tygodnia pracy). 

Zagrożenie(-) Do kierowców nie można stosować systemów czasu pracy uregulowanych w Kodeksie pracy, jeżeli nie są zawarte w ustawie o czasie pracy kierowców.

Dodatkowo regulacja systemów czasu pracy zawartych w ustawie o czasie pracy kierowców nie jest w pełni taka sama jak systemów czasu pracy zamieszczonych w Kodeksie pracy.

W każdym z systemów czasu pracy w jakich mogą pracować kierowcy jest dopuszczalne zatrudnianie ich na zmiany, co oznacza, że mogą oni wykonywać pracę według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni.

 

Każdy z kierowców musi być poinformowany, w jakim systemie czasu pracy będzie wykonywał pracę. Informacja taka musi być zawarta w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy, a w sytuacji, gdy pracodawca nie ma obowiązku ich tworzenia w obwieszczeniu podanym do wiadomości pracowników (art. 18 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców). W przypadku przerywanego systemu czasu pracy, powinien on być wprowadzony w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy. Jeżeli w zakładzie nie działają związki, to należy go wprowadzić w umowie o pracę (art. 18 ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców).

W firmie nie musi obowiązywać jeden system czasu pracy dla wszystkich kierowców zatrudnionych w całym zakładzie pracy. Pracodawca może stosować w stosunku do poszczególnych grup pracowników-kierowców różne systemy czasu pracy przewidziane przepisami o czasie pracy kierowców .

System podstawowy czasu pracy

Jest to najczęściej spotykany system czasu pracy. Pracownicy zatrudnieni w tym systemie wykonają pracę zgodnie z ustalonym rozkładem po 8 godzin dziennie. Praca ponad 8 godzin jest dla nich pracą nadliczbową, która musi zostać odpowiednio zrekompensowana.

Należy jednak pamiętać, że przepisy ustawy o czasie pracy kierowców w sposób nieco odmienny regulują zagadnienia dotyczące dyżurów, co daje pewne możliwości uelastycznienia czasu pracy kierowcy w podstawowym systemie czasu pracy. Do czasu dyżuru zaliczamy bowiem przerwy jakie przysługują kierowcom (art. 9 ust. 2 ustawy o czasie pracy kierowców).

Przykład:
Kierowca wyjechał z miejscowości A o godz. 6.00 i przybył do miejscowości B o godz. 10.00. Podczas postoju wykorzystał przerwę śniadaniową. W miejscowości B pracodawca zaplanował kierowcy przerwę na odpoczynek do godz. 11.00 a następnie kierowca wyruszył w drogę powrotną do miejscowości A którą pokonywał od 11.00 do 15.00. Mimo przebywania w trasie łącznie przez 9 godzin (od 6.00 do 15.00), czas pracy kierowcy w tym dniu wyniósł 8 godzin, gdyż przerwa na odpoczynek pracownika została zaliczona do jego dyżuru, który nie jest wliczany do czasu pracy. W takim przypadku pracownik zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy nie przekroczył obowiązującej go 8. godzinnej dobowej normy czasu pracy.

Planując pracę w taki sposób należy jednak pamiętać, że przerwy na odpoczynek przysługujące na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców ulegają skróceniu o 15 minutową przerwę należną każdemu pracownikowi w związku z co najmniej 6 godzinnym wymiarem czasu pracy w danym dniu. Tzw. przerwa „śniadaniowa” zalicza się bowiem do czasu pracy pracownika, a nie do jego dyżuru.

Przykład:
Kierowca wyjechał z miejscowości A o godz. 6.00 i przybył do miejscowości B o godz. 10.00. W miejscowości B pracodawca zaplanował mu przerwę na odpoczynek do godz. 11.00, w trakcie której pracownik wykorzystał również 15 minutową przerwę śniadaniową wliczaną do czasu pracy. Następnie kierowca wyruszył w drogę powrotną do miejscowości A którą pokonywał od 11.00 do 15.00. W takiej sytuacji czas pracy kierowcy w tym dniu wyniesie 8 godzin i 15 minut, natomiast do dyżuru należy mu zaliczyć pozostałe 45 minut przerwy. Pracownikowi zatrudnionemu w podstawowym systemie czasu pracy należy zatem zrekompensować 15 minut nadliczbowych.

W podstawowym systemie czasu pracy korzystnie jest uregulowany okres rozliczeniowy, który może wynosić maksymalnie 4 miesiące. Również tygodniowa norma czasu pracy została ustalona jako przeciętna wynosząca 40 godzin. Czas pracy w poszczególnych tygodniach może się zatem wahać np. w jednym tygodniu kierowca może przepracować 50 godzin, a w kolejnym 30 godzin. Należy jedynie pamiętać, żeby w okresie rozliczeniowym została zachowana przeciętnie 40 godzinna norma tygodniowa. Jedynym niekorzystnym elementem takiego systemu czasu pracy jest sztywna 8 godzinna dobowa norma czasu pracy, której przekroczenie stanowi każdorazowo pracę w godzinach nadliczbowych.

Jeżeli zatem nie ma konieczności, aby kierowca wykonywał pracę dłużej niż przez 8 godzin na dobę, to zastosowanie przez pracodawcę podstawowego systemu czasu pracy będzie najbardziej korzystne.

Równoważny system czasu pracy

Do kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym mogą być stosowane rozkłady czasu pracy, w których jest dopuszczalne przedłużenie wymiaru czasu pracy do 10 godzin na dobę, a do pozostałych kierowców do 12 godzin na dobę - w ramach systemu równoważnego czasu pracy (art. 15 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców).

W tym systemie czasu pracy dłuższa praca w poszczególne dni jest rekompensowana krótszą pracą w innych dniach lub dniami wolnymi. Ogólny wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego w takim systemie nie może być jednak wyższy od obowiązującego wszystkich pracowników wymiaru czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym. System ten jest najbardziej elastycznym z systemów czasu pracy i daje pracodawcy dużą swobodę w planowaniu pracy poszczególnych pracowników.

System ten będzie szczególnie korzystny dla pracodawców, których kierowcy prowadzą pojazd w czasie przekraczającym 8 godzin na dobę, lecz nie w każdym dniu tygodnia.

Przykład:
Kierowca wykonywał transport stalowych elementów z macierzystego zakładu do ocynkowni oddalonej o 100 kilometrów. Pracuje on w systemie równoważnym czasu pracy. O godz. 6.00 kierowca podstawił samochód do załadunku. Następnie od godz. 6.30 do 9.30 pracownik jechał do ocynkowni, gdzie przywiezione przez niego elementy były rozładowywane do godz. 13.00. Kierowca oczekiwał na ocynkowanie przywiezionych elementów a następnie wrócił do zakładu pracy o godz. 15.30. Pracownik świadczył pracę w tym dniu przez 9,5 godziny i taki czas pracy należy mu zaewidencjonować w ewidencji czasu pracy. Ze względu na pracę w systemie równoważnym praca powyżej 8 godzin nie będzie dla niego pracą nadliczbową.

Równoważny system czasu pracy będzie również korzystny dla pracodawców, którzy prowadzą transport na znaczne odległości. W takim przypadku pracownik zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy może korzystając z wydłużonych okresów prowadzenia pojazdu wykonywać pracę nawet 10 godzin na dobę.

Przykład:
Kierowca w transporcie drogowym wykonywał przewóz towarów z Katowic do Gdańska. Zachowując odpowiednie przewidziane przepisami odpoczynki i przerwy pracownik wykonywał ten transport w czasie pracy nieprzekraczającym 10 godzin. W Gdańsku podstawił samochód do rozładunku i zakończył pracę w tym dniu.  W kolejnym dniu po odbiorze przygotowanego i załadowanego samochodu powrócił do zakładu pracy w Katowicach. Będąc zatrudnionym w podstawowym systemie czasu pracy, kierowca aby uniknąć pracy w godzinach nadliczbowych musiałby ten sam transport wykonywać 3 dni, co znacznie zwiększałoby koszty pracodawcy. W takiej sytuacji pracownik na trasie Katowice - Gdańsk po 8 godzinach pracy byłby zmuszony przenocować i kolejnego dnia dotarłby dopiero do Gdańska. Tam musiałby oczekiwać na rozładunek i załadunek samochodu aby jeszcze tego samego dnia udać się w drogę powrotną, w trakcie której po 8 godzinach pracy znów musiałby zatrzymać się na nocleg. Dopiero w trzecim dniu kierowca dotarłby do siedziby pracodawcy w Katowicach nie przekraczając 8 godzin pracy w tym dniu.

Równoważny system czasu pracy będzie również korzystny dla pracodawców prowadzących przewóz osób na dłuższych trasach i z wieloma przystankami.

Praca w systemie równoważnym będzie również umożliwiała pracodawcy zaplanowanie kierowcy dłuższych tras w taki sposób, żeby mógł on w obowiązującym go wymiarze czasu pracy dojechać do określonej miejscowości i wrócić z niej bez konieczności wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych.

System ten będzie również korzystny dla kierowców zatrudnionych w jednostkach publicznych lub tzw. kierowców szefa u prywatnych przedsiębiorców. Taki kierowca będzie mógł wykonywać pracę do 12 godzin na dobę co będzie rekompensowane krótszą pracą w pozostałe dni lub dniami wolnymi.

Przykład:
Kierowca dyrektora jednej z agencji rządowych zawozi szefa na konferencję do Warszawy. Wyjeżdżają z Krakowa o godz. 6.00 i przyjeżdżają do Warszawy o godz. 11.00. Następnie kierowca oczekuje na szefa do godz. 13.00 i wracają do Krakowa o godz. 18.00. Kierowca zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy nie będzie zatem świadczył w tym przypadku pracy w godzinach nadliczbowych. W związku z tym, że dyrektor odbywa narady również w oddziałach niezbyt odległych od Krakowa, a w niektóre dni nie korzysta ze swojego kierowcy, będzie mógł mu zrównoważyć dłuższy czas pracy związany z wyjazdem do Warszawy w pozostałym okresie rozliczeniowym.

Jedyną niedogodnością dla pracodawcy stosującego do kierowców równoważny system czasu pracy jest krótki, 1-miesięczny okres rozliczeniowy (art. 15 ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców). W tym okresie pracodawca powinien tak zaplanować czas pracy kierowcy, aby ten wypracował dokładnie taką liczbę godzin, jaka wynika z obowiązującego go w danym miesiącu wymiaru czasu pracy.

Ustawa o czasie pracy kierowców przewiduje jednak w tym zakresie dwa wyjątki. Po pierwsze w szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może zostać przedłużony do 3 miesięcy, a dla kierowców wykonujących pracę uzależnioną od pory roku lub warunków atmosferycznych nawet do 4 miesięcy (art. 15 ust. 4 i 5 ustawy o czasie pracy kierowców).

Przepisy nie wskazują, jakie to są „szczególnie uzasadnione przypadki”, a zatem wydłużanie tego okresu rozliczeniowego cechuje pewna dowolność i decyduje o tym praktycznie sam pracodawca. Dłuższe okresy rozliczeniowe są niewątpliwie zawsze bardziej korzystne dla pracodawcy i pozwalają na większą elastyczność przy planowaniu pracownikom pracy w okresie rozliczeniowym.

Wydłużenie okresu rozliczeniowego w równoważnym systemie wymaga zgody związków zawodowych działających w zakładzie,  Jeśli związki nie zgadząją się na wydłużenie okresu rozliczeniowego lub związki nie funkcjonują w firmie  pracodawca powinien zawiadomić o wydłużeniu okresu rozliczeniowego Państwową Inspekcję Pracy (art. 18 ust. 2 ustawy o czasie pracy kierowców).

 

Jest to tylko część artykułu. Więcej w Monitorze Prawa Pracy i Ubezpieczeń