Ryzyko w biznesie - pojęcie i kryteria podziału ryzyka

Pojęcie ryzyka

Autopromocja

Ryzyko towarzyszy zarówno działaniom – ryzyko związane z realizacją określonych zamierzeń, jak i stanom – ryzyko związane z zachowaniem istniejącego stanu rzeczy, czyli niepodjęciem lub zaniechaniem określonych działań[1].

Zazwyczaj utożsamieniu ulegają dwa pojęcia – niepewność i ryzyko. Jedną z bardziej znanych teorii umożliwiających rozgraniczenie tych dwóch definicji jest ta która charakteryzuje niepewność ze względu na kryterium możliwości pomiaru, czyli na[2]:

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2024
Prawo pracy, ZUS, podatki, rachunkowość

Sprawdź

• niepewność mierzalną
• niepewność niemierzalną.

Niepewność mierzalna utożsamiana jest z sytuacją, gdy jednostka narażona na ryzyko mamożliwość zastosowanie instrumentów wspomagania decyzji za pomocą obliczenia jednego z trzech rodzajów prawdopodobieństwa: matematycznego, statystycznego lub szacunkowego. Z kolei z niepewnością niemierzalną mamy do czynienia, gdy niemożliwe jest określenie wyniku danego działania przy pomocy wymienionych miar[3].

Autopromocja

Podatki 2024
Najnowsze zmiany i aktualne problemy

Sprawdź

Współcześnie większość badaczy definiuje niepewność jako stan, w którym przyszłe możliwości i szanse ich wystąpienia nie są znane[4]. Z kolei pojęcie ryzyka jest używane, gdy[5]:

• rezultat działań, jaki będzie osiągnięty w przyszłości nie jest znany, jednak możliwa jest identyfikacja przyszłych stanów
• znane jest prawdopodobieństwo zrealizowania się określonych stanów w przyszłości.

Autopromocja

Poradnik Gazety Prawnej

Sprawozdanie finansowe 2023
- przykłady, schematy, wzory

Sprawdź

Zgodnie ze standardem Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Zarządzania Ryzykiem FERMA ryzyko to kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń oraz jego skutków, przy czym obejmuje ono zarówno negatywne jak i pozytywne skutki zdarzeń[6]. W pierwszym przypadku ryzyko utożsamiane jest z możliwością poniesienia straty, co ma wydźwięk negatywny i powinno być traktowane jako zagrożenie. Drugie podejście definiuje zagrożenie jako możliwość wystąpienia efektu niezgodnego z naszymi oczekiwaniami – efekt może być gorszy lub lepszy od założonego. Dlatego też to podejście zależnie od sytuacji może być traktowane jako zagrożenie lub jako szansa[7].

Występowanie niepewności i ryzyka jest charakterystyczne dla handlu międzynarodowego. Niepewność jest w tym przypadku utożsamiana z luką informacyjną[8], która jest konsekwencją m.in dużej odległości geograficznej między kontrahentami, fluktuacjami koniunktury gospodarczej czy wpływem czynników politycznych[9].

Ryzykiem, którym obarczone są niejednokrotnie przedsiębiorstwa jest ryzyko handlowe. Ryzyko w wymianie międzynarodowej definiuje się jako prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń niezależnych od podmiotu działającego, a które – przez zmniejszenie wyników – odbierają działaniu całkowicie lub częściowo cechę skuteczności, korzystności lub ekonomiczności[10].

Autopromocja

Poradnik Gazety Prawnej

Spółki kapitałowe
Jak uniknąć kosztownych błędów

Sprawdź

Pojęcie przedsiębiorstwa eksportowego

Przez definicję przedsiębiorstwa eksportowego rozumie się przedsiębiorcę, który w ramach spółki prawa handlowego lub jako osoba fizyczna prowadzi działalność handlową w eksporcie bezpośrednim lub pośrednim i dlatego ponosi związane z nią ryzyko.

Eksport bezpośredni polega na samodzielnym podjęciu przez producenta czynność związanych z przetransportowaniem i zbytem towarów za granicą.
Eksport pośredni polega na przekazaniu przez producenta swoich towarów krajowym podmiotom krajowym (eksporterom), którzy zajmują się przetransportowaniem i zbycie towarów za granicą.

Eksport jest formą ekspansji zagranicznej, która pozwala na wykorzystanie potencjału rynków zagranicznych. Czynnikami wpływającymi na podjęcie decyzji o ekspansji zagranicznej przez przedsiębiorstwo i równocześnie będące kryteriami różnicującymi poszczególne formy eksportu są m.in. wielkość zaangażowanego kapitału, zakres zarządzania, ryzyka czy potencjału zysku.

Kryteria podziału ryzyka

W związku z tym, iż ryzyko jest pojęciem wieloznacznym jego klasyfikacji dokonuje się w oparciu o różnie kryteria.

Autopromocja

Według jednego z podziału, całkowite ryzyko w działalności gospodarczej podmiotów można podzielić na ryzyko systematyczne i ryzyko specyficzne[11].

Ryzyko systematyczne jest determinowane przez efekty zewnętrzne i pozostaje poza kontrolą podmiotu gospodarczego, którego ono dotyczy. Wynika to z faktu, iż ryzyko to jest ściśle związane z warunkami ekonomicznymi danego kraju, bądź regionu, co uniemożliwia jego eliminację. Za źródła ryzyka systematycznego uznaje się np. fluktuacje stopy procentowej, inflację czy sytuację polityczno-ekonomiczną.

Ryzyko specyficzne obejmuje obszar działania podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą i może być przez niego kontrolowane. Za źródła tego ryzyka uważa się m.in. konkurencję, płynność czy bankructwo firmy[12].

Autopromocja

Szczegółowy podział ryzyka systematycznego i specyficznego został przedstawiony w tabeli poniżej.

Szczegółowy podział ryzyka systematycznego i specyficznego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Tarczyński W., Mojsewicz M., Zarządzanie ryzykiem, PWE, Warszawa 2001.

Kolejny podział ryzyka może być dokonany poprzez klasyfikację ze względu na sposób zarządzania nim, czyli na ryzyko czyste i spekulacyjne. Ryzyko czyste występuje, jeżeli jedyną alternatywą obecnego stanu jest wystąpienie szkody. Natomiast ryzyko spekulacyjne  charakteryzuje się tym, że przewidywane zdarzenia mogą spowodować zarówno straty jak i zyski[13].

Z punktu widzenia przedsiębiorstw międzynarodowych, interesujący może być również podział ryzyka na[14]:

• ryzyko rynkowe, będące konsekwencją fluktuacji rynku finansowego (np. zmiany cen instrumentów czy stóp procentowych)
• ryzyko kredytowe, związane z prawdopodobieństwem niedotrzymania warunków umowy przez kontrahenta
• ryzyko operacyjne - strata poniesiona w wyniku działania niesprawnych systemów, niewystarczającej kontroli, błędu człowieka lub niewłaściwego zarządzania
• ryzyko prawne - niepewność wynikająca z prowadzenia działalności gospodarczej wykraczającej poza ramy określonych przepisów prawnych bądź regulacji
• ryzyko biznesowe – niepewność, co do efektów decyzji podejmowanych przez przedsiębiorstwo w zakresie normalnej działalności operacyjnej.

Na wykresie poniżej pokazana została klasyfikacja poszczególnych rodzajów ryzyka, które dotyczą przedsiębiorstw.

Rodzaje ryzyka przedsiębiorstwa

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Jaworski, W. L., Współczesny bank, Poltex, Warszawa, 1998.

Bibliografia:

Culp C. L., The ART of Risk Management: Alternative Risk Transfer, Capital Structure and the Convergence of Insurance and Capital Markets, Wiley&Sons, 2001.

Gorzeń-Mitka I., Ryzyko w eksporcie, Key Text, Warszawa 2007.

Jajuga K., Jajuga T., Inwestycje, PWN, Warszawa 2006.

Jaworski, W. L., Współczesny bank, Poltex, Warszawa, 1998.

Knight F.H., Risk, Uncertainty and Profit, Boston, 1921.

Misztal P., Zabezpieczenie przed ryzykiem zmian kursu walutowego, Difin, Warszawa 2004.

Root F.R., „Entry Strategies for International Markets”, Lexington Books, Lexington, 1987.

Socik A., Przedsiębiorstwo a ryzyko – podejście praktyczne, Rynek Terminowy, nr 10, 2000.

Tarczyński W., Instrumenty pochodne na rynku kapitałowym, PWE, Warszawa 2003.

Tarczyński W., Mojsewicz M., Zarządzanie ryzykiem, PWE, Warszawa 2001.

Williams A.C., Smith M. L., Young Peter C., Zarządzanie ryzykiem a ubezpieczenia, PWN, Warszawa 2002.

Zieleniewski J., Szczypiorski S., Zasady organizacji i techniki handlu zagranicznego, PTE, Warszawa, 1961.

Zierke A., „Instrumenty finansowe zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie eksportowym”, Praca Licencjacka, Wydział Nauk Ekonomicznych UW, Warszawa 2012.

[1] Tarczyński W., Instrumenty pochodne na rynku kapitałowym, PWE, Warszawa 2003.

[2] Knight F.H., Risk, Uncertainty and Profit, Boston, 1921.

[3] Misztal P., Zabezpieczenie przed ryzykiem zmian kursu walutowego, Difin, Warszawa 2004.

[4] M.in Williams A.C., Smith M. L., Young Peter C., Zarządzanie ryzykiem a ubezpieczenia, PWN, Warszawa 2002.

[5] Tarczyński W., Instrumenty pochodne na rynku kapitałowym, PWE, Warszawa 2003.

[6] Standard zarządzania ryzykiem, FERMA, 2002.

[7] Jajuga K., Jajuga T., Inwestycje, PWN, Warszawa 2006.

[8] Luka informacyjna charakteryzuje się brakiem możliwości dokładnego określenia problemów decyzyjnych oraz ograniczonymi możliwościami przewidywania zachowania uczestników tworzących otoczenie.

[9] Gorzeń-Mitka I., Ryzyko w eksporcie, Key Text, Warszawa 2007.

[10] Zieleniewski J., Szczypiorski S., Zasady organizacji i techniki handlu zagranicznego, PTE, Warszawa, 1961.

[11] Culp C. L., The ART of Risk Management: Alternative Risk Transfer, Capital Structure and the Convergence of Insurance and Capital Markets, Wiley&Sons, 2001.

[12] Tarczyński W., Mojsewicz M., Zarządzanie ryzykiem, PWE, Warszawa 2001.

[13] Tarczyński W., Instrumenty pochodne na rynku kapitałowym, PWE, Warszawa 2003.

[14] Socik A., Przedsiębiorstwo a ryzyko – podejście praktyczne, Rynek Terminowy, nr 10, 2000.