Zasady łączenia spółek kapitałowych – zagadnienia prawne i podatkowe

Na przestrzeni ostatnich 10 lat XXI wieku jednym z najczęściej pojawiających się aspektów działalności gospodarczej są również procesy związane z tzw. restrukturyzacją przedsiębiorstw. Co zrobić, gdy na rynku lokalnym widnieje kilku poważnych „graczy”, a pozostała część przedsiębiorców działających na tym samym obszarze nie stanowi dla nich konkurencji ? Odpowiedzią na tego typu pytanie coraz częściej jest łączenie się spółek. Należy jednak zaznaczyć, że proces łączenia spółek kapitałowych jest dość złożony, niemniej przynosi wymierne korzyści finansowe.

I tak zgodnie z uregulowaniami ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) spółkami kapitałowymi są: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka akcyjna. Spółki te mogą się łączyć między sobą pod warunkiem, że żadna z nich nie jest spółką w upadłości lub też nie jest spółką w likwidacji, która rozpoczęła podział majątku (art. 491 § 1 i 3 k.s.h.).

Spółka znajduje się w upadłości, jeżeli został w stosunku do niej złożony wniosek o ogłoszenie upadłości z powodu jej niewypłacalności. Uznaję się, że spółka stała się niewypłacalna, gdy utraciła zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, przy czym domniemywa się utratę tej zdolności, jeśli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące, a także, gdy zobowiązania pieniężne spółki przekraczają wartość jej majątku a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące (zob. art. 11 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, po nowelizacji Dz.U. 2015 poz. 233).

Nowe prawo restrukturyzacyjne - pierwsze doświadczenia i uwagi

Natomiast rozpoczęcie podziału majątku w spółce likwidowanej może nastąpić jedynie po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli, ale nie wcześniej niż z upływem sześciu miesięcy od daty ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 286 § 1 k.s.h.), w przypadku spółki akcyjnej nie wcześniej niż z upływem roku od dnia ostatniego ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli (art. 474 § 1 k.s.h. w zw. z 465 k.s.h.).

Warto więc zaznaczyć, iż samo otwarcie likwidacji i w konsekwencji ujawnienie tego faktu w rejestrze nie stanowi przeszkody dla rozpoczęcia, czy też kontynuacji procesu łączenia się spółek. Dopiero zwrot wspólnikom albo akcjonariuszom wkładów (lub ich wartości) bądź wypłata wartości udziałów albo akcji, bądź podział majątku pozostałego po dokonaniu tego zwrotu przesądza o negatywnej przesłance łączenia się spółek. Wynikiem tego ustawodawca postanowił o konieczności oddzielnego zarządzania majątkiem każdej z połączonych spółek przez spółkę przejmującą lub nowozawiązana do czasu zaspokojenia lub zabezpieczenia wierzycieli, których wierzytelności powstały przed dniem połączenia i którzy przed upływem sześciu miesięcy o dnia ogłoszenia o połączeniu zażądali zapłaty na piśmie. Zażądanie zapłaty jest więc wedle literalnego brzmienia art. 495 k.s.h. warunkiem powstania ww. obowiązku, niemniej jednak sytuacja tak nie zawsze mogłaby prowadzić do uzyskania skutku jaki ustawodawca wiązał z tym przepisem. Chodzi oczywiście przysługujące wówczas wierzycielom pierwszeństwo zaspokojenia z majątku spółki, która pierwotnie była jego dłużnikiem, ograniczając tym samym zaspokojenie wierzycieli pozostałych łączących się spółek (art. 496 k.s.h.).

Tak więc zasadą powinno być prowadzenie oddzielnego zarządu masami majątkowymi spółek już od dnia połączenia się spółek – a nie dopiero w momencie zgłoszenia żądani zapłaty przez wierzyciela. Dobrą praktyką wydaje się także uzyskiwanie już na etapie sporządzania planu połączenia (faza przygotowawcza) oświadczenia wierzycieli (także ugody), że takiego zgłoszenia nie będą składać po dniu ogłoszenia o połączeniu (np. wobec zabezpieczenia wierzycieli).

Odpowiedzialność nowych członków zarządu w spółce z o.o.

Samo połączenie spółek kapitałowych może być dokonane na dwa sposoby, tj. w postaci łączenia się przez przejęcie lub łączenia się przez zawiązanie nowej spółki. W pierwszym przypadku łączenie odbywa się przez przeniesienie całego majątku spółki (zwanej przejmowaną) na inną spółkę (zwaną przejmującą) w zamian za udziały lub akcje, które spółka przejmująca wydaje wspólnikom lub akcjonariuszom spółki przejmowanej. W drugim przypadku łączenie odbywa się przez zawiązanie spółki kapitałowej, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek za udziały lub akcje nowej spółki. W obydwu sytuacjach możliwe jest by wspólnicy lub akcjonariusze Spółki przejmowanej lub wszystkich łączących się spółek obok udziałów lub akcji otrzymali dopłaty w gotówce dokonywane z zysku bądź kapitału zapasowego. Dopłaty nie mogą jednak być wyższe aniżeli 10% wartości bilansowej przyznawanych udziałów lub akcji spółki nowozawiązanej albo według oświadczenia o stanie księgowym sporządzonym na określony dzień w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku o ogłoszenie planu połączenia, przy wykorzystaniu takich samych metod i w takim samym układzie jak ostatni bilans roczny spółki przejmującej. Ponadto analogicznie spółka przejmująca lub nowozawiązana może uzależnić wydanie swoich udziałów lub akcji od wniesienia dopłat w gotówce przez wspólników lub akcjonariuszy spółki przejmowanej lub wszystkich spółek łączących się (art. 492 § 2 i 3 k.s.h.).

Ważnym aspektem połączenia jest to, iż spółka przejmująca lub nowozawiązana z dniem połączenia wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej lub wszystkich spółek łączących się, w tym zezwolenia, koncesje lub ulgi jeśli zostały przyznaje spółce przejmowanej lub którejkolwiek z łączących się. Wstąpienie to następuje ex lege z dniem połączenia i określa się mianem sukcesji generalnej. Jedynym jej ograniczeniem jakie może wystąpić jest odmienna regulacja ustawy lub postanowienie zwarte w decyzji o udzieleniu zezwolenia, koncesji, ulgi (np. udzielenie koncesji, zezwolenia lub ulgi przed dniem wejścia w życie k.s.h., tj. przed 1.01.2001 r.). Należy jednak mieć na względzie, że w przypadku zezwolenia lub koncesji udzielonej instytucji finansowej sukcesja uniwersalna nie znajdzie zastosowania, gdy organ, który pierwotnie wydał zezwolenie lub koncesję w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia o połączeniu złoży sprzeciw (art. 494 § 2 i 5 k.s.h.).

Opisywana wyżej sukcesja może następuje w ujęciu cywilnoprawnym, administracyjnoprawnym oraz prawnopodatkowym. Przybliżając te ujęcia należy mieć na względzie, że moment przejścia praw nie równa się momentowi ujawnienia tych praw, a częstokroć ich ujawnienie w księdze wieczystej lub odpowiednich rejestrach wymaga wniosku spółki przejmującej lub nowozawiązanej. W koncepcji administracyjnoprawnej podkreślić należy, iż w obowiązującym systemie prawa materialnego administracyjnego następstwo prawne jest niedopuszczalne, co wiąże się z przyjęciem koncepcji trwałego związania publicznych praw i obowiązków z danym podmiotem, dla którego zostały ustanowione. W efekcie tego zaistniała potrzeba zmiany zasad istniejącymi pod rządami Kodeksu Handlowego. Wtenczas dotychczasowe zezwolenia, koncesje albo ulgi posiadane przez jedną ze spółek łączących się lub spółkę przejmowaną gasły z dniem wykreślenia tych spółek z rejestru. Konieczne było więc wszczynanie nowego postępowania o udzielenie zezwolenia, koncesji albo ulgi na rzecz spółki przejmującej lub nowozawiązanej. Obecne uregulowanie Kodeksu Spółek Handlowych całkowicie to odmieniło (art. 494 § 2 w zw. z art. 618 k.s.h.). W odniesieniu zaś do ujęcia prawnopodatkowego omawianą zasadę sukcesji wyraża wprost art. 93 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa.

Oddzielnym wyrazem zasady kontynuacji dotychczasowych praw i obowiązków przy łączeniu się spółek jest również fakt, iż osoby o szczególnych uprawnieniach, posiadające np. udziały lub akcje uprzywilejowane, świadectwa użytkowe, pierwszeństwo przy podziale majątku, prawo powoływania i odwoływania członków organów, jak również posiadacze papierów wartościowych, mają zagwarantowane prawa co najmniej równoważne z tymi jaki im dotychczas przysługiwały. Takie uregulowanie wejścia w prawa „co najmniej równoważne” nie może być wiązane z „identycznością” praw. Wynika to m.in. z sytuacji, w której dane prawa z mocy ustawy nie istnieją w spółce przejmującej lub nowozawiązanej (np. różnice co do ilości głosów przypadających na jeden udział lub akcje zarówno w samym Kodeksie spółek handlowych jak i na gruncie Kodeksu handlowego). Zmiana lub zniesienie szczególnych uprawnień możliwa jest wyłącznie w drodze umowy sporządzonej pomiędzy uprawnionym a spółką przejmującą lub nowozawiązana.

Elektroniczne wzorce uchwał w spółce z o.o.

Omawiając instytucję połączenia się spółek kapitałowych nie sposób pominąć wątpliwości jakie pojawiają się przy zagadnieniu połączenia spółek kapitałowych w organizacji. Uznaje się, że ponieważ mogą one we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane (art. 11 § 1 i 2 k.s.h.) i stosuje się do nich odpowiednio przepisy dotyczące danej spółki po wpisie do rejestru to, również mogą one być podmiotami połączeń. Z uwagi jednak na fakt braku wpisu spółki w organizacji w rejestrze oraz fakt rozwiązania spółki przejmowanej lub spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, bez konieczności przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, w dniu wykreślenia ich z rejestru, tj. w dniu połączenia będącym dniem wpisu do rejestru odpowiednio spółki przejmującej lub nowo zawiązanej (art. 493 § 1 i 2 k.s.h.) przyjąć należy, że proces łączenia się może być prowadzony wyłącznie w fazie przygotowawczej oraz właścicielskiej. W fazie autoryzacji połączenia koniecznym jest, aby dzień połączenia i mogące nastąpić wykreślenie z rejestru, był określony już po wpisaniu do rejestru spółki w organizacji.

Autor: Kajetan Kubicz, Russell Bedford

Artykuł pochodzi z RB Magazine wydawanego przez Russell Bedford