REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Należyta staranność jako warunek odliczenia VAT - podstawy prawne

Mirosław Siwiński
Radca Prawny nr wpisu WA-9949 Doradca Podatkowy nr wpisu 09923
 Kancelaria Prawna Witold Modzelewski Radca Prawny
Kancelaria prawnopodatkowa w grupie Instytutu Studiów Podatkowych
Należyta staranność jako warunek odliczenia VAT
Należyta staranność jako warunek odliczenia VAT

REKLAMA

REKLAMA

Dochowanie „należytej staranności” jako warunku odliczenia podatku naliczonego VAT jest ostatnio szczególnie popularnym zagadaniem, a to wobec ogromnej ilości postępowań kontrolnych i podatkowych w sprawie oszustw w tym podatku w związku z mechanizmem tzw. „karuzeli podatkowej”. Mechanizm ten polega na „wkręcaniu” uczciwych podatników przez oszustów do łańcucha transakcji obrotu zazwyczaj tym samym towarem. Towar w tych transakcjach zazwyczaj rzeczywiście występuje, tyle że na niektórych etapach obrotu (zarówno przed tym, na którym występuje wkręcany, jak i po). Niekiedy dochodzi do tego jeszcze dostawa wewnątrzwspólnotowa (WDT), której dokonuje uczciwy podatnik, a nabywca z innego kraju UE zazwyczaj jej zaprzecza lub znika.

Pojęcie „należytej staranności”

Samo pojęcie „należytej staranności” wypracowane zostało przez Trybunał Sprawiedliwości UE, z którego wyroków, także wydanych w polskich sprawach wysunąć można w zasadzie jeden cel wywodzenia tego pojęcia: ochrona podatników uczciwych (wkręcanych): „jeżeli określone w szóstej dyrektywie materialne i formalne przesłanki powstania prawa do odliczenia zostały spełnione, niezgodne z zasadami funkcjonowania prawa do odliczenia przewidzianymi przez tę dyrektywę jest sankcjonowanie odmową możliwości skorzystania z tego prawa podatnika, który nie wiedział i nie mógł wiedzieć, że w ramach danej transakcji dostawca dopuścił się przestępstwa lub że inna transakcja wchodząca w skład łańcucha dostaw, wcześniejsza lub późniejsza w stosunku do tej, której dokonał ów podatnik, została zrealizowana z naruszeniem przepisów o podatku VAT (zob. podobnie wyroki: Optigen i in., C‑354/03, C‑355/03 i C‑484/03, EU:C:2006:16, pkt 51, 52, 55; Kittel i Recolta Recycling, C‑439/04 i C‑440/04, EU:C:2006:446, pkt 44–46, 60; a także Mahagében i Dávid, C‑80/11 i C‑142/11, EU:C:2012:373, pkt 44, 45, 47)”(ostatni „polski” wyrok, z 22.10.2015 r. w sprawie C-277/14).

Autopromocja

Odliczenie VAT z faktury od nieuczciwego kontrahenta – wyrok TSUE

Polska praktyka

Niestety ten cel całkowicie wypaczyły polskie organy wywodząc w 100% spraw, niezależnie od towarzyszących okoliczności, iż dany podatnik tej należytej staranności nie dochował. Jak zauważyli przedstawiciele doktryny i praktyki, niezależnie od dokonania czynności zalecanych przez MF, czy NSA, w konkretnej sprawie wymiarowej i tak zawsze okazuje się, że to za „mało”, względnie, iż staranne działania „miały jedynie uwiarygodnić transakcje między tymi spółkami, że porozumienie oraz KW zostały sporządzone post factum dla potrzeb wykazania autentyczności transakcji i rzeczywistego przepływu pieniędzy” (tak: Wyrok WSA w Warszawie z 11.12.15, sygn. akt III SA/Wa 3683/14).

Jak widać sprawy te sięgnęły absurdu prowadzącego do tego, że każdego podatnika będącego w zasięgu ręki można na tej zasadzie pociągnąć do odpowiedzialności podatkowej. Uwagę te należało sformułować w kontekście tego, że oszuści to zazwyczaj „znikający podatnik”, z którego ściganiem organy sobie najwyraźniej niestety dotychczas nie radzą. Nie mają zresztą w tym interesu, skoro decyzje wymiarową można wydać w zasadzie każdemu wkręconemu – ostatnio nawet, jak doniosła prasa, dotknęło to jedną z dwóch największych spółek paliwowych, którą raczej trudno postrzegać jako oszusta podatkowego.

W Polsce jednak obowiązuje system prawa pozytywnego, więc należałoby sobie odpowiedzieć na pytanie, czy takie orzekanie ma jednak jakiekolwiek podstawy prawne, czy „należyta staranność” wynika z jakiegokolwiek przepisu prawa, krajowego lub wspólnotowego, czy też tylko z wyroków TS UE?

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Biuletyn VAT

Prawo wspólnotowe

Przeszukując Dyrektywę 112 próżno szukać omawianego pojęcia, czy choćby pojęcia „dobrej wiary”, którą również często bada się w odniesieniu do nabywania towarów, od których podatnicy odliczają. Niemniej jednak TS UE zazwyczaj orzeka mając na uwadze „cały system VAT”, jego zasady, w tym spójność i zapobieganie oszustwom w tym podatku. Taki sposób formułowania zasad VAT, w tym kryteriów odliczenia przez TS UE na gruncie dyrektyw nie budzi wątpliwości i jest przyjęty w orzecznictwie tego Sądu, który jednak interpretuje tylko prawo wspólnotowe, a krajowe tylko w kontekście zgodności z tym pierwszym.

Prawo krajowe

Polska ustawa o VAT pojęcie należytej staranności wprowadziła dopiero dnia 1 lipca 2015 r. w przepisie art. 17 ust. 2a- który jednak dotyczy odwrotnego obciążenia, a więc nie odliczania podatku naliczonego z faktury sprzedawcy. Jednocześnie jednak pojęcie to nie zostało zdefiniowane (przypadkowo?), czym zresztą naruszono art. 199a Dyrektywy 112, który wymaga określenia „kryteriów oceny umożliwiających dokonanie porównania oszustw podatkowych”.

Niedoprecyzowanie tych przepisów nie pomaga ścigać oszustów, a jedynie wyciągać pieniądze od oszukanych Nadal jednak ustawa o VAT nie wskazuje należytej staranności jako warunku odliczenia naliczonego VAT. Pojęcie należytej staranności nie wynikało za czas wcześniejszy, którego dotyczy większość kontroli z żadnych przepisów, nie jest ono również tożsame z pojęciem „dobrej wiary” wykształconym na gruncie prawa cywilnego. Pojęcie to funkcjonuje na gruncie art. 83 § 2 Kodeksu cywilnego, do którego odwołuje się z kolei art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c) ustawy o VAT. Ten przepis zawiera następczy (tj. możliwy do zastosowani przy weryfikacji, a nie przy rozliczaniu zakaz odliczania od czynności pozornych.

Po stronie jednak podatników, którym zarzuca się niedochowanie „należytej staranności” nie dochodzi od czynności pozornych, gdyż rzeczywiście nabywają oni i odprzedają towary, czego organy nie kwestionują. Odliczenie przez tych podatników lub zastosowanie stawki 0% WDT opiera się bowiem wyłącznie na zarzucie świadomego uczestnictwa w oszustwie podatkowym lub braku zachowania właśnie należytej staranności przy doborze kontrahentów. Świadome uczestnictwo powinno być udowodnione, co wyraźnie podkreśla TS UE, a z czym w polskich sprawach zazwyczaj bywa słabo – niestety przy akceptacji dużej części orzecznictwa krajowego. Nadal jednak w braku dowodów na to, stawiane jest zarzut braku należytej staranności – tyle że taki warunek odliczenia nie wynika z polskiego prawa.

Zauważyć należy, iż w polskim systemie prawa wywodzenie warunków w nim nie istniejących nie jest możliwe w taki sposób jak to czyni TS UE na gruncie Dyrektyw. Biorąc pod uwagę fakt, że odliczenie podatku naliczonego stanowi fundamentalne prawo podatnika VAT, to warunek ten powinien być explicite zapisany w ustawie o VAT. Poza tym organy posługując się tym pojęciem zapominają, że podatki mają charakter obiektywny, a nie subiektywny. Ocena działań  lub zamiarów podatnika powinna być zatem ważna tylko w zakresie zarzutów karnoskarbowych.

Zapłata podatku nigdy w Polsce nie była związana z zawinieniem lub brakiem winy i próżno szukać uchylenia tej zasady (por, przykładowo wyrok NSA z 7.03 2014 r. (sygn. akt II FSK 770/12). Ani zresztą polskie organy, ani sądy nie wskazują żadnego przepisu prawa krajowego, a powołują się wyłącznie na orzecznictwo TS UE, wypaczając je jednak na niekorzyść uczciwych podatników w sposób wyżej opisany. Pojęcie to bowiem funkcjonuje wyłącznie w przepisie dotyczącym podatku należnego (art. 17 ust. 2a), a przed 1 lipca 2015 r. w ogóle nie istniało. Konkluzja ta rodzi określone skutki dla podatników w toku kontroli.

500 pytań o VAT odpowiedzi na trudne pytania z interpretacjami Ministerstwa Finansów (PDF)

Co powinni zrobić uczciwi podatnicy VAT w toku kontroli?

Generalnie dwie rzeczy. Po pierwsze powinni zażądać od organu wskazania podstawy prawnej takiego warunku odliczenia w prawie krajowym. Odpowiedź, jaką zapewne otrzymają, to wskazanie przepisu art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c) ustawy o VAT w powiązaniu z art. 58 lub 83 Kc. Taka odpowiedź nie jest jednak prawidłowa, jak wykazałem wyżej.

Skoro tak, to przy założeniu, że taki warunek odliczenia naliczonego VAT wynika jednak z przepisów wspólnotowych (z uwagi zarówno na inne zasady wykładni tego prawa stosowane przez TS UE, jak i quasi precedensowy charakter Jego wyroków), to podatnik powinien odmówić stosowania takiego warunku odliczenia jako niekorzystnego dla siebie kierując się zasadą względnego prymatu prawa wspólnotowego (por. I FPS 5/06). Zasad ta bowiem oznacza, co nie budzi wątpliwości w orzecznictwie ani TS UE ani polskich Sądów, prawo do powołania isę na prawo wspólnotowe, gdy jest względniejsze dla podatnika niż prawo krajowe i odwrotnie, gdy jest mniej względne – prawo do zastosowania korzystniejszej regulacji krajowej, nawet niezgodnej z dyrektywami.

Mirosław Siwiński

Radca prawny i doradca podatkowy w Kancelarii Prof. W. Modzelewskiego.

Autopromocja

REKLAMA

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:

Komentarze(0)

Pokaż:

Uwaga, Twój komentarz może pojawić się z opóźnieniem do 10 minut. Zanim dodasz komentarz -zapoznaj się z zasadami komentowania artykułów.
    QR Code
    Podatek PIT - część 2
    certificate
    Jak zdobyć Certyfikat:
    • Czytaj artykuły
    • Rozwiązuj testy
    • Zdobądź certyfikat
    1/10
    Zeznanie PIT-37 za 2022 r. można złożyć w terminie do:
    30 kwietnia 2023 r. (niedziela)
    2 maja 2023 r. (wtorek)
    4 maja 2023 r. (czwartek)
    29 kwietnia 2023 r. (sobota)
    Następne
    Księgowość
    Zapisz się na newsletter
    Zobacz przykładowy newsletter
    Zapisz się
    Wpisz poprawny e-mail
    Polska ustawa o kryptoaktywach od 30 czerwca 2024 r. Założenia i cel nowych przepisów [omówienie projektu]

    Projekt ustawy o kryptoaktywach ma zaimplementować do krajowych przepisów rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1114 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie rynków kryptoaktywów oraz zmiany rozporządzeń (UE) nr 1093/2010 i (UE) nr 1095/2010 oraz dyrektyw 2013/36/UE i (UE) 2019/1937 (Dz. U. UE. L. z 2023 r. Nr 150, str. 40 z późn. zm.) (dalej: MiCA) określające zasady regulacji i nadzoru emisji, handlu i świadczenia usług związanych z kryptowalutami. Rozporządzenie obowiązuje już od 29 czerwca 2023 r., ale w pełni zacznie być stosowane dopiero w grudniu 2024 r. Projekt ustawy przewiduje wprowadzenie nowych rozwiązań w obszarze sektora rynku kryptoaktywów, mających na celu realizację zadań wynikających z rozporządzenia MiCA, w szczególności w zakresie skutecznego nadzoru i ochrony inwestorów. Według ustawodawcy podjęcie działań zmierzających do realizacji ww. celów zapewni rozwój rynku w perspektywie wieloletniej oraz bezpieczeństwo przez rozszerzenie kompetencji nadzorczych. Za projekt ustawy odpowiada Podsekretarz Stanu Ministerstwa Finansów. 

    Rozlicz się przez internet. Dzięki usłudze Twój e-PIT szybko i łatwo rozliczysz swój PIT

    Okres rozliczeń rocznych PIT trwa do końca kwietnia. Dzięki usłudze Twój e-PIT udostępnionej przez Ministerstwo Finansów w e-Urzędzie Skarbowym (e-US) możesz szybko i wygodnie rozliczyć swój PIT. Zwłaszcza jeśli masz Profil Zaufany. Jeśli nie masz – założysz go od ręki.

    PIT 2024. Czy można rozliczyć podatki bez Profilu Zaufanego?

    Sezon rozliczeń podatkowych jest w pełni. Dzięki usłudze e-PIT dostępnej na stronie Ministerstwa Finansów, możesz  szybko rozliczyć swój PIT. Resort zaleca, aby z rozliczeniem nie zwlekać.

    Co można sobie odliczyć od podatku 2024? Z jakich ulg podatkowych można skorzystać w rozliczeniu PIT?

    Co można odliczyć z podatku PIT? Z jakich ulg podatkowych można skorzystać w rozliczeniu w 2024 roku?

    Kto może wyjechać do sanatorium z ZUS-em w 2024 roku? Jak uzyskać skierowanie? Ile trzeba czekać?

    Nie tylko Narodowy Fundusz Zdrowia kieruje do miejscowości uzdrowiskowych, ale także Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Z leczenia może skorzystać każdy ubezpieczony, który jest zagrożony utratą zdolności do pracy. Warunkiem jest jednak, by rehabilitacja poprawiła rokowania stanu zdrowia i przyczyniła się do powrotu do aktywności zawodowej.

    Limit pomocy de minimis dla MŚP 2024 - podwyżka od 1 maja

    Ministerstwo Finansów przygotowało projekt rozporządzenia, na podstawie którego MŚP nadal udzielana będzie pomoc de minimis w formie gwarancji BGK spłaty kredytu lub innego zobowiązania - napisał resort w OSR do projektu. Rozporządzenie wdroży w życie unijne przepisy wprowadzające nowy wyższy limit takiej pomocy dla jednego przedsiębiorstwa w ciągu 3 lat.

    Ulga sponsoringowa a koszty uzyskania przychodów z zysków kapitałowych

    Po koniec 2023 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał, że podmioty osiągające przychody z zysków kapitałowych również mogą odliczać koszty wspierania sportu, edukacji i kultury, na podstawie art. 18ee, niezależnie od tego czy koszty te zostaną przyporządkowane do przychodów z zysków kapitałowych czy pozostałych przychodów.

    Rozrachunki w księgowości wsparte sztuczną inteligencją. Nadchodzi nowe

    Czy sztuczna inteligencja może wspomóc księgowym w rozrachunkach? Dzięki wykorzystaniu mechanizmów sztucznej inteligencji programy księgowe pozwalają na dużą automatyzację procesów w tym zakresie.

    Jak rozpoznać pellet dobrej jakości? Jak sprawdzić samemu?

    Jakość pelletu jest kluczowym czynnikiem decydującym o jego efektywności i bezpieczeństwie użytkowania. Niezależnie od tego, czy wykorzystujemy go do ogrzewania domu, czy jako surowiec w przemyśle, istnieją cechy, na które warto zwrócić uwagę, aby mieć pewność, że wybieramy produkt najwyższej jakości.

    Składki ZUS wspólników spółki z o.o. (jednoosobowej i wieloosobowej). Kto i kiedy nie zapłaci składek?

    Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych różnicują pozycję wspólników spółki z o.o. w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu w zależności od tego, czy spółka jest jednoosobowa czy wieloosobowa.

    REKLAMA