Jak wg Ministerstwa Finansów podatnicy VAT powinni sprawdzać swoich kontrahentów

Podjęta inicjatywa resortu finansów jest wynikiem wieloletnich obserwacji, zarówno w Polsce jak i krajach Unii Europejskiej, niepokojących i szkodliwych dla budżetu państwa zjawisk polegających na wyłudzeniach nienależnego zwrotu podatku VAT lub nieodprowadzaniu należności podatkowych z tytułu tego podatku, czego przykładem jest występowanie tzw. „znikającego podatnika” (ang. missing trader) w łańcuchu transakcji pomiędzy kontrahentami. Podmiot taki nie odprowadza należnego podatku do budżetu państwa, a tworzy formalne podstawy do żądania jego zwrotu na dalszym etapie.

Do tej pory Ministerstwo Finansów wydało wiele listów ostrzegawczych informujących o zagrożeniu oszustwami w zakresie podatku VAT, występującymi w obszarze różnych transakcji gospodarczych (m.in. w obrocie elektroniką, olejem rzepakowym). Jednakże jak wynika z obserwacji, zachodzi potrzeba usystematyzowania i wskazania ogólnych wytycznych jakimi powinien się kierować uczciwy podatnik przy wyborze kontrahenta. Zatem celem utworzenia listy przesłanek należytej staranności jest nie tylko zapewnienie wpływów do budżetu państwa z podatku VAT, ale również ochrona uczciwych podatników przed negatywnymi konsekwencjami  wynikającymi z transakcji zawieranych z podmiotami „podejrzanymi”.

Sytuacje, w których podatnik powinien wykazać szczególną ostrożność przy zawieraniu transakcji, wskazał w wydanych orzeczeniach NSA odnosząc się m.in. do:

• powszechnej wiedzy o nadużyciach w danej branży, np. obrocie paliwem (sygn. akt I FSK 280/15),
• podjęcia współpracy gospodarczej z nowopowstałym podmiotem (sygn. akt I FSK 381/15),
• nietypowych form zapłaty za transakcje- np. cesjami wierzytelności (sygn. akt I FSK 1103/15),
• udzielenia rabatu przez dostawcę w przypadku płatności gotówką (sygn. akt I FSK 959/15),
• przekazywania przez kontrahenta faktur przez osoby trzecie (sygn. akt I FSK 1015/15),
• krótkiego terminu na dokonanie płatności,
• ceny towaru znacznie niższej od rynkowej (sygn. akt I FSK 1015/15),
• otrzymania faktur od tego samego kontrahenta w wielu różnych wersjach graficznych (sygn. akt I FSK 1927/14),
• nietypowych miejsc przekazania towarów (np. na trasie) (sygn. akt I FSK 960/15),
• warunków transakcji wykluczających skuteczną reklamację zakupionego towaru, np. brak podania numeru IMEI na fakturze dot. telefonów komórkowych (sygn. akt I FSK 960/15),
• anonimowości dostawców (sygn. akt I FSK 1483/15)- brak podania nazw firm, znane są tylko numery boksów (sprawa dot. Wólki Kosowskiej).

Zaistnienie w obrocie gospodarczym choć jednej z powyższych przesłanek, może prowadzić do przekonania, że mamy do czynienia z nieuczciwym kontrahentem. Wówczas niepodjęcie przez nabywcę kroków zmierzających do zachowania należytej staranności, może skutkować zakwestionowaniem przez organy podatkowe prawa do odliczenia podatku naliczonego.

Polecamy: Biuletyn VAT

Z analizy aktualnego orzecznictwa NSA można wywnioskować, jakie czynności powinien podjąć nabywca usługi/ towaru w celu zachowania należytej staranności. W tym miejscu warto wskazać m.in. na:

- uzyskanie dokumentów rejestracyjnych (odpisów z KRS) kontrahentów (sygn. akt I FSK 1679/16),

- uzyskanie od kontrahenta kopii deklaracji podatkowych (sygn. akt I FSK 1679/16),

- płatność na rachunek bankowy (sygn. akt I FSK 818/15),

- pozyskanie informacji o statusie podatnika na podstawie art. 96 ust. 13 ustawy o VAT (sygn. akt I FSK 381/15),

- zweryfikowanie źródła dostaw towarów (sygn. akt I FSK 960/15),

- sprawdzenie miejsca, gdzie ma siedzibę kontrahent (sygn. akt I FSK 1658/16),

- w przypadku stali – ważenie towaru, uzyskanie atestu, wystawienie faktur oraz faktur korygujących w przypadku niezgodności wagowych i stosowne dokonywanie korekty rozliczeń (sygn. akt I FSK 522/15),

- w przypadku odpadów – weryfikację, czy kontrahent posiada wymagane zezwolenie na przewóz odpadów (sygn. akt I FSK 1490/14).

Tymczasem okoliczności, które mogą przemawiać za brakiem zachowania należytej staranności po stronie nabywcy, obejmują przykładowo wymienione sytuacje:

- płatność gotówką bez weryfikacji osób dostarczających towar (sygn. akt I FSK 1103/15),

- brak wiedzy o osobach dostarczających towar (sygn. akt I FSK 1806/14),

- brak dokumentów potwierdzających płatność (sygn. akt I FSK 691/15),

- brak sprawdzenia danych (w tym umocowania) osób podających się za przedstawiciela kontrahenta (sygn. akt I FSK 1634/14),

- brak umowy pisemnej w obrocie profesjonalnym (sygn. akt I FSK 905/15),

- brak bezpośredniego kontaktu z kontrahentem (sygn. akt I FSK 1343/14),

- w przypadku robót budowlanych- określenie zakresu prac wyłącznie ustnie (I FSK 1015/15),

- w przypadku paliw- brak sprawdzenia posiadania przez kontrahenta koncesji na handel paliwem i brak zbadania jakości paliwa wbrew ustawowym obowiązkom.