Prawo do odliczenia VAT – wymóg bezpośredniego związku z czynnościami opodatkowanymi

Kiedy przysługuje prawo do odliczenia VAT?

Podatnik VAT ma prawo do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktur dokumentujących nabycie przez niego towarów i usług, pod warunkiem że mają one związek z wykonywanymi przez podatnika czynnościami opodatkowanymi. Uprawnienie takie nie przysługuje w związku z zakupem towarów i usług związanych z czynnościami, które są ustawowo zwolnione z VAT. Może mieć również miejsce sytuacja, w której działalność gospodarcza podatnika ma charakter mieszany, czyli obejmuje zarówno czynności podlegające opodatkowaniu, jak i z niego zwolnione. Wówczas podatek naliczony odlicza się proporcjonalnie. Zgodnie z ustawą o podatku od towarów i usług proporcję dla potrzeb odliczenia ustala się jako udział obrotu rocznego uzyskanego „z tytułu czynności, w związku z którymi przysługuje prawo do obniżenia kwoty należnego VAT, w proporcji do całkowitego obrotu, tj. czynności, w związku z którymi podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, oraz czynności, w związku z którymi podatnikowi takie prawo nie przysługuje”.

Podatnik może odliczyć VAT na podstawie faktury, która musi spełniać ustawowe wymogi i nie może się mieścić w katalogu wyłączeń z art. 88 ust. 3 ustawy o VAT (m.in. faktura musi dokumentować rzeczywiste transakcje i być wystawiona przez podmiot istniejący). Ustawa przewiduje również ograniczenia, jeśli chodzi o prawo do odliczenia – np. w odniesieniu do wszystkich wydatków związanych z samochodami osobowymi podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia 50% podatku naliczonego.

Polecamy: VAT 2018. Komentarz

Prawo do odliczenia przysługuje oczywiście tylko zarejestrowanym podatnikom VAT i co do zasady w rozliczeniu za okres, w którym w związku z nabytymi lub importowanymi przez podatnika towarami lub usługami powstał obowiązek podatkowy. Jeśli podatnik nie skorzysta z tego prawa w tym okresie, może jeszcze dokonać odliczenia w deklaracji za jeden z dwóch kolejnych okresów rozliczeniowych. Nawet gdyby tego nie uczynił, to nie traci prawa do odliczenia, gdyż może je wykonać poprzez złożenie korekty deklaracji za okres, w którym powstało prawo do obniżenia należnego podatku, jednak nie później niż w ciągu 5 lat, licząc od początku roku, w którym takie prawo powstało.

Podatnicy szeroko interpretują prawo do odliczenia

Organy podatkowe, a w ślad za nimi podatnicy, ujmują prawo do odliczenia podatku naliczonego szeroko, dopuszczając nawet pośredni związek z czynnościami opodatkowanymi, który wprawdzie bezpośrednio nie przyczynia się do uzyskania obrotu, lecz przyczynia się do jego wzrostu poprzez ogólne oddziaływanie na działalność podatnika. Na przykład w interpretacji indywidualnej z dnia 7 listopada 2011 r. Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie potwierdził stanowisko podatnika, że prawo do odliczenia obejmuje również wydatki, które poniósł on, aby zapewnić zakwaterowanie pracownikom wykonującym pracę na jego rzecz poza miejscowością, w której zlokalizowany jest główny zakład podatnika. W ocenie organu nie budzi wątpliwości, że zakup takich usług w związku ze świadczeniem pracy poza miejscowością, w której znajduje się jej główny zakład, wykazuje pośredni związek z czynnościami opodatkowanymi wykonywanymi przez podatnika, a zatem przysługuje mu prawo do odliczenia VAT w związku z nabyciem tych usług.

W innym rozpoznawanym przypadku podatnik będący rolnikiem, prowadzący działalność w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej, podążając najprawdopodobniej za przytoczonym wyżej tokiem rozumowania, uznał, iż w związku z tym, że udostępniał on zatrudnionym przez siebie pracownikom miejsca w zbudowanym przez niego hotelu pracowniczym, przysługuje mu prawo do odliczenia podatku. Zdaniem podatnika wydatki związane z budową, podstawowym wyposażeniem oraz bieżącym utrzymaniem hotelu, jako podyktowane koniecznością zapewnienia zatrudnienia, wykazują pośredni związek z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. Organ podatkowy nie podzielił jego poglądu i uznał, że nieodpłatne udostępnianie pracownikom pokoi w hotelu pracowniczym stanowi nieodpłatne świadczenie usług związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, które jako niepodlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług nie daje podatnikowi prawa do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony.

Sądy podkreślają wymóg bezpośredniego związku z czynnościami opodatkowanymi

Argumentację organu podatkowego co do braku prawa do odliczenia podatku naliczonego podzielił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 30 maja 2017 r. (sygn. akt I SA/Po 1604/16), który stwierdził:

„Uprawnienie to powstaje (…) w przypadku, gdy podlegająca podatkowi VAT transakcja powodująca naliczenie podatku pozostaje w bezpośrednim i ścisłym związku z transakcją lub większą liczbą transakcji objętych podatkiem należnym. Odnosząc się do realiów sprawy będącej przedmiotem skargi rolnika-przedsiębiorcy WSA stwierdził, że wydatki poniesione przez skarżącego na budowę, wyposażenie i bieżące utrzymanie hotelu pracowniczego związane będą w sposób bezpośredni z czynnościami niepodlegającymi opodatkowaniu VAT oraz zwolnionymi od podatku. W takiej sytuacji (…) dochodzi do przerwania bezpośredniego i ścisłego związku pomiędzy poniesionymi przez podatnika wydatkami powodującymi naliczenie podatku a działalnością gospodarczą skutkującą powstaniem podatku należnego.”

Zarówno powyższe orzeczenie, jak i interpretacje indywidualne organów podatkowych pokazują, że pośredni związek musi dotyczyć czynności opodatkowanych. Przerwanie takiego związku – np. poprzez odniesienie poniesionych wydatków do czynności, które nie podlegają opodatkowaniu VAT – skutkuje brakiem prawa do obniżenia podatku należnego.

Z uwagi na obszerność i zawiłość obowiązujących przepisów ustawy o podatku od towarów i usług w wielu przypadkach definitywne stwierdzenie, czy określone wydatki wykazują związek z czynnościami opodatkowanymi, może być problematyczne. W takim przypadku warto powierzyć rozliczenie podatku od towarów i usług kompetentnemu doradcy. Znakomitym zabezpieczeniem przed sporem z organem podatkowym może być również wystąpienie z wnioskiem o indywidualną interpretację prawa podatkowego, chroniącą podatnika, który się do niej zastosował.

Trzeba pamiętać, że każda sprawa powinna być rozpatrywana indywidualnie i często nawet najdrobniejsze szczegóły mogą zdecydować o tym, że pozornie oczywista podatkowo sytuacja bardzo się skomplikuje i wyniknie z niej niespodziewany spór z fiskusem.

Autor: radca prawny Robert Nogacki

Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku oraz doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców