VAT 2024: czy ujemny podatek należny zwiększa podatek naliczony?

• Co to jest ujemny podatek należny?
• Niezgodna z prawem praktyka „dodawania” ujemnego podatku należnego do kwoty podatku naliczonego
• Konieczne uściślenie przepisów

Co to jest ujemny podatek należny?

Ujemny podatek należny nie jest zjawiskiem prawnym, charakteryzującym wyłącznie podatek od towarów i usług. Występuje on we wszystkich podatkach nakazujących kumulację podstawy opodatkowania i kwot podatku należnego za okresy rozliczeniowe, które obejmują również zdarzenia ze skutkiem ujemnym, czyli rodzące obowiązek lub prawo zmniejszania „dodatniej” podstawy opodatkowania. Zdarzeniami ujemnymi są zwłaszcza: obniżki podstawy opodatkowania ex post w wyniku: udzielenia (otrzymania) rabatów, skont, zwrotów towarów, reklamacji, anulowania faktur, itp. Jeżeli wartość tych zdarzeń jest wyższa od wartości zdarzeń rodzących skutki dodatnie, albo w danym okresie rozliczeniowym występują wyłącznie zjawiska o skutkach ujemnych, występuje skumulowana ujemna podstawa opodatkowania i ujemny podatek należny za okres podatkowy. Jego zadeklarowanie rodzi prawo podatnika do zmniejszenia podatku należnego („dodatniego”) przyszłych okresów. Nie jest jakąkolwiek nadpłatą i nie podlega bezpośredniemu zwrotowi przez organy podatkowe. 

Autopromocja

Niezgodna z prawem praktyka „dodawania” ujemnego podatku należnego do kwoty podatku naliczonego

W przypadku podatku od towarów i usług ukształtowała się jednak praktyka „dodawania” ujemnego podatku należnego do kwoty podatku naliczonego i zwiększanie z tego tytułu zwrotów podatku, które są realnie wypłacone przez organy podatkowe. Jest to stan ewidentnie niezgodny z prawem: kwota zwrotu różnicy podatku nie może być większa od kwoty podatku naliczonego. Zgodnie z normami ustawowymi (art. 86 ustawy o VAT) oraz prawem UE podatkiem naliczonym jest suma kwot podatku należnego powstałego przy zakupach towarów i usług dokonanych przez podatnika (nabywcę). Każdy przypadek zadeklarowania oraz zwrotu różnicy podatku w wysokości większej niż kwota podatku naliczonego jest nie tylko czynem zabronionym podlegającym karze, a również wyłudzeniem środków publicznych. 

Ujemny podatek należny jest obiektywnym stanem prawnym, który rodzi po stronie podatnika uprawnienie do zmniejszenia kwot dodatniego podatku należnego przyszłych okresów. Tyle i aż tyle. Nie może natomiast zwiększać kwoty zwrotu różnicy podatku, mimo że stosowane na rynku oprogramowania ewidencyjne przewidują taką możliwość. 

Niestety istnieje w tym zakresie zła „praktyka optymalizacyjna”: niekiedy podatnicy celowo i świadomie kreują ujemny podatek należny, który następnie jest dodany do kwoty podatku naliczonego za dany okres podatkowy (dwa minusy dają plus) i zwracany przez organy podatkowe na podstawie złożonej deklaracji jako różnica podatku. 

Niestety twórcy tzw. JPK_V7 oraz JPK_V7K, którzy nie grzeszą przesadną dbałością o dochody budżetowe, wprowadzili tego rodzaju pozorną „funkcjonalność”, bagatelizując ich skutek w postaci wyłudzeń zwrotów. Techniki oszustw podatkowych na tym polu są znane od lat, ale nie przeczytamy o nich w tzw. opiniotwórczych mediach. Kluczem do tych działań są faktury korygujące, które w danym okresie rozliczeń rodzą ujemny podatek należny. Faktury te wystawiane są na podmioty, które nie mają prawa do odliczenia. Ujemny podatek należny można wykreować nawet przy sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych, gdy sprzedaż ta była potwierdzona fakturą a nawet paragonem fiskalnym. Nie chcę dalej rozwijać tego wątku, aby nie być posądzonym o nieświadomy instruktaż. 

Problem jest jednak powszechnie znany od prawie dwudziestu lat, czyli od wejścia w życie nowej, unijnej wersji tego podatku. W latach 1993-2004, gdy obowiązywała poprzednia jego wersja, zarówno w przepisach prawa jak i w oficjalnych stanowiskach urzędowych prezentowano pogląd, że ujemny podatek należny, podobnie jak ujemną podstawę opodatkowania, można tylko rozliczyć w czasie, czyli zmniejszyć kwoty podatku należnego przyszłych okresów. Podobnie w przypadku ujemnego podatku naliczonego, który nie zwiększa kwot podatku należnego, lecz jest obowiązkowo rozliczany w czasie.

Konieczne uściślenie przepisów

Postulat de lege ferenda jest dość prosty: należy wprowadzić przepis prawa o charakterze uściślającym, który w art. 29a ustawy o VAT dotyczącego podstawy opodatkowania, oraz w art. 86 ustawy o VAT wprowadzi uprawnienie do rozliczania w czasie ujemnego podatku należnego oraz nakaz takiego rozliczania ujemnego podatku naliczonego. 

Prof. dr hab. Witold Modzelewski

Autopromocja

VAT 2024. Komentarz z programem INFORLEX Matryca stawek VAT w PREZENCIE

Sprawdź

Autopromocja

Ordynacja podatkowa, NIP 2024

Sprawdź