Nowa klasyfikacja towarów i usług dla potrzeb VAT od 2011 roku

Poniżej przedstawiamy te i inne ważniejsze zmiany wynikające z ustawy z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług (Dz.U.2010 Nr 226, poz. 1476).

1. Od 2011 roku nastąpi odejście w definicji towaru stosowanej na potrzeby rozliczania VAT (art. 2 pkt 6 ustawy o podatku od towarów i usług) od odwoływania się w tym zakresie do klasyfikacji statystycznych (art. 1 pkt 1 lit. a projektu). Z uwagi na reguły w zakresie określania miejsca świadczenia dla dostaw towarów proponuje się również zrezygnować z powiązania pojęcia towaru z czynnościami podlegającymi opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

W związku z tym, w dodawanym do ustawy art. 5a wprowadza się zasadę, że dla identyfikacji towarów oraz przy określaniu zakresu świadczonych usług będzie się stosować klasyfikacje statystyczne, jeżeli przepisy o podatku od towarów i usług w tym zakresie powołują symbole statystyczne.

Zmiana ta pozwoli m.in. na wyeliminowanie przypadków, gdy usługa identyfikowana za pomocą klasyfikacji statystycznych nie jest tożsama przedmiotowo z usługą, o której mowa w dyrektywie 2006/112/WE, z uwzględnieniem orzecznictwa europejskiego.

Oczywiście będzie z tym związanych szereg problemów z identyfikacją tych towarów i usług, które nie będą w ustawie o VAT oznaczone symbolami PKWiU (np. usługi zwolnione z VAT).

2. Istotą proponowanych zmian w zakresie klasyfikowania towarów i usług dla potrzeb VAT jest „przełożenie” (przetłumaczenie) obowiązujących załączników (z wyjątkiem załącznika nr 4 w odniesieniu do którego rezygnuje się z wykorzystania klasyfikacji) i przepisów w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, w których zastosowano nomenklaturę i odwołania do klasyfikacji PKWiU z 1997 r., na symbole i nazwy stosowane w PKWiU z 2008. r., tak aby ich zakres co do zasady nie uległ zmianie.

W tym celu został powołany zarządzeniem wewnętrznym nr 16 Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 29 października 2008 r. – Zespół do spraw zastosowania i przepracowania roboczych tabel podatkowych na układ Klasyfikacji PKWiU 2008.

3. Dodano pkt 30 do art. 2 ustawy o VAT, zawierającego definicję pojęcia „ex”, którego użycie oznacza, że zakres wyrobów i usług jest węższy niż określony w danym grupowaniu PKWiU.
Umieszczenie tej definicji w art. 2 jest zasadniczo zmianą o charakterze technicznym. Obecnie stosowne wyjaśnienia w zakresie rozumienia pojęcia „ex” są umieszczone pod załącznikami do ustawy.

4. Nowe załączniki, podobnie jak obecnie obowiązujące, prezentowane są w tabelach, co do zasady według kolejności symboli występujących w PKWiU 2008. W sytuacjach, gdy nie ma możliwości przypisania konkretnego symbolu PKWiU, zakres, którego dotyczy dana pozycja, doprecyzowano przy zastosowaniu specjalnych określeń przybliżających zakres, jaki obejmuje ta pozycja, np. „bez względu na symbol”, ,,wyłącznie” bądź ,,z wyłączeniem”. Z uwagi na inne założenia konstrukcyjne nowej klasyfikacji, klauzule z ww. zastrzeżeniami konieczne były do zastosowania w większości pozycji.

Polecamy: serwis Koszty

5. W załącznikach do ustawy o VAT wprowadzono pewne zmiany o charakterze porządkowym, jednakże nie wpłyną one na rozszerzenie czy ograniczenie zakresu stosowania preferencji.

Przykładowo do wykazu towarów opodatkowanych od 2011 roku stawką 8% VAT - dotąd 7% - (załącznik nr 3) włączono:
1) daktyle, figi, banany, orzechy kokosowe, orzechy brazylijskie, orzechy nerkowca, owoce awokado, ananasy, smaczeliny, mango, guawy, papaje, owoce cytrusowe, owoce kiwi oraz pozostałe owoce tropikalne i podzwrotnikowe,
2) migdały, kasztany jadalne, orzeszki pistacjowe, pozostałe orzechy oraz orzeszki ziemne.

Owoce, o których mowa wyżej do 2010 roku podlegały opodatkowaniu według 7 % stawki, bowiem były wymienione w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 listopada 2008 r. (Dz. U. Nr 212, poz. 1336).

6. Do załącznika nr 3 przeniesiono również z ww. rozporządzenia produkty lecznicze (bez względu na symbol PKWiU) dopuszczone do obrotu na terytorium kraju, które uzyskały pozwolenie wydane przez Radę Unii Europejskiej lub Komisję Europejską.

7. W zakresie usług opieki medycznej, zwolnieniu będą podlegały w 2011 roku jedynie te usługi, których celem jest profilaktyka, zachowanie, ratowanie, przywracanie i poprawa zdrowia (świadczone przez uprawnione do tego podmioty). Nie będą natomiast zwolnione od podatku np. usługi badań genetycznych wykonywanych w celu stwierdzenia pokrewieństwa, ponieważ nie służą one szeroko rozumianemu ratowaniu zdrowia. Jest to zmiana w stosunku do obecnie obowiązującego zakresu przedmiotowego zwolnienia, jednak to ograniczenie jest konieczne, w świetle brzmienia przepisów art. 132(1)(b) i (c) dyrektywy 2006/112/WE, a także w świetle ukształtowanej w licznych wyrokach ETS linii orzeczniczej.

Polecamy: serwis Podatki osobiste

8. Wprowadzone zostało nowe zwolnienie dla usług świadczonych przez niezależne grupy osób, których działalność jest zwolniona z VAT, do celów świadczenia na rzecz ich członków usług bezpośrednio niezbędnych do prowadzenia ich działalności, jeżeli grupy te wymagają od swoich członków jedynie dokładnego zwrotu udziału we wspólnych wydatkach.

Zwolnienie to ma zastosowanie, jeżeli nie spowoduje naruszenia warunków konkurencji. Wprowadzenie tego zwolnienia ma na celu ściślejsze dostosowanie zakresu usług zwolnionych do regulacji wynikającej z art. 132 ust. 1 lit. f dyrektywy 2006/112/WE.

9. Zwolnieniu z VAT podlegają od 2011 roku usługi w zakresie opieki nad dziećmi i młodzieżą oraz dostawa towarów ściśle z tymi usługami związana, wykonywane w formach i na zasadach określonych w przepisach o pomocy społecznej oraz w przepisach o systemie oświaty. Zwolnienie to dotyczy wszystkich jednostek organizacyjnych systemu oświaty, sprawujących opiekę nad dziećmi i młodzieżą (np. młodzieżowych ośrodków wychowawczych czy młodzieżowych ośrodków socjoterapii) oraz podmiotów sprawujących opiekę nad dziećmi i młodzieżą, działających na podstawie przepisów o pomocy społecznej (np. rodzin zastępczych). 

Zwolnieniu podlega też podmioty sprawujące opiekę nad dziećmi w wieku od 0 – 3 lat. Zwolnienie to dotyczyć będzie żłobków, jak również innych podmiotów sprawujących opiekę nad małymi dziećmi, również w ramach zwykłej działalności gospodarczej (np. w formie tzw. klubów malucha).
Świadczenie opieki polega także na zapewnieniu żywienia i dożywiania dzieciom i młodzieży korzystającym z kształcenia i wychowania w jednostkach organizacyjnych systemu oświaty, w sytuacji gdy jest to niezbędne dla prawidłowego kształcenia i wychowania w jednostkach organizacyjnych systemu oświaty.

Polecamy: serwis Urząd skarbowy

10. W zakresie usług edukacyjnych, których zwolnienie jest przewidziane w art. 132(1)(i) i (j) dyrektywy 2006/112/WE, nastąpi w 2011 r. zwolnienie:

a) usług oraz dostawy towarów i świadczenie usług ściśle z takimi usługami związanych, świadczonych przez:
– jednostki objęte systemem oświaty, w rozumieniu przepisów o systemie oświaty, w zakresie kształcenia i wychowania (zwolnieniem byłyby objęte usługi świadczone przez wszystkie jednostki organizacyjne objęte systemem oświaty);
– uczelnie, placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk oraz jednostki badawczo-rozwojowe – w zakresie kształcenia na poziomie wyższym.
Zakres zwolnienia określony powyżej będzie nieco węższy w stosunku do obecnie obowiązującego zwolnienia z poz. 7 załącznika nr 4 do ustawy (usługi w zakresie edukacji).

b) usług prywatnego nauczania świadczonych przez nauczycieli, na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym, ponadgimnazjalnym i wyższym (co odpowiada obecnemu przepisowi poz. 8 zał. nr 4 do ustawy).

Na podstawie ww. przepisu dyrektywy, zwolnieniu – zgodnie z projektem ustawy – będą podlegały również usługi kształcenia lub przekwalifikowania zawodowego (oraz świadczenie usług oraz dostawa towarów ściśle z tymi usługami związane), prowadzone w formach przewidzianych w odrębnych przepisach. W ramach tych usług będą mieściły się usługi polegające na nauce zawodu, m.in. staże lekarskie. Tego typu usługi podlegają zwolnieniu również obecnie, jako usługi w zakresie edukacji.

Przewidziano również zwolnienie dla usług nauczania innych niż wymienione powyżej świadczonych przez podmioty, które uzyskały akredytację, stanowiącą potwierdzenie spełnienia określonych wymogów i zapewniania wysokiej jakości prowadzonego szkolenia w rozumieniu przepisów o systemie oświaty. Zwolnienie będzie dotyczyć wyłącznie usług objętych akredytacją. Odwołanie się do spełnienia tych warunków i uzyskania określonej przepisami akredytacji jest związane z tym, że zwolnieniu zgodnie z przepisami dyrektywy podlegają co do zasady usługi kształcenia świadczone przez podmioty prawa publicznego.

Pełna treść nowelizacji (Dz.U.2010 Nr 226, poz. 1476)

11. Do końca 2010 wszystkie usługi zakwaterowania w bursach, internatach i domach studenckich, niezależnie od korzystającego z nich, podlegały zwolnieniu. Od 2011 roku ograniczony został zakres stosowanego zwolnienia - nie są objęte zwolnieniem usługi noclegowe świadczone na rzecz innych osób niż wymienione w tym przepisie.

Ograniczono zwolnienie wyłącznie do usług zakwaterowania w bursach i internatach świadczonych na rzecz uczniów i wychowanków oraz usług zakwaterowania w domach studenckich świadczonych na rzecz studentów i doktorantów uczelni prowadzącej te domy studenckie (lub z którymi uczelnie mają zawarte umowy dotyczące zakwaterowania). Wynika to też z przepisów dyrektywy 2006/112/WE. Usługi te zostały objęte zwolnieniem jako ściśle związane z usługami kształcenia (art. 132 ust. 1 lit. i dyrektywy 2006/112/WE). Objęcie zwolnieniem usług zakwaterowania świadczonych na rzecz innych osób niż wymienione w projektowanym przepisie nie ma podstaw w przepisach dyrektywy.

12. Wprowadzone zostało od 2011 roku zwolnienie dla świadczenia usług oraz dostawy towarów ściśle z tymi usługami związanej, realizowanych przez:

a) kościoły i związki wyznaniowe, o których mowa w przepisach o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz w przepisach o stosunku państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych,

b) organizacje powołane do realizacji celów o charakterze politycznym, związkowym, religijnym, patriotycznym, filozoficznym, filantropijnym lub obywatelskim, w zakresie interesu zbiorowego swoich członków w zamian za składki, których wysokość i zasady ustalania wynikają z przepisów statutowych tych organizacji pod warunkiem, że organizacje te nie mają na celu systematycznego dążenia do osiągania zysków, a w przypadku ich osiągnięcia przeznaczają je wyłącznie na utrzymanie lub poprawę świadczonych usług związanych z realizacją celów dla których zostały powołane. Zwolnienie to ma zastosowanie, jeżeli nie powoduje naruszenia warunków konkurencji.

Wprowadzane zwolnienie ma szerszy zasięg niż zakres wynikający z poz. 10 załącznika nr 4 (aktualnego w 2010 r.), gdyż obejmuje również dostawę towarów. Zapis tego zwolnienia ma na celu ściślejsze dostosowanie jego zakresu do regulacji wynikającej z art. 132 ust. 1 lit. l dyrektywy 2006/112/WE.

Przyjęta w nowelizacji nomenklatura „związki wyznaniowe” odpowiada nomenklaturze stosowanej już w innych przepisach (np. Konstytucji RP, ustawie o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, ustawie o gwarancjach wolności sumienia i wyznania). Nomenklatura ta "konsumuje" przepisy ww. dyrektywy, z uwzględnieniem nomenklatury stosowanej w przepisach krajowych. Zwolnienie to ma zastosowanie, jeżeli nie powoduje naruszenia warunków konkurencji.

13. Wprowadzono także od 2011 roku zwolnienie dla usług ściśle związanych ze sportem lub wychowaniem fizycznym świadczonych przez kluby sportowe, związki sportowe oraz związki stowarzyszeń i innych osób prawnych, których celem statutowym jest działalność na rzecz rozwoju i upowszechniania sportu, pod warunkiem że:

a) są one konieczne do organizowania i uprawiania sportu lub organizowania i uczestniczenia w wychowaniu fizycznym,

b) świadczący te usługi nie mają na celu systematycznego dążenia do osiągania zysków z tej działalności, a w przypadku ich osiągnięcia przeznaczają je wyłącznie na utrzymanie lub poprawę świadczonych usług,

c) są świadczone na rzecz osób uprawiających sport lub uczestniczących w wychowaniu fizycznym

– z wyłączeniem usług związanych z działalnością marketingową oraz reklamowo-promocyjną, wstępu na imprezy sportowe, usług odpłatnego prowadzenia statków przeznaczonych do uprawiania sportu i rekreacji, usług odpłatnego zakwaterowania związanych ze sportem lub wychowaniem fizycznym, usług wynajmu sprzętu sportowego i obiektów sportowych za odpłatnością, usług sprzątania, odnowy itp.

Wprowadzenie przepisu powołującego się na te warunki wynikało z konieczności uwzględnienia treści orzecznictwa ETS w zakresie uwarunkowań, którym musi podlegać wyłączenie z opodatkowania ww. usług (w wyroku C-253/07 stwierdzono m.in., że przykładowo doradztwo w zakresie marketingu i pozyskania sponsorów nie może korzystać ze zwolnienia przewidzianego w art. 13 część A ust. 1 lit. m i ust. 2 lit. b tiret pierwsze szóstej dyrektywy) oraz ma na celu ściślejsze dostosowanie polskich przepisów do regulacji zawartych w prawie wspólnot europejskich, a w szczególności do art. 132 ust. 1 lit. m dyrektywy 2006/112/WE.

14. Rozszerzono zwolnienie usług kulturalnych o dostawę towarów ściśle związanych z tymi usługami. Zapis ten ma na celu doprecyzowanie zakresu zwolnienia niektórych usług kulturalnych oraz dostawy towarów ściśle z nimi związanych świadczonych przez podmioty prawa publicznego oraz dostosowanie tego zwolnienia do przepisu art. 132 ust. 1 lit. n dyrektywy 2006/112/WE.

Warunkiem stosowania zwolnienia jest spełnienie przez podmioty świadczące usługi kulturalne lub dostarczające towary ściśle z tymi usługami związane warunków określonych w ust. 14, tj. podmioty te:
1) nie mogą w sposób systematyczny osiągać zysków z tej działalności, a w przypadku ich osiągnięcia nie mogą one ulegać podziałowi, a tylko przeznaczeniu na kontynuację lub doskonalenie świadczonych usług, lub
2) pobierają ceny zatwierdzone, wskazane lub zalecane przez organizatora, który utworzył instytucje kultury lub przez inny organ władzy publicznej lub urząd obsługujący ten organ albo też przez jednostki samorządu terytorialnego, a jeżeli takie kategorie ceny nie są stosowane, pobierają ceny nie wyższe niż za podobne usługi świadczone przez podmioty nieobjęte takim zwolnieniem.

15. Utrzymane zostaje zwolnienie usług w zakresie wynajmowania lub dzierżawienia nieruchomości o charakterze mieszkalnym na własny rachunek – wyłącznie na cele mieszkaniowe.

16. Zwolnienia dla usług finansowych i ubezpieczeniowych

Wprowadzone zwolnienia usług ubezpieczeniowych i finansowych podlegających zwolnieniu oparte zostały na obiektywnych kryteriach, nie są zaś uzależnione od rodzaju podmiotu świadczącego te usługi.

Objęto zwolnieniem usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz pośrednictwo w zakresie udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę, pośrednictwo i wszelkie działania w zakresie gwarancji kredytowych lub pożyczkowych lub innych form zabezpieczenia kredytu lub pożyczki pieniężnej oraz zarządzanie tymi gwarancjami przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę, z wyłączeniem zbywania praw nabytych w związku z udzieleniem kredytu lub pożyczki pieniężnej.

Na podstawie tego przepisu zwolnieniem objęte zostały również - wyłączone na podstawie dotychczasowych przepisów ustawy - czynności udzielania pożyczek lombardowych, wykonywane przez podmioty inne niż banki. Szacuje się, że z tego tytułu wystąpią ujemne skutki, które w warunkach roku 2011 wyniosą w skali roku ok. 25 mln zł.

Objęto też zwolnieniem czynności udzielania poręczeń, gwarancji i innych zabezpieczeń transakcji finansowych i ubezpieczeniowych, rozumianych ogólnie jako zgoda poręczyciela, gwaranta lub udzielającego zabezpieczenia do spłacenia długu lub każdego innego zobowiązania finansowego w imieniu dłużnika, w przypadku niewywiązania się przez niego ze spłaty długu. Warunkiem objęcia zwolnieniem gwarancji, poręczeń i zabezpieczeń jest ich finansowy (pieniężny) charakter.

Polecamy: Postępowanie podatkowe

Objęto zwolnieniem usługi, łącznie z pośrednictwem, w zakresie depozytów środków pieniężnych, prowadzenia rachunków pieniężnych, wszelkiego rodzaju transakcji płatniczych, przekazów i transferów pieniężnych, długów, czeków i innych zbywalnych instrumentów finansowych.

Ponadto objęto zwolnieniem czynności związane z instrumentami finansowymi, w tym papierami wartościowymi. Zwolnienie to odnosi się do instrumentów finansowych wymienionych w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. Nr 183, poz. 1538, z późn. zm.). Zwolnieniu od podatku podlegają od 2011 r. czynności związane z emisją i obrotem instrumentami finansowymi oraz pośrednictwo w tych transakcjach.

Jednak zwolnienie to nie będzie stosowane do usług dotyczących praw i udziałów odzwierciedlających tytuł prawny do towarów, tytuł własności nieruchomości, prawa rzeczowe dające ich posiadaczowi prawo do korzystania z nieruchomości oraz udziały i inne tytuły prawne dające ich posiadaczowi prawne lub faktyczne prawo własności lub posiadania nieruchomości. Ze zwolnienia będą również wyłączone transakcje związane z pochodnymi instrumentami towarowymi.

Zwolnienia z VAT usług finansowych nie będą mieć zastosowania do:
1) czynności ściągania długów, w tym factoringu oraz innych czynności, w wyniku których następuje przejęcie ryzyka niewywiązania się przez dłużnika ze zobowiązania;
2) usług doradztwa;
3) usług w zakresie leasingu.

17. Nastąpiła też likwidacja załącznika nr 4 do obecnej ustawy, zawierającego wykaz usług zwolnionych od podatku i przeniesienie uregulowań dotyczących tej tematyki do treści ustawy. Wprowadzony został od 2011 roku do art. 43 ustawy katalog usług zwolnionych od podatku.

Usługi te zatem nie będą już identyfikowane przy zastosowaniu klasyfikacji statystycznych, czynności te będą rozgraniczane co do przedmiotu.
W tym kontekście wprowadzono rozwiązanie, zgodnie z którym dostawa niektórych towarów lub świadczenie niektórych usług nie korzysta ze zwolnienia, jeżeli:
1) nie są one niezbędne do wykonania zwolnionej usługi podstawowej;
2) ich głównym celem jest osiągnięcie dodatkowego dochodu dla podatnika, przez konkurencyjne wykonywanie tych czynności wobec podatników niekorzystających z takiego zwolnienia.
Podstawą do stosowania tego przepisu jest art. 134 dyrektywy.

18. Zmiany w obowiązujących w dniu ogłoszenia niniejszej ustawy klasyfikacjach statystycznych, wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej, oraz w kluczach powiązań między tymi klasyfikacjami, wprowadzone po tym dniu, nie spowodują zmian w opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, jeżeli nie zostały określone w ustawie - tak stanowi art. 2 omawianej nowelizacji.

Celem tego przepisu jest niejako „zamrożenie” dla celów poboru VAT klasyfikacji statystycznych obowiązujących w dniu ogłoszenia projektowanej ustawy. Sposób opodatkowania danego towaru lub usługi musi wynikać z przepisów podatkowych. Przepis ten ma gwarantować, że jakiekolwiek zmiany w klasyfikacjach statystycznych wprowadzone po dniu ogłoszenia omawianej nowelizacji nie wpłyną na zmianę sposobu opodatkowania określonych towarów lub usług.

W przypadku braku takiego przepisu, zmiany w przepisach statystycznych mogłyby wpływać na sposób opodatkowania określonych towarów lub usług (np. towar, opodatkowany stawką podstawową, poprzez zmianę sposobu jego zaklasyfikowania wynikającą ze zmiany w przepisach statystycznych mógłby znaleźć się w grupowaniu podlegającym opodatkowaniu stawką obniżoną, lub odwrotnie). Brak takiego przepisu doprowadziłby w efekcie do sytuacji, że to przepisy statystyczne, a nie podatkowe, odgrywałaby zasadniczą rolę w sposobie opodatkowania określonych towarów lub usług.

Przestrzeganie zasady, iż zmiany w klasyfikacjach statystycznych, wydawanych na podstawie aktów wykonawczych do ustawy o statystyce publicznej, nie spowodują zmian w wysokości opodatkowania podatkiem od towarów i usług, jest konieczne, z uwagi na postanowienia art. 217 Konstytucji RP. Zgodnie z tymi postanowieniami – nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.

Pełna treść nowelizacji (Dz.U.2010 Nr 226, poz. 1476)