Przebieg inwentaryzacji i różnice inwentaryzacyjne

MAGDALENA RYPIŃSKA

Zarządzając inwentaryzację, kierownik jednostki przede wszystkim wskazuje czas jej trwania, który musi być zgodny z terminami wynikającymi z przepisów (inwentaryzacja nie może więc trwać np. do końca lutego następnego roku, gdyż zgodnie z przepisami do 15 stycznia musi zostać rozliczona). Jeśli w jednostce nie działa stała komisja inwentaryzacyjna (jest to możliwe do zastosowania rozwiązanie), często w zarządzeniu o inwentaryzacji kierownik jednostki powołuje komisję inwentaryzacyjną.

Przykład zarządzenia o inwentaryzacji

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Podstawą prawidłowo przeprowadzonej inwentaryzacji jest również opracowanie planu lub harmonogramu prac inwentaryzacyjnych.

Przykładowy harmonogram prac inwentaryzacyjnych

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Kolejnymi etapami prac inwentaryzacyjnych jest przeprowadzenie inwentaryzacji poszczególnych składników majątku właściwymi dla nich metodami oraz ustalenie różnic.

W wyniku inwentaryzacji mogą powstać następujące rodzaje różnic:

•nadwyżki - występują wtedy, kiedy stan rzeczywisty majątku jest większy niż stan wynikający z ewidencji księgowej,

•niedobory - są wtedy, kiedy stan rzeczywisty majątku jest mniejszy niż stan wynikający z ewidencji księgowej,

•szkody - są różnicą o charakterze jakościowym i występują wtedy, kiedy nie można stwierdzić niedoboru, ponieważ dany składnik majątku jest, ale jest niepełnowartościowy (np. maszyna, która powinna być kompletna, a jest pozbawiona jakiejś istotnej części).

Ze względu na odpowiedzialność materialną pracowników niedobory dzieli się na zawinione i niezawinione.

Niedobory zawinione to takie, za których powstanie osoba odpowiedzialna materialnie ponosi winę (np. dokonała zawłaszczenia majątku lub nie dopełniła obowiązku należytej staranności zawodowej). Wśród niedoborów zawinionych można wyróżnić niedobory sporne i bezsporne. Z niedoborami bezspornymi mamy do czynienia wtedy, gdy pracownik winny niedoboru przyznaje się do niego i zobowiązuje spłacić niedobór. Niedobór sporny występuje, gdy pracownik nie zgadza się z opinią pracodawcy, że niedobór powstał z jego winy, i nie zgadza się na jego pokrycie. Sposób postępowania w tej sytuacji zależy od tego, czy dany pracownik ma powierzoną odpowiedzialność za mienie w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. Jeśli tak, to pracodawca ma prawo żądać finansowego zadośćuczynienia za niedobór, a jeśli pracownik się z tym nie zgadza, może na drodze sądowej dochodzić swojej niewinności. Jeśli pracownik nie miał powierzonej odpowiedzialności materialnej, to pracodawca musi wystąpić na drogę sądową i dowieść winy pracownika w powstaniu niedoboru.

Niedobory niezawinione to takie, gdzie nie obciąża się pracowników odpowiedzialnością za ich powstanie, nawet jeśli pracownicy mieli powierzoną odpowiedzialność materialną za dane mienie.

Do typowych niedoborów niezawinionych zalicza się:

• ubytki naturalne, czyli ubytki w mieniu wynikające z faktu, że podlega ono procesom fizycznym i chemicznym, np. parowaniu, wysychaniu itp. Oczywiście nie każdy niedobór przy tego typu składnikach majątku jest uznawany za ubytek naturalny. W stosunku do każdego rodzaju majątku określa się normy na ubytki naturalne i tylko niedobory mieszczące się w normach są traktowane jako ubytki. W przypadku niedoboru powyżej normy mamy do czynienia z niedoborem zawinionym lub niezawinionym,

• niedobory spowodowane błędami pomiaru lub błędami w dokumentacji,

• niedobory spowodowane zdarzeniami losowymi, na które pracownicy nie mieli wpływu, np. pożar, zalanie itp. Warto zauważyć, że nie każdy niedobór powstały w wyniku takich zdarzeń jest niezawiniony, ponieważ jeśli w postępowaniu wyjaśniającym ustali się, że pożar był spowodowany przez pracownika, mamy do czynienia z niedoborem zawinionym.

Na kierowniku jednostki ciąży obowiązek doprowadzenia do wyjaśnienia różnic inwentaryzacyjnych i pociągnięcia do odpowiedzialności osób winnych ich powstaniu. Istotne jest tutaj, że obowiązek wyjaśnienia dotyczy wszystkich różnic, nie tylko więc niedoborów i szkód, ale także nadwyżek.

Przyczyną powstania nadwyżek jest niesporządzenie lub nieprzekazanie do właściwych komórek w jednostce dokumentów informujących o przychodzie mienia. Wyjaśnienie przyczyn ich powstania pozwoli pouczyć pracowników o właściwym trybie postępowania lub też uzupełnić obieg i kontrolę dokumentów w jednostce o brakujące zapisy, co pozwoli wyeliminować nadwyżki na przyszłość.

Rozliczając różnice inwentaryzacyjne, kierownik jednostki może zadecydować o dokonaniu kompensaty niedoborów z nadwyżkami (czyli pokrycie niedoboru nadwyżką). Najczęściej decyzję taką kierownik podejmuje na wniosek pracownika. Żeby jednak można było dokonać kompensaty muszą zostać spełnione trzy warunki.

ZAPAMIĘTAJ!

Aby dokonać kompensaty, muszą być spełnione trzy warunki:

1. Niedobór i nadwyżka muszą zostać ujawnione w toku tej samej inwentaryzacji.

2. Różnice wystąpiły u tej samej osoby materialnie odpowiedzialnej.

3. Niedobór i nadwyżka dotyczą podobnych składników majątku, przy czym przez podobieństwo należy rozumieć, że poszczególne składniki majątku różnią się nieznacznie np. gatunkiem, kolorem itp.