Odpowiedzialność pracodawcy a odpowiedzialność pracowników w zakresie BHP w zakładzie pracy

Podstawy prawne zasad BHP

Ustawodawca poświęca cały rozdział (dziesiąty) Kodeksu pracy, by wyjaśnić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. W art. 207 stwierdza wprost, że to pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie.  Zgodnie z § 2 tego przepisu, pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie odpowiednich BHP, zgodnych z aktualnymi i odpowiednimi osiągnięciami nauki i techniki.

Autopromocja

W kodeksie pracy wymieniono szczególny katalog obowiązków pracownika (nie jest to lista zamknięta, a najważniejsze przypadki), zgodnie z którymi pracodawca ma obowiązek:

1. Organizować pracę pracowników tak aby zachować zasady BHP pracy;
2. Zapewnić przestrzeganie przepisów BHP;
3. W przypadku uchybień wydać polecenia usunięcia tych uchybień;
4. Kontrolować wykonywanie poleceń w zakresie BHP;
5. Aktywnie reagować na potrzeby w zakresie BHP;
6. Dostosowywać środki do istniejącego poziomu ochrony życia i zdrowia biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;
7. Zapewnić rozwój polityki BHP;
8. Uwzględniać w polityce BHP zagadnienia techniczne, organizację i warunki pracy oraz stosunki społeczne i wpływ czynników środowiska pracy;
9. Uwzględniać specjalną ochronę młodocianych, kobiet w ciąży, karmiących piersią, niepełnosprawnych;
10. Zapewnić wykonanie zleceń inspektora pracy;
11. Zapewnić wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń odpowiednich organów.

Generalnie Ustawodawca zdecydował, że na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w zakresie BHP, powierzenie zadań służbie bezpieczeństwa, czy zewnętrznym specjalistom.

Mimo tego ustawodawca, w dalszej części kodeksu pracy zauważył konieczność wsparcia pracodawcy, w zakresie wykonywania obowiązków związanych z BHP i umożliwił to między innymi w art. 237 (11) Kodeksu pracy. W większych przedsiębiorstwach, zgodnie z art. 237(11) Kodeksu pracy, pracodawca (zatrudniający więcej niż 100 pracowników) tworzy specjalną służbę bezpieczeństwa i higieny pracy. Pełni ona funkcje doradcze i kontrolne. W przypadku pracodawcy zatrudniającego maksymalnie do 100 pracowników, wykonywanie zadań służby BHP powierza się pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca, jeżeli posiada odpowiednie ukończone szkolenie, może sam wykonywać zadania służby, jeżeli zatrudnia do 10 pracowników lub zatrudnia do 50 pracowników, ale jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka, w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Dodatkowo, jeżeli pracodawca nie posiada kompetentnych pracowników (w zakresie BHP), może powierzyć wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy.

Autopromocja

Praca zdalna. Obowiązki i uprawnienia pracowników i pracodawców

Książka z plakatem w prezencie

Sprawdź

Te przepisy o specjalnej służbie BHP, powierzeniu zadań BHP odpowiedniemu pracownikowi lub specjaliście zewnętrznemu, umożliwiają faktyczne wykonywanie obowiązków BHP przez podmioty inne niż pracodawca. W praktyce więc pojawiają się jednak wątpliwości kto odpowiada za te zadania i w jakim zakresie.

Polecamy: Monitor prawa pracy i ubezpieczeń

Serwis Kadry

Autopromocja

Jak optymalizować koszty zatrudnienia

Sprawdź

Przykład z praktyki – orzecznictwo

W 2017 roku powodowie pozwali zakład pracy, po 200 000 zł każdy, tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania. W 2013 roku doszło do wypadku, zmarła osoba bliska. Zmarły (ojciec i mąż powodów) obsługiwał parzelnik. Jego praca polegała na zdejmowaniu tusz wieprzowych z podajnika transportowego i wkładaniu ich do parzelnika, na tzw. "nary". Swoją pracę wykonywał z kolegą. W trakcie pracy jedna z tusz zsunęła się z "nary", trzeba ją było wyciągnąć. W trakcie pracy zmarły wszedł na maszynę, pośliznął się i uderzył głową w ścianę. W wyniku wypadku doznał obrażeń skutkujących śmiercią. Zdarzenie zostało uznane za wypadek przy pracy. Specjalna komisja nie znalazła naruszeń obowiązków pracowniczych BHP, w zakresie działania zmarłego pracownika. Zlecono zamontować specjalną osłonę zabezpieczającą możliwość wejścia na maszynę. Pracodawca stwierdził, że samowolne wejście na maszynę, oznacza winę pracownika. Pracodawca uważa, że prawidłowo przeszkolił pracownika, maszyna również działała prawidłowo. Zostało wypłacone odszkodowanie podstawowe z tytułu wypadku przy pracy (zakład pracy miał ubezpieczenie).

Sąd okręgowy uznał, że główną przyczyną wypadku było naruszenie podstawowych reguł ostrożności. Zmarły mógł i powinien przewidywać, że wejście na śliską maszynę mogą spowodować upadek. Sąd jednocześnie zauważył, że instrukcja obsługi parzelnika nie była pełna, nie przewidywała sytuacji oraz postępowania w przypadku zsunięcia się tuszy z "nary". Pracodawca wiedział o takich przypadkach, a nie zmienił instrukcji i nie powziął odpowiednich sposobów postępowania z nimi związanymi. Profesjonalne zakłady pracy powinny organizować pracę lepiej. Sąd I instancji znał określone w pozwie zadośćuczynienia pieniężne, w kwotach po 150 000zł, za adekwatne do doznanej krzywdy, w postaci cierpień natury psychicznej wynikających z utraty najbliższej osoby (męża i ojca). Sąd Okręgowy tak ustalone zadośćuczynienia obniżył przyjmując, że zmarły P. S. przyczynił się do zaistnienia wypadku w 70%.

Autopromocja

Poradnik pracodawcy 2024
Uprawnienia rodziców w pracy

Sprawdź

Sąd II instancji zdecydował inaczej. Uznał, że przyczynienie się do powstania szkody przez zmarłego jest zdecydowanie niższe (to znaczy 30%) i o tyle można pomniejszyć wyliczone zadośćuczynienie. Zwrócił uwagę, że odpowiedzialność pracodawcy jest zdecydowanie większa, niż odpowiedzialność pracowników i z tego punktu należy wychodzić przy ocenie zdarzeń związanych z BHP.

Analiza zagadnienia i kluczowe aspekty

Sąd II instancji postawił trzy zasadnicze tezy, w zakresie odpowiedzialności pracodawcy za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.

1. Po pierwsze uznał, zgodnie z art. 207 kodeksu pracy, że na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracownika, czy nawet powierzenie mu specjalnych zadań (te określone również w art. 237 (11)).
2. Po drugie konsekwencją tak ukształtowanych przepisów, jest stwierdzenie uprzedniości odpowiedzialności pracodawcy oraz bezwarunkowego charakteru tej odpowiedzialności.

Definicje te Sąd wyjaśnił (cytat):

Uprzedniość odpowiedzialności pracodawcy za stan BHP należy rozumieć w ten sposób, że zanim pracodawca będzie mógł egzekwować od pracowników w stosowne powinności przewidziane w art. 211 k.p., określającym podstawowe obowiązki pracowników w sferze BHP, w pierwszej kolejności sam jest zobligowany zapewnić im bezpieczne środowisko pracy oraz bezpieczeństwo zindywidualizowane. Z kolei bezwarunkowy charakter tej odpowiedzialności oznacza, że pracodawca nie może się od niej uwolnić zarzutem, że również pracownik nie dopełnił obowiązków z zakresu BHP.

3. Po trzecie Sąd podkreślił, że obowiązki pracodawcy mają charakter bezwarunkowy (niezależny od sposobu spełniania obowiązków przez pracownika), niepodzielny (działania i zaniechania innych nie zwalniają pracodawcy z odpowiedzialności), realny (muszą być wykonywane w naturze); oraz podwójnie zakwalifikowany (odpowiedzialność nie tylko wobec pracownika, ale również wobec całego państwa).

Wyrok zapadł w sprawie indywidualnej, nie jest więc powszechnie obowiązującym źródłem prawa, wskazuje jednak konkretny kierunek, w którym podążają sądy pracy. W związku z powyższym, każdy pracodawca powinien przeanalizować podejmowane przez siebie działania w zakresie BHP – jego odpowiedzialność jest bowiem bardzo szeroka.

Źródła:

Autopromocja

ZFŚS
Zasady tworzenia i prowadzenia

Sprawdź

• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 8 kwietnia 2020 r. sygnatura akt III APa 4/20;
• Ustawa z 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy Dz.U.2019.1040 tekst jednolity z 5 czerwca 2019 r.