Alkohol w pracy 2023 – nowe przepisy kodeksu pracy. Jak można stwierdzić nietrzeźwość pracownika?

Zakaz dopuszczenia do pracy pracownika nietrzeźwego i pod wypływem narkotyków

Nowy przepis art. 22^1d  § 1 Kodeksu pracy nakłada na pracodawcę obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości w rozumieniu art. 46 ust. 2 albo 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi albo zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy.
Na podstawie wskazanego art. 46 ust. 2 i 3 ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi:
2. Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:
1) stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo 
2) obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³. 

3. Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:
1) stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo 
2) obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Podobnie pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy, jeżeli kontrola wykaże obecność w organizmie pracownika środka działającego podobnie do alkoholu albo zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu takiego środka lub zażywał taki środek w czasie pracy.

Jak można stwierdzić nietrzeźwość pracownika?

Jak wskazuje Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, zgodnie z nowymi przepisami kodeksu pracy nietrzeźwość pracownika może być stwierdzona w dwóch trybach:

1) w razie uzasadnionego podejrzenia, że pracownik stawił się do pracy pod wpływem alkoholu albo pił alkohol w pracy (np. zatacza się) – badanie trzeźwości będzie mogła przeprowadzić policja (dotyczy to wszystkich pracowników),

2) w przypadku określonych w przepisach wewnątrzzakładowych kategorii pracowników pracodawca będzie mógł przeprowadzić samodzielną, prewencyjną kontrolę trzeźwości nawet gdy pracownik nie okazuje oznak bycia pod wpływem alkoholu.

Te same zasady są stosowane do kontroli czy pracownik nie jest pod wpływem środków działających podobnie do alkoholu (narkotyków).

Kontrola prewencyjna trzeźwości pracowników. Badanie tylko alkomatem

Na podstawie art. 22^1c  § 1 Kodeksu pracy pracodawca może wprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników (tzw. prewencyjną czyli nawet wobec pracowników, którzy nie wykazują oznak nietrzeźwości – ale także wobec tych, którzy te oznaki wykazują) jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia. 
Jak wyjaśnia Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej chodzi tu o ochronę jakiegokolwiek mienia – nie tylko mienia pracodawcy.

Pracodawca ma obowiązek zapisać w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu - jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy:

- wprowadzenie tej prewencyjnej kontroli trzeźwości, 

- grupę lub grupy pracowników objętych tą kontrolą trzeźwości,
- sposób przeprowadzania tej prewencyjnej kontroli trzeźwości, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli, 
- czas i częstotliwość przeprowadzania tej kontroli.

Jak wskazuje Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, pracodawca może ustalić np. czy codziennie będzie badał wszystkich pracowników objętych kontrolą, czy tylko ich część, czy będzie badał pracowników przed dopuszczeniem do pracy, czy również w czasie jej wykonywania.

O wprowadzeniu prewencyjnej kontroli trzeźwości pracodawca ma obowiązek poinformować pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania.

Ponadto przy zatrudnianiu pracownika, który będzie objęty tą kontrolą trzeźwości pracodawca musi mu przekazać (przed dopuszczeniem do pracy) ww. informacje w postaci papierowej lub elektronicznej.

W ramach tej samodzielnie przeprowadzanej prewencyjnej kontroli trzeźwości pracodawca będzie mógł badać tylko wydychane przez pracownika powietrze przy użyciu urządzenia (alkomatu) posiadającego ważny certyfikat wzorcowania lub kalibracji.

Zgodnie z § 3 ww. rozporządzenia Ministra Zdrowia, badanie wydychanego powietrza przeprowadza się przy użyciu urządzenia elektronicznego dokonującego pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu, z użyciem ustnika, metodą:

1) spektrometrii w podczerwieni lub

2) utleniania elektrochemicznego

– zwanego dalej „analizatorem wydechu”.

Ustnik podlega wymianie każdorazowo przed przeprowadzeniem pomiaru. Opakowanie ustnika należy otwierać w obecności osoby badanej.

Co istotne, badania analizatorem wydechu (alkomatem) nie przeprowadza się przed upływem 15 minut od chwili zakończenia spożywania alkoholu, palenia wyrobów tytoniowych, w tym palenia nowatorskich wyrobów tytoniowych, palenia papierosów elektronicznych lub używania wyrobów tytoniowych bezdymnych przez osobę badaną.

Jeżeli kontrola trzeźwości wykaże, że pracownik jest nietrzeźwy, wtedy pracodawca nie może dopuścić tego pracownika do pracy. Wynik tej kontroli pracodawca musi zachować w aktach osobowych pracownika. Dodatkowo pracodawca w tej sytuacji ma obowiązek poinformować  pracownika (w dowolnej formie – pisemnie a nawet ustnie), że nie dopuszcza go do pracy z powodu jego nietrzeźwości.

Badanie trzeźwości przez policję – na żądanie pracownika lub pracodawcy

Na podstawie art. 22^1d  § 3 Kodeksu pracy, jeżeli zażąda tego pracodawca lub pracownik niedopuszczony do pracy trzeba będzie wezwać policję, aby jej funkcjonariusze skontrolowali trzeźwość pracownika.

Zgodnie z art. 22^1d  § 4-11 Kodeksu pracy funkcjonariusz policji powinien – co do zasady -  przeprowadzić badanie pracownika alkomatem. 

Natomiast policja może też zlecić badanie krwi pracownika na obecność alkoholu jeżeli:

- nie będzie możliwości przeprowadzenia badania alkomatem;
- pracownik odmówi poddania się badaniu alkomatem;
- pracownik zażąda przeprowadzenia badania krwi, pomimo przeprowadzenia badania alkomatem;
- stan pracownika uniemożliwi przeprowadzenie badania alkomatem;
- nie będzie możliwości wskazania stężenia alkoholu z powodu przekroczenia zakresu pomiarowego urządzenia wykorzystywanego do pomiaru.

Policja ma obowiązek:
- sporządzić protokół z badania trzeźwości pracownika;
- przekazać pracodawcy i pracownikowi pisemną informację zawierającą dane pracownika, datę, godzinę i minutę badania oraz jego wynik (bowiem policja nie musi przekazywać pracodawcy całego protokołu). 

Pracodawca ma obowiązek przechowywać tę informację od policji w aktach osobowych pracownika, ale tylko wtedy, gdy badanie wykaże, że pracownik był nietrzeźwy.

Zgodnie z art. 22^1d  § 8 Kodeksu pracy, gdy wynik badania policji nie wskazuje na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości pracownika, okres niedopuszczenia pracownika do pracy jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Jak informuje Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, gdy badanie przeprowadzone przez policję potwierdzi, że pracownik znajduje się pod wpływem alkoholu, decyzja o zakwalifikowaniu okresu niedopuszczenia go do pracy będzie należała do pracodawcy – będzie mógł uznać ją za nieobecność usprawiedliwioną (z wynagrodzeniem lub bez), albo nieobecność nieusprawiedliwioną (bez wynagrodzenia).

Ale w takiej sytuacji pracodawca może zastosować jedną albo obydwie niżej wskazane sankcje:
- nałożyć na pracownika karę porządkową (karę upomnienia, nagany lub karę pieniężną);
- zwolnić pracownika dyscyplinarnie - czyli rozwiązać z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Badanie na obecność narkotyków - narkotester

Wyżej wskazane zasady obowiązują analogicznie w przypadku kontroli pracownika na obecność w jego organizmie narkotyków.

Jak wskazuje Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej: Najważniejsza różnica będzie polegała na tym, że pracodawca i policja będą przeprowadzać badanie śliny pracownika testerem narkotykowym, tzw. narkotesterem (a nie wydychanego powietrza alkomatem).
Narkotester jest to urządzenie badające obecność narkotyków w ślinie. Pokazuje wynik badania po kilku minutach od włożenia do urządzenia kasety z próbką śliny.

Także w przypadku kontroli na obecność narkotyków, funkcjonariusz policji może zlecić badanie krwi lub moczu gdy:

- nie będzie możliwości przeprowadzenia badania śliny;

- pracownik odmówi poddania się badaniu śliny;

- pracownik zażąda przeprowadzenia badania krwi lub moczu pomimo przeprowadzenia badania śliny;

- stan pracownika uniemożliwi przeprowadzenie badania śliny.

Ponadto Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej podkreśla, że o zdolności do wykonywania pracy pracownika przyjmującego leki zawierające takie substancje (mogą to być niektóre leki przeciwbólowe) powinien decydować lekarz, który je przepisuje. W zależności od wykonywanej przez niego pracy, może on być czasowo niezdolny do jej wykonywania.

Uzasadnione podejrzenie pracodawcy dot. nietrzeźwości pracownika 

Pracodawca, który będzie podejrzewał, że pracownik stawił się do pracy pod wpływem alkoholu, będzie miał obowiązek niedopuszczenia tego pracownika do pracy. Takie podejrzenie pracodawcy może być (zdaniem Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej) uzasadnione np. chwiejnym chodem pracownika, zapachem alkoholu z jego ust czy bełkotliwą mową.

Obowiązkiem pracodawcy jest poinformowanie pracownika (w dowolnej formie, nawet ustnie), że nie dopuszcza go do pracy z powodu jego nietrzeźwości. 

Gdy pracownik kwestionuje swój stan nietrzeźwości, pracodawca może dowodzić nietrzeźwości pracownika w różny sposób. Mogą to być np. zeznania świadków, które powinny być zanotowane przez pracodawcę. Również w tym przypadku można wezwać policję (na żądanie pracodawcy lub pracownika), aby funkcjonariusze przeprowadzili badanie stanu trzeźwości pracownika.

Analogiczne zasady postępowania obowiązują:
- jeżeli pracownik pije alkohol w czasie pracy (obowiązek natychmiastowego odsunięcia od pracy i tryb postępowania j.w.);
- w przypadku podejrzenia, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu narkotyku lub zażywał narkotyk w czasie pracy.

Kontrola trzeźwości pracownika podczas pracy zdalnej

Zdaniem Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej nie wydaje się możliwe, by pracownicy wykonujący pracę zdalną spełniali przesłanki objęcia kontrolą trzeźwości lub kontrolą na obecność środków działających podobnie do alkoholu. Kontrole takie można przeprowadzić, gdy są niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia.

W opinii resortu co do zasady praca zdalna będzie wykonywana przez pracowników za pomocą urządzeń teleinformatycznych i nie będzie niosła za sobą wysokiego ryzyka dla zdrowia, życia czy mienia.

Ale – jak wskazuje Ministerstwo - gdyby pracownicy podczas wykonywania pracy zdalnej spełnili przesłanki z ww. przepisów kodeksu pracy, to mogą zostać objęci odpowiednią kontrolą, ponieważ to pracodawca będzie ustalał grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą i sposób jej przeprowadzenia.

Podstawa prawna: 
- art. 22^1c–22^1h Kodeksu pracy,
- rozporządzenie Ministra Zdrowia z 16 lutego 2023 r. w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika (Dz. U. z 20 lutego 2023 r., poz. 317),
- ustawa z 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r. poz. 240).

oprac. Paweł Huczko