Normy i wymiar czasu pracy

W przyjętym okresie rozliczeniowym wynoszącym 4 miesiące (możliwe wydłużenie do 12 miesięcy), dobowy czas pracy nie może przekraczać 8 godzin, a tygodniowy (w 5- dniowym tygodniu pracy) 40 godzin. Kodeks pracy definiuje następujące normy czasu pracy:

• dobowa – nieprzekraczająca 8 godzin na dobę,
• średniotygodniowa – nieprzekraczająca 40 godzin w tygodniu (w przeciętnie 5- dniowym tygodniu pracy w danym okresie rozliczeniowym (4-12 miesięcy)),
• łączna tygodniowa – nieprzekraczająca 48 godzin tygodniowo, zawierająca podstawowy czas pracy i godziny nadliczbowe.

Norma czasu pracy

Przeciętna tygodniowa norma czasu pracy to średnia arytmetyczna liczby godzin w danym tygodniu, co oznacza, że ich ilość w poszczególnych tygodniach w okresie rozliczeniowym nie musi być identyczny.

Okres rozliczeniowy służy do ustalenia wymiaru czasu pracy i określenia, czy w danym okresie nie doszło do przekroczenia normy czasu pracy. Najczęściej używanym okresem rozliczeniowym jest jeden miesiąc, w którym zgodnie z ustaloną normą czasu pracy, pracownik ma przepracować daną liczbę godzin. Okres rozliczeniowy powinien być jasno określony przez pracodawcę i powinien znajdować się w umowie stosunku pracy z każdym pracownikiem albo w regulaminie zakładu pracy/układzie zbiorowym pracy.

Zgodnie z kodeksem pracy, możliwe jest wydłużenie okresu rozliczeniowego, pod warunkiem, że jest to uzasadnione obiektywnymi  przyczynami organizacyjnymi lub technicznymi, nie dłużej jednak niż do 12 miesięcy. Umożliwia to pracodawcy rozliczenie godzin nadliczbowych w dłuższym okresie oraz dostosowanie organizacji pracy do potrzeb działalności. W przypadku wydłużenia okresu rozliczeniowego powyżej 4 miesięcy konieczne jest przekazanie takiej informacji przez zakład pracy do inspektora pracy w danym okręgu w terminie 5 dni roboczych od dnia zawarcia takiego postanowienia.

Wymiar czasu pracy

Faktyczną, rzeczywistą liczbę godzin do przepracowania w okresie rozliczeniowym, określa się wymiarem czasu pracy. Nie musi on być identyczny z normą pracy, może być niższy, jeżeli w danym okresie rozliczeniowym występuje święto, w dniu innym niż niedziela. Jeżeli w danym okresie rozliczeniowym nie występuje dzień ustawowo wolny od pracy, wymiar czasu pracy jest równy liczbie godzin wynikającej z normy czasu pracy. Każde występujące w okresie rozliczeniowym święto zmniejsza wymiar czasu pracy o 8 godzin oraz liczbę dni pracy, które pracownik w danym okresie ma przepracować.

Wymiar czasu pracy, jako całkowitą liczbę godzin i dni do przepracowania wylicza się, mnożąc 40 godzin razy ilość pełnych tygodni do przepracowania, plus iloczyn 8 godzin i liczby pozostałych dni pracujących (od poniedziałku do piątku), minus 8 godzin za każde święto, przypadające w innym dniu niż niedziela.

Zmniejszenie wymiaru pracy pracownika możliwe jest oprócz świąt, wypadających w dniu innym niż niedziela, w przypadku usprawiedliwionej nieobecności pracownika. Za taką uważa się:

• urlop wypoczynkowy,
• zwolnienie lekarskie,
• udzielenie zwolnienia z pracy.

Przy rozkładzie pracy przewidującym 8 godzin pracy na dobę, 5 dni w tygodniu, to wymiar pracy obniżony jest o 8 godzin za każdy dzień, w którym pracownik nie świadczy pracy z powodu usprawiedliwionej nieobecności. W innym przypadku należy wziąć pod uwagę harmonogram pracy danego pracownika w konkretnym dniu, którego dotyczy zwolnienie.

W przypadku konieczności rezygnacji przez pracownika z części dnia pracy np. z przyczyn osobistych, pracownik może wystosować do pracodawcy pisemny wniosek, o zwolnienie go z części dnia pracy. Jeżeli pracownik otrzyma od pracodawcy zgodę, konieczne jest ustalenie terminu odpracowania opuszczonych godzin. Warto jednak nadmienić, że odrabiany czas pracy nie może stanowić godzin nadliczbowych. Jedynym obostrzeniem w tym zakresie jest jednak obowiązkowe prawo pracownika do minimalnych okresów odpoczynków, które stanowią 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku na dobę oraz 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowo.

Inne normy czasu pracy

Pracowników niepełnoetatowych obowiązuje tak samo obliczany wymiar czasu pracy. Będzie on natomiast zmniejszony proporcjonalnie do określonej wielkości etatu danego pracownika. Konkretne określenie wymiaru czasu pracy z podziałem na godziny i dni jest do indywidualnego porozumienia pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Dla przykładu pracownik zatrudniony na pół etatu może pracować np. przez cały, 5- dniowy tydzień pracy codziennie, po 4 godziny, lub przez dwa ustalone dni w pełnym wymiarze godzinowym (8 godzin) i jeden w wymiarze połowicznym (4 godziny).

Osoby z zaświadczeniem lekarskim o niepełnosprawności, bez względu na jego stopień, nie mogą przekraczać normy pracy wynoszącej 8 godzin na dobę i 40 godzin w tygodniu. Obowiązuje je również zakaz wykonywania pracy w godzinach nocnych i w godzinach nadliczbowych. Pracowników niepełnosprawnych o umiarkowanym i znacznym stopniu niepełnosprawności obowiązują niższe normy czasu pracy, które wynoszą 7 godzin na dobę i 35 godzin na tydzień. Praw określających normy czasu pracy dla osób niepełnosprawnych można się jednak zrzec (za zgodą lekarza i nie we wszystkich przypadkach).

Szymon Kwasigroch
Systim.pl