Odpowiedzialność karna podmiotu zbiorowego

Mało kto pamięta, że w obrocie prawnym funkcjonuje akt prawny, na podstawie którego osoba prawna może ponieść odpowiedzialność karną za czyn zabroniony popełniony przez jej reprezentanta. Nie chodzi wcale o typowe postępowanie karne przeprowadzone wobec takiej osoby fizycznej, np. prezesa zarządu spółki, o jakich się słyszy wielokrotnie. Chodzi o odrębne postępowanie karne, w wyniku którego osoba prawna może ponieść poważne konsekwencje, i to orzeczone w jednym wyroku np. wysoka kara pieniężna, zakaz promocji lub reklamy, przepadek przedmiotów i korzyści majątkowych oraz zabezpieczenie mienia.

Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych

Aktem prawnym, o którym mowa powyżej, jest ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. nr 197, poz. 1661; tj. z dnia 23 marca 2018 r. Dz.U. z 2018 r. poz. 703). „Ustawa ta określa zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, jako przestępstwa lub przestępstwa skarbowe oraz zasady postępowania w przedmiocie takiej odpowiedzialności.”

Podmiotem zbiorowym według tej ustawy „jest osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, a także spółka handlowa z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek, spółka kapitałowa w organizacji, podmiot w stanie likwidacji oraz przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną, oraz zagraniczna jednostka organizacyjna”.

Zasady odpowiedzialności

Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności, o ile wszystkie trzy ustawowe przesłanki zostaną spełnione łącznie. Przede wszystkim musi zostać popełniony „czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku, dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa powyżej, działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa powyżej, będącej przedsiębiorcą, który bezpośrednio współdziała z podmiotem zbiorowym w realizacji celu prawnie dopuszczalnego, o ile zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową.”

Następnie „fakt popełnienia czynu zabronionego przez ww. osobę został potwierdzony prawomocnym wyrokiem skazującym tę osobę, wyrokiem warunkowo umarzającym wobec niej postępowanie karne albo postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe, orzeczeniem o udzielenie tej osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo orzeczeniem sądu o umorzeniu przeciwko niej postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy.”

Dodatkowo do popełnienia czynu zabronionego doszło w następstwie co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej dopuszczonej do działania w sposób wyżej wymieniony lub działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą takiej osoby lub jeżeli do popełnienia czynu zabronionego doszło w następstwie co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą ze strony organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego.

Rodzaje przestępstw

Ustawa w swym zamkniętym katalogu wymienia kilkadziesiąt rodzajów czynów zabronionych z kilkudziesięciu różnych ustaw, których dopuścić się może reprezentant podmiotu zbiorowego. Są to m.in.: „przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, przeciwko wiarygodności dokumentów (z art. 270-273 KK), jak i przestępstwa skarbowe m.in. przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji (np. z art. 54 KKS – oszustwo podatkowe, art. 56 KKS – podanie nieprawdy w deklaracji czy art. 76 KKS – wyłudzenie zwrotu VAT), przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami, przeciwko obrotowi dewizowemu, a także przeciwko organizacji gier hazardowych.”

Polecamy: Przekształcenia spółek. Praktyczne aspekty prawne, podatkowe i rachunkowe

Strony w sprawie

„W postępowaniu karnym albo w postępowaniu w sprawie o przestępstwo skarbowe przeciwko reprezentantowi podmiotu o jeden z czynów zabronionych wymienionych w ustawie, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że przyniósł on lub mógł przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową, podmiot ten może zgłosić udział swojego przedstawiciela w postępowaniu przed sądem, ale nie później niż przed zamknięciem przewodu sądowego w pierwszej instancji. Przedstawicielem nie może być jednak ów reprezentant. W rozprawie mogą wziąć udział: wnioskodawca, tj. co do zasady prokurator lub pokrzywdzony, pokrzywdzony dopuszczony do udziału w postępowaniu obok prokuratora, przedstawiciel podmiotu zbiorowego i jego obrońca.”

Zobacz także: Moja firma