Wpływ sprzedaży na kształtowanie się zysku

Kształtowanie się i tendencje zysku przedsiębiorstwa w poszczególnych latach powinny być objęte szczegółową analizą, która powinna dać odpowiedź na pytanie o przyczyny wahań zysku w poszczególnych okresach, a także powinna określać możliwości ewentualnego polepszenia zyskowności w następnych latach. Ma tu zastosowanie metoda porównawcza.

Celem metody porównawczej zysku jest zestawienie poziomu zysku w poszczególnych okresach i porównanie ich z zyskiem w okresie bazowym lub w okresie poprzednim. Porównanie takie może być dokonywane w wartościach bezwzględnych (poprzez różnicę w poziomie zysku) lub wartościach względnych (dynamika zysku).

W celu wyeliminowania wpływu inflacji na poziom zysku analizę porównawczą przeprowadza się na bazie cen z pierwszego badanego okresu lub z okresu ostatniego. Usztywnienie cen pozwala więc określić realny wpływ poszczególnych składowych zysku na jego poziom.

UWAGA

W analizie porównawczej zysku istotne jest również wzięcie pod uwagę wpływu inflacji w badanych okresach. Jeżeli inflacja występująca w badanym okresie ma istotny poziom (np. powyżej 3% rocznie), to nieuwzględnienie jej może prowadzić do błędnych wniosków.

Przykład 1

Wielkość zysku przedsiębiorstwa Alfa SA w badanych okresach była następująca:

• rok 2005 - 12 260 000 zł,

• rok 2006 - 14 650 000 zł,

• rok 2007 - 17 830 000 zł.

Chcąc obliczyć dynamikę zysku w poszczególnych okresach, należy odnieść poziom zysku w każdym z badanych lat do poziomu zysku w roku bazowym, którym w tym przypadku jest rok 2005. Dynamikę zysku liczymy według następującego wzoru:

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Tabela 1. Zysk w cenach bieżących

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Jak łatwo zauważyć, zysk z 2006 r. zwiększył się w stosunku do poziomu zysku w 2005 r. o 19,5%, a zysk w 2007 r. zwiększył się w stosunku do zysku w 2005 r. o 45,4%.

Przedstawiona analiza byłaby przydatna, gdyby w gospodarce nie występowała inflacja. Jeżeli ceny rosną, analiza ta powinna zostać przeprowadzona w ujęciu realnym, tj. po skorygowaniu o inflację.

Inflacja w badanym okresie wyniosła odpowiednio:

• rok 2006 - 3%,

• rok 2007 - 5%.

Najprostszym sposobem uwzględnienia inflacji w analizie jest przeliczenie zysku w latach 2006 i 2007 do poziomu cen w roku 2005.

Realny poziom zysku obliczymy, dzieląc jego nominalny poziom w danym okresie przez wszystkie wskaźniki wzrostu cen, począwszy od końca okresu bazowego do końca analizowanego okresu:

• realny poziom zysku w 2006 r. w stosunku do roku 2005 obliczymy, dzieląc zysk z 2006 r. przez wskaźnik wzrostu cen w 2006 r.,

• realny poziom zysku w 2007 r. w stosunku do roku 2005 obliczymy, dzieląc zysk z 2007 r. przez wskaźnik wzrostu cen w 2007 r., a następnie przez wskaźnik wzrostu cen w 2006 r.

Tabela 2. Zysk realny

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Jak widać, po uwzględnieniu inflacji zysk netto w 2006 r. zwiększył się w stosunku do roku poprzedniego już tylko o 16% (jak pamiętamy, nominalnie wzrósł o 19,5%), natomiast zysk netto w 2007 r. w stosunku do 2005 r. zwiększył się realnie o 34,5% (nominalnie o 45,4%). Zatem wpływ inflacji na uzyskane wyniki ma w tym przypadku istotne znaczenie i powinien być uwzględniony w analizie.

Zmiana zysku a zmiana przychodów i kosztów

Analizę dynamiki zysku można uzupełnić również o analizę dynamiki przychodów i kosztów jako elementów składowych zysku. Dla uproszczenia założymy, że zysk równa się różnicy między sumą przychodów a sumą kosztów. W praktyce taką kategorią jest np. zysk na sprzedaży - od przychodów odejmujemy koszt własny sprzedaży.

Zysk na sprzedaży = przychody ze sprzedaży - koszt własny sprzedaży

Załóżmy, że w danych latach poziomy przychodów ze sprzedaży, kosztów własnych oraz zysku ze sprzedaży przedstawiały się następująco:

Tabela 3. Kształtowanie się przychodów i kosztów

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

W omawianym przypadku dynamika zysku ze sprzedaży jest pochodną dynamiki przychodów ze sprzedaży oraz dynamiki kosztów własnych sprzedaży. Wysoka dynamika zysku ze sprzedaży wynika przede wszystkim z niższej dynamiki kosztów w stosunku do dynamiki przychodów.

To, w jakim stopniu na dynamikę zysku wpłynęła dynamika przychodów ze sprzedaży, a w jakim relatywna obniżka kosztów własnych sprzedaży, można ustalić, dokonując odpowiednich przeliczeń. W tym celu należy wziąć pod uwagę:

• wskaźnik dynamiki sprzedaży (WDS), który wynosi 128,77,

• wskaźnik dynamiki kosztów (WDK), który wynosi 122,61.

Wpływ wielkości sprzedaży na zmianę zysku obliczymy według następującego wzoru:

DZs = (Z₂₀₀₆ x WDS) : 100 - Z₂₀₀₆

gdzie:

WDS - wskaźnik dynamiki sprzedaży.

Po podstawieniu odpowiednich danych otrzymujemy następującą wartość:

DZs = (705 000 zł x 128,77) : 100 - 705 000 zł = 202 842 zł

Zmiana zysku wynikająca z samej dynamiki sprzedaży wynosi 202 842 zł wobec faktycznej zmiany zysku o 225 000 zł. Różnica przyrostu w kwocie 132 158 zł wynika ze względnej obniżki kosztów. Wartość tę możemy uzyskać również z następującego wzoru:

DZ_k = (WDK - WDS) : 100 x K₂₀₀₆

gdzie:

WDK - wskaźnik dynamiki kosztów.

Po podstawieniu odpowiednich danych otrzymujemy następującą wartość:

DZ_k = (122,61 - 128,79) : 100 x 2 145 000 zł = -132 158 zł

Koszty obniżyły się względnie o 132 158 zł. Taką samą wartość otrzymaliśmy jako przyrost zysku z tytułu względnej obniżki kosztów.

Tabela 4. Czynniki kształtujące zysk

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Liczba 335 000 zł jest to odchylenie od danych bazowych (patrz tabela 3).

Analiza przyczynowa zysku

Analiza przyczynowa zysku jest rozszerzeniem analizy porównawczej. Pozwala odpowiedzieć na pytanie, jakie czynniki wpływają na kształtowanie danej kategorii zysku (np. zysku ze sprzedaży), tj. które elementy rachunku zysków i strat wpływają na wzrost zysku, a które na jego obniżenie. Analizę przyczynową zysku rozpoczyna się od ustalenia bezwzględnego odchylenia między zyskiem zrealizowanym a zyskiem budżetowanym lub zyskiem z poprzedniego okresu, tj.:

DZ = Z₁ - Z₀

gdzie:

Z₁ - zysk w danym okresie,

Z₀ - zysk w okresie poprzednim lub zysk budżetowany.

Czynniki wpływające na wielkość zysku:

• wielkość sprzedaży,

• ceny sprzedaży,

• jednostkowe koszty własne sprzedaży.

Celem analizy przyczynowej zysku jest ustalenie, w jakim stopniu każdy z wymienionych czynników wpływa na zmianę zysku w porównaniu z zyskiem budżetowanym lub zyskiem z ubiegłego okresu.

Cena sprzedaży wpływa na zysk w sposób proporcjonalny, tj. przy wzroście ceny i innych czynnikach niezmienionych poziom zysku również rośnie. Jednostkowe koszty własne sprzedaży mają natomiast wpływ odwrotnie proporcjonalny, tj. ich wzrost powoduje przy innych czynnikach niezmienionych spadek zysku.

Wpływ wielkości sprzedaży na zysk zależy z kolei od wysokości marży jednostkowej (cena minus jednostkowy koszt zmienny). Jeżeli marża jest dodatnia, wzrost poziomu sprzedaży wpłynie na wzrost zysku. W przypadku ujemnej marży wzrost sprzedaży spowoduje spadek zysku lub pogłębienie straty. Jeśli więc poziom marży jest dodatni, można założyć, że wpływ sprzedaży na zysk jest również proporcjonalny.

Warto przy tym pamiętać, że w takiej sytuacji wzrost ilości sprzedaży wpływa na wzrost zysku w dwojaki sposób. Przy stałej i dodatniej marży każdy wzrost wolumenu sprzedaży powoduje wzrost wartości zysku na sprzedaży. Ponadto wzrost ilości sprzedaży powoduje również spadek kosztu stałego w przeliczeniu na jednostkę i tym samym zwiększa marżę jednostkową.

Przykład 2

Przedsiębiorstwo Beta SA wykazało następujące wielkości sprzedaży, kosztów i zysku w roku 2006:

Wariant 1

Wolumen sprzedaży - 10 000 szt.

Cena jednostkowa - 40 zł

Jednostkowy koszt zmienny - 30 zł

Koszty stałe - 55 000 zł

Rachunek kosztów będzie następujący:

Przychody ze sprzedaży 10 000 × 40 zł = 400 000 zł

Koszty własne sprzedaży 10 000 × 30 zł + 55 000 zł = 355 000 zł

Zysk brutto 400 000 zł - 355 000 zł = 45 000 zł

Jednostkowa marża na sprzedaży i jednostkowy koszt stały kształtują się następująco:

Jms = 40 zł - 30 zł = 10 zł

Jks = 55 000 zł : 10 000 szt. = 5,5 zł

Zysk jednostkowy = 10 zł - 5,5 zł = 4,5 zł

Mnożąc zysk jednostkowy przez liczbę jednostek, otrzymamy poziom zysku na sprzedaży:

10 000 szt. × 4,5 zł = 45 000 zł

Wariant 2

Załóżmy, że w 2006 r. poziom ceny i kosztów się nie zmienił. Wzrosła jedynie ilość sprzedaży.

Wolumen sprzedaży - 12 000 szt.

Cena jednostkowa - 40 zł

Jednostkowy koszt zmienny - 30 zł

Koszty stałe - 55 000 zł

Zysk przy zwiększonym poziomie sprzedaży:

10 zł × 12 000 szt. - 55 000 zł = 65 000 zł

Bezwzględny poziom zysku zwiększył się o 20 000 zł. Na ten wzrost wpłynął przede wszystkim wzrost jednostek sprzedaży oraz wzrost jednostkowego zysku. Gdyby wzrost sprzedaży zwiększył się o 2000 szt., a zysk jednostkowy pozostawał bez zmian, wówczas zysk zwiększyłby się o:

2000 szt. × 4,5 zł = 9000 zł

Pozostały wzrost zysku w kwocie: 20 000 zł - 9000 zł = 11 000 zł, miał swoje źródło we wzroście jednostkowego zysku lub w spadku jednostkowych kosztów stałych. Po zwiększeniu sprzedaży jednostkowe koszty stałe wynoszą:

55 000 zł : 12 000 szt. = 4,58 zł

W porównaniu z wcześniejszymi 5,5 zł nastąpił spadek o 0,92 zł.

O tyle wzrósł również zysk jednostkowy.

Jeżeli przemnożymy różnicę w jednostkowym zysku przez łączną liczbę sprzedanych jednostek, to otrzymamy:

0,92 zł × 12 000 szt. = 11 000 zł

Przykład 3

Przedsiębiorstwo ABC wykazało w latach 2006 i 2007 następujące elementy rachunku zysków i strat.

Tabela 5. Dane produkcyjne

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Wykorzystując powyższe dane, należy ustalić wpływ zmiany liczby sprzedanych produktów, ceny i kosztów na łączne odchylenie bezwzględne zysku na sprzedaży.

Krok 1

Bezwzględne odchylenie zysku

180 000 zł - 135 000 zł = 45 000 zł

Krok 2

Określenie składowych zysku

Z = P - K (przychody - koszty)

Przychody to inaczej iloczyn liczby sprzedanych jednostek i ceny, natomiast koszty to iloczyn liczby sprzedanych jednostek i kosztu jednostkowego. Rozpisując w ten sposób dane przychody i koszty, uzyskujemy następującą formułę:

Z = p × q - q × k

gdzie:

p - cena,

k - koszt jednostkowy,

q - ilość.

Wpływ zmiany poszczególnych czynników na zmianę zysku uzyskamy, wychodząc od zysku w okresie bazowym (2006 r.) i podstawiając w miejsce poszczególnych składowych z roku 2006 dane z roku 2007.

Krok 3

Rozpisanie zysku w okresie bazowym na elementy składowe

Z₀ = 350 zł × 2700 - 300 zł × 2700 zł = 135 000 zł

Krok 4

Określenie wpływu zmiany ilości na zmianę zysku

Z_0q = 350 zł × 3000 - 300 zł × 3000 = 150 000 zł

Oznacza to, że wzrost ilości sprzedaży w 2007 r. wpłynął na wzrost zysku o 15 000 zł (150 000 zł - 135 000 zł).

Krok 5

Ustalenie wpływu zmiany ceny na zmianę zysku

Z_0qp = 370 zł × 3000 - 300 zł × 3000 = 210 000 zł

Oznacza to, że wzrost ceny w 2007 r. przyczynił się do wzrostu zysku o 60 000 zł (210 000 zł - 150 000 zł).

Krok 6

Ustalenie wpływu zmiany kosztu jednostkowego na zmianę zysku

Z_0qpk = Z₁ = 370 zł × 3000 - 310 zł × 3000 = 180 000 zł

Oznacza to, że wzrost kosztu jednostkowego w 2007 r. wpłynął na zmniejszenie zysku o 30 000 zł (180 000 zł - 210 000 zł).

Po zsumowaniu wszystkich zmian cząstkowych otrzymamy łączne odchylenie bezwzględne zysku, które policzyliśmy w kroku 1:

15 000 zł + 60 000 zł - 30 000 zł = 45 000 zł

Jakub Kornacki

specjalista ds. rachunkowości zarządczej