Klaster – forma prawna i korzyści dla firmy przystępującej do klastra

Czym jest Klaster?

Podmioty gospodarcze w Polsce, w tym z branży IT, nowych technologii oraz Life Sciences, organizują się tworząc forum współpracy, tzw. klastry. Polskie klastry, z kolei, tworzą stowarzyszenia, a także przystępują do klastrowych sieci międzynarodowych. Benchmarking polskich klastrów zidentyfikował blisko 150 takich podmiotów, które powstały w Polsce - tak Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości zgodnie ze stanem na 2015 rok.

Jakie przepisy prawa regulują klaster, jako rodzaj aktywności gospodarczej?

W polskim prawie brak jest jednolitego aktu prawnego regulującego zasady funkcjonowania klastra jako podmiotu prawnego. Nie istnieje bowiem ustawa o klastrach, tak jak funkcjonuje ustawa o stowarzyszeniach czy fundacjach. Tak więc od strony formalnoprawnej klaster nie jest formą prawną tak jak stowarzyszenie czy fundacja. Klaster nie posiada osobowości prawnej ani też nie jest tzw. ułomną osobą prawną. Mianem klastra można określić wspólne przedsięwzięcie lub projekt wielu podmiotów (firm, uczelni itp.) zawierane w postaci nienazwanej umowy cywilnoprawnej o współpracy na rzecz konkretnego sektora gospodarki (zwykle podmioty przystępują do klastrów w oparciu o klucz branżowy).

Polecamy: Nowe umowy zlecenia i inne umowy cywilnoprawne od 1 stycznia 2017 r.

Umowa cywilnoprawna o klaster

Każdy klaster regulowany jest przez konkretną umowę cywilnoprawną w przedmiocie współpracy i wspólnego działania w postaci klastra. I chociaż polskie prawo nie nadaje klastrom podmiotowości prawnej, coraz częściej klaster jawi się popularną nieformalną organizacją NGO, ponieważ umowa o klaster zwykle przewiduje strukturę organizacyjną klastra, statuując organy typu Rada Klastra, czy Zarząd Klastra. Do umowy o klaster znajdzie zastosowanie polski kodeks cywilny. W praktyce, bowiem, wolą stron jest oddanie takiego stosunku prawnego (zawiązanie klastra) w zakresie spraw nieuregulowanych umową właśnie pod kodeks cywilny. Głównym celem umowy o Klaster jest, przede wszystkim, rozwój sieci współpracy członków, zwykle w danym obszarze gospodarczym.

Koordynator Klastra

Klastrem zarządza tzw. koordynator klastra, czyli osoba prawna, która organizuje i animuje rozwój interakcji, powiązań, przepływów wiedzy i współpracy w klastrze, a także świadczy wyspecjalizowane usługi na rzecz firm i innych podmiotów działających w danym skupisku. Koordynator reprezentuje klaster w relacjach zewnętrznych, zajmuje się bieżącą jego administracją i realizuje inne funkcje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania klastra. W praktyce koordynator klastra posiada sformalizowaną formę prawną (np. fundacja).

Brak ogólnej definicji ustawowej Klastra

W polskim systemie prawnym brak jest jednolitego aktu prawnego regulującego zasady funkcjonowania klastra jako podmiotu prawnego czy organizacji NGO, stąd brak jest, na chwilę obecną, regulacji ustawowej, która regulowałaby definicję „klastra”, stworzoną dla całego porządku prawnego. W regulacjach poszczególnych sektorów gospodarki pojawiają się jednak przepisy regulujące formalne zasady prowadzenia działalności gospodarczej konkretnego rodzaju w ramach klastra.

Klaster energii w ustawie o odnawialnych źródłach energii

Mowa o Klastrze energii wskazanym w artykule 2 punkt 15) ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii. (Dz. U. poz. 478 z późn. zm.), zgodnie z którym klaster energii to cywilnoprawne porozumienie, w skład którego mogą wchodzić osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki naukowe, instytuty badawcze lub jednostki samorządu terytorialnego, dotyczące wytwarzania i równoważenia zapotrzebowania, dystrybucji lub obrotu energią z odnawialnych źródeł energii lub z innych źródeł lub paliw, w ramach sieci dystrybucyjnej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV, na obszarze działania tego klastra nieprzekraczającym granic jednego powiatu w rozumieniu ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2016 r. poz. 814) lub 5 gmin w rozumieniu ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 446).

Warto tu wspomnieć, że ustawa ta w zakresie swojej regulacji wdraża:

1) dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającą i w następstwie uchylającą dyrektywę 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dz. Urz. UE L 140 z 05.06.2009, str. 16, z późn. zm.);

2) dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE (Dz. Urz. UE L 315 z 14.11.2012, str. 1);

3) dyrektywę Rady 2013/18/UE z dnia 13 maja 2013 r. dostosowującą dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, w związku z przystąpieniem Republiki Chorwacji (Dz. Urz. UE L 158 z 10.06.2013, str. 230).

Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata

Klaster energii reprezentuje koordynator, którym jest powołana w tym celu spółdzielnia, stowarzyszenie, fundacja lub wskazany w porozumieniu cywilnoprawnym dowolny członek klastra energii, zwany dalej "koordynatorem klastra energii". Tak więc, dzięki powyższej sektorowej regulacji, stworzonej na potrzeby sektora energetycznego, w ramach wskazanego Klastra Energii możliwe jest wykonywanie w Polsce działalności gospodarczej, o której mowa w art. 32 ust. 1 ustawy - Prawo energetyczne, czyli np. wytwarzanie paliw lub energii, czy obrót paliwami lub energią.

Polityka klastrowa i Kluczowy Klaster Krajowy

Niezależnie od ustawowego stanu prawnego, instytucja klastra i pojęcie „klaster” funkcjonuje w obrocie prawnym administracji publicznej. Ma to miejsce wskutek unijnej polityki klastrowej, w której klastrowość w praktyce wiąże się z dystrybucją środków publicznych i dodatkową szansą dotacji unijnych. Stworzono status Kluczowego Klastra Krajowego, nadawany przez polski rząd klastrom spełniającym restrykcyjne kryteria oceniane w drodze konkursu. Krajowy Klaster Kluczowy to klaster o istotnym znaczeniu dla gospodarki kraju i wysokiej konkurencyjności międzynarodowej; krajowe klastry kluczowe są identyfikowane na poziomie krajowym, m.in. w oparciu o kryteria dotyczące: masy krytycznej, potencjału rozwojowego i innowacyjnego, dotychczasowej i planowanej współpracy oraz doświadczenia i potencjału koordynatora. 

W pierwszej rundzie konkursu status ten przyznano 7 klastrom w Polsce. W obecnym roku Ministerstwo Rozwoju proceduje II rundę konkursu o przyznanie polskim klastrom statusu tzw. Krajowego Klastra Kluczowego (KKK). Druga edycja konkursu rozszerza listę KKK o nowe podmioty startujące w konkursie, do których należy Klaster Lifescience z siedzibą w Krakowie.

Na potrzeby statusu KKK wskazano, że klaster to geograficzne skupisko niezależnych podmiotów, reprezentujących określoną specjalizację gospodarczą, współpracujących i konkurujących ze sobą w ramach łańcucha wartości. Współpraca w ramach klastra ma charakter sformalizowany, jest realizowana w wymiarze zarówno wertykalnym, jak i horyzontalnym i jest ukierunkowana na osiągnięcie założonych wspólnych celów. Definicja formalna Regulaminu II Rundy Konkursu o status Krajowego Klastra Kluczowego (link: https://www.mr.gov.pl/media/19548/Regulamin.pdf) zawiera definicję klastra zapożyczoną z doktryny.

Jakie korzyści uczestnictwo w Klastrze przynosi dla firmy?

Z powyższego wynika, że klaster stanowi źródło korzyści i tworzy nową wartość dla wszystkich typów podmiotów uczestniczących w klastrze, takich jak przedsiębiorstwa, uczelnie i inne jednostki naukowe, instytucje otoczenia biznesu, administracja publiczna oraz pozostałe organizacje wspierające. Tak więc, przystąpienie do klastra przynosi korzyści nie wyłącznie marketingowo – promocyjne, ale również wszystkie te, które daje aktywny udział firmy w organizacjach branżowych.

K. Jakub Gładkowski, radca prawny,

Małgorzata Kiełtyka, radca prawny