Kompensata wzajemnych należności i zobowiązań

Zgodnie z art. 498 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego (dalej "KC") „gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej”.

Autopromocja

Pomimo wyraźnego brzmienia art. 498 KC, który wskazuje na wymagalność obu wierzytelności, w orzecznictwie i piśmiennictwie zgodnie przyjmuje się, że wymagalne musi być świadczenie tego, kto potrącenia dokonuje. Co do wierzytelności wzajemnej, brak jej wymagalności nie jest przeszkodą do potrącenia, jeżeli ten, kto z potrącenia korzysta, mógłby ją zaspokoić. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy termin świadczenia zastrzeżono na korzyść dłużnika (potrącającego), bowiem zgodnie z regułą ogólną wyrażoną w art. 457 KC, zastrzeżenie w umowie terminu świadczenia oznacza, w braku odmiennych wskazań, że jest to termin zastrzeżony na korzyść dłużnika. W takim przypadku dłużnik może jeszcze przed oznaczonym terminem świadczenie spełnić, natomiast obowiązkiem wierzyciela jest je przyjąć.

Natomiast art. 499 KC stanowi, że "potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie". W świetle tego przepisu potrącenie jest jednostronnym oświadczeniem woli o charakterze kształtującym, które po dotarciu do adresata, powoduje samo przez się umorzenie obu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej, a zatem stanowi formę spłaty długu, niezależną - co do zasady - od woli wierzyciela. Składający oświadczenie o potrąceniu może, ale nie jest obowiązany wskazać, które z kilku wzajemnych wierzytelności mają zostać umorzone oraz w jakiej części lub kolejności. Jeżeli tego nie uczynił, zgodnie z art. 503 KC odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy art. 451 KC o sposobie zaliczania zapłaty.

Autopromocja

VAT w 2025 roku.
Szkolenie INFOR

Sprawdź

Wierzyciel, składając oświadczenie o potrąceniu, może zatem określić, którą spośród przysługujących mu wierzytelności przedstawia do potrącenia i z którą wierzytelnością wzajemną ma ona zostać umorzona (art. 451 § 1 KC). W braku takiego wskazania przez potrącającego, prawo do określenia umarzanego długu przechodzi na wierzyciela pasywnego (art. 451 § 2 KC). Jeżeli ten nie złoży stosownego oświadczenia, znajdzie zastosowanie reguła wyrażona w art. 451 § 3 KC, zgodnie z którą spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych – na poczet najdawniej wymagalnego.

Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM

Należy pamiętać, że jeżeli potrącający ma kilka wierzytelności, najlepiej aby sam wskazał w oświadczeniu o potrąceniu, które z nich zamierza umorzyć. W przeciwnym razie jego oświadczenie może okazać się bezskuteczne z powodu niedostatecznego wyrażenia zamiaru wywołania skutków prawnych.

Autopromocja

Sprawozdanie finansowe 2024
Przykłady, schematy, tabele, wzory

Sprawdź

Autor: Agnieszka Trzaska, prawnik

Kancelaria Prawa Sportowego i Gospodarczego „Dauerman”

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2025.
Podatki. Rachunkowość. ZUS

Sprawdź