Fundusze inwestycyjne – wady, zalety, rodzaje, ryzyko inwestycyjne, przepisy. Czy warto inwestować w fundusze?

Czym jest fundusz inwestycyjny

Fundusz inwestycyjny to forma zbiorowego inwestowania, w której w zamian za wpłaty inwestor otrzymuje tytuły uczestnictwa wyrażające proporcjonalny udział w aktywach funduszu. 

Historia i występowanie funduszy inwestycyjnych

Fundusze inwestycyjne mogą pochwalić się długoletnią historią. Pierwsze formy wspólnego inwestowania sięgają końcówki XVIII wieku i wiążą się z rynkiem holenderskim. Fundusze inwestycyjne na dobre zaczęły rozwijać się jednak w USA. Przełomem okazał się rok 1924, kiedy w Bostonie powstał pierwszy nowoczesny fundusz inwestycyjny Massachusetts Investors Trust. Od tego momentu rynek stopniowo ewoluuował, a ekspansję zanotowano w latach 80. i 90. XX wieku. W ostatnich latach dynamika ich rozwoju spadła, przede wszystkim ze względu na wzrost popularności funduszy ETF. Mimo tego, w ostatnich kilkunastu latach liczba funduszy na świecie podwoiła się. Według najnowszego raportu EFAMA łączna liczby otwartych funduszy inwestycyjnych na koniec III kwartału 2022 r. kształtowała się na poziomie 136 643 (zob. Worldwide Regulated Open-end Fund Assets and Flows. Trends in the Third Quarter 2022. EFAMA, grudzień 2022). 

Co ciekawe, największą liczbą funduszy inwestycyjnych na świecie może pochwalić się Europa, gdzie ich łączna liczba wynosi blisko 60 000. Drugie miejsce w klasyfikacji zajmują kraje Azji i Pacyfiku (ok. 40 000), a dopiero na trzecim miejscu znajdują się kraje obu Ameryk z USA na czele. 

Liczba funduszy inwestycyjnych w poszczególnych regionach globu nie przekłada się bezpośrednio na zgromadzone w nich aktywa. Bezapelacyjnym liderem w tym rankingu są USA, których udział w globalnych aktywach zbliża się do 50%. Wartość zgromadzonych środków na koniec III kwartału w ujęciu światowym wyniosła 57.64 bln euro, podczas gdy dla USA wielkość ta osiągnęła poziom 27.78 bln euro. Mimo największej liczby funduszy inwestycyjnych na świecie, udział Europy w globalnych aktywach jest istotnie mniejszy. Raport EFAMA wskazuje, że zainwestowane środki opiewały na kwotę 17.73 bln euro, co stanowi niespełna 31%. 

Wykres 1 Wartość aktywów funduszy inwestycyjnych na poszczególnych kontynentach

Źródło: opracowanie własne, EFAMA

Długoletnia historia i występowanie funduszy inwestycyjnych w niemal każdym zakątku świata pozwoliło na uwydatnienie ich wielu zalet.

Zalety i wady funduszy inwestycyjnych. Czy warto inwestować w fundusze?

Podstawową korzyścią wynikającą z inwestowania w fundusze inwestycyjne jest dywersyfikacja. Portfele funduszy składają się z wielu elementów, dzięki czemu następuje redukcja ryzyka. Kolejną kwestią istotną dla inwestora jest możliwość powierzenia środków profesjonalnym zespołom zarządzającym, które dzięki elastyczności polityki inwestycyjnej mogą osiągać rezultaty przewyższające wynik indeksu wzorcowego. Bez wątpienia siłą funduszy inwestycyjnych jest też szeroka oferta rozwiązań, która zapewnia elastyczność w doborze funduszu w zależności od własnych potrzeb. 

Obok szeregu zalet fundusze inwestycyjne charakteryzują się cechami, które możemy traktować jako wady. Minusem funduszy inwestycyjnych jest relatywnie wysoki wskaźnik kosztów całkowitych. Ponadto rozwiązania te charakteryzują się mniejszą płynnością niż inne segmenty rynku. Inwestor niejednokrotnie jest zmuszony do czekania kilka dni na spieniężenie swojej inwestycji. To, co może być przewagą, ma szansę stać się również ryzykiem. Aktywne zarządzanie funduszem i różnice w składzie portfela w stosunku do benchmarku mogą powodować negatywne odchylenia wyniku.

Rynek funduszy inwestycyjnych jest dość mocno rozproszony, a liczba podmiotów na nim funkcjonujących jest bardzo duża. Do największych firm na świecie należą BlackRock, Vanguard czy Fidelity Investments, oferujące bardzo szeroki wachlarz rozwiązań inwestycyjnych. Fundusze inwestycyjne obecne są również na platformie WealthSeed. Aktualnie oferta jest ograniczona do kilkunastu rozwiązań, jednakże w przyszłości planowane jest rozszerzenie listy partnerów i gamy dostępnych instrumentów. 

 

Najważniejsze akty prawne regulujące działalność funduszy inwestycyjnych

W Polsce działalność funduszy inwestycyjnych regulowana jest ustawą z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi. W myśl art. 1 wskazanego aktu prawnego, w jego treści określone są zasady tworzenia i działania funduszy inwestycyjnych i alternatywnych funduszy inwestycyjnych na terytorium Polski, a także zasady prowadzenia działalności przez fundusze zagraniczne i spółki zarządzające. 

Zgodnie z zapisami ww. ustawy fundusz inwestycyjny jest osobą prawną, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie środków pieniężnych zebranych w drodze proponowania nabycia jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych w określone w akcie prawnym papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe. 

Fundusz inwestycyjny tworzony jest przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych (TFI). Podmiot ten zarządza funduszem i reprezentuje go w stosunkach z osobami trzecimi. Co ważne, TFI może stworzyć więcej niż jeden fundusz inwestycyjny. Podmiot ten prowadzi działalność na podstawie zezwolenia na jej wykonywanie. Podstawą funkcjonowania funduszu inwestycyjnego jest statut (w formie aktu notarialnego), w którym znajdują się m.in.: nazwa i rodzaj funduszu, dane TFI, organy funduszu, sposób reprezentowania, cel inwestycyjny, zasady polityki inwestycyjnej, metody i częstotliwość wyceny. 

Działalność funduszy inwestycyjnych na bieżąco dostosowywana jest do potrzeb inwestorów i zmieniających się uwarunkowań rynkowych. Podejście „z duchem czasu” najlepiej oddaje zmiana głównego aktu prawnego z IV kwartału 2022 r. Ustawa z 7 października 2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu uproszczenia procedur administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców wprowadza nowelizację przepisów ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi. Uchwalona nowelizacja wdraża pełną cyfryzację obowiązków informacyjnych wobec KNF. 
Od początku 2024 roku nastąpi odejście od papierowej formy przekazywania informacji, a wszystkie obowiązki sprawozdawcze realizowane będą za pomocą środków elektronicznych. Szczegółowe rozwiązania zostaną określone w rozporządzeniu, nad którego projektem obecnie toczą się prace. Zmiany wprowadzone ubiegłoroczną nowelizacją uprawniają również do składania oświadczeń woli w postaci elektronicznej m.in. w przypadku nabywania lub wykupu certyfikatów inwestycyjnych.  

Rodzaje funduszy inwestycyjnych  

Rozwój rynku funduszy inwestycyjnych przyczynił się do powstania wielu form wspólnego inwestowania. Fundusze inwestycyjne kategoryzowane są przede wszystkim w oparciu o dwa kryteria. Pierwszym z nich jest forma prawna (dział V Ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi), w ramach której możemy wyodrębnić trzy rodzaje funduszy:

• Otwarte – najbardziej powszechna forma funduszy inwestycyjnych, co do zasady niewiążąca się z ograniczeniami dotyczącymi nabycia/umorzenia tytułów uczestnictwa. Charakteryzują się największą płynnością, a tytułem uczestnictwa jest jednostka uczestnictwa.
• Specjalistyczne otwarte – działają w sposób zbliżony do funduszy otwartych, jednak mają możliwość stosowania restrykcji dotyczących kręgu inwestorów, terminów odkupywania jednostek uczestnictwa i innych zasad funkcjonowania (podobnie jak fundusze zamknięte).
• Zamknięte – posiadają ograniczenia związane z zakupem i odkupem tytułów uczestnictwa, którym jest certyfikat inwestycyjny będący papierem wartościowym. Cechują się większą elastycznością w konstruowaniu składu portfela, mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym.

Drugim, równie powszechnym kryterium podziału funduszy inwestycyjnych, jest ich polityka inwestycyjna. W tej kategorii znajdują się następujące rodzaje funduszy inwestycyjnych:

• Pieniężne – fundusze inwestujące swe środki przede wszystkim w rozwiązania rynku pieniężnego,
• Dłużne – polityka inwestycyjna skupiona jest na rynku obligacji,
• Mieszane – do tej grupy zaliczane są fundusze stabilnego wzrostu oraz zrównoważone 
  – posiadają w portfelu zarówno instrumenty dłużne, jak i udziałowe, a ich udział uzależniony jest od polityki inwestycyjnej funduszu,
• Akcyjne – w strukturze portfela dominują akcje,
• Absolutnej stopy zwrotu – fundusze tej grupy stosują zróżnicowane strategie inwestycyjne 
  w celu osiągnięcia dodatnich stóp zwrotu niezależnie od koniunktury rynkowej. Cechują się dużymi wahaniami struktury portfela,
• Pozostałe (nieruchomości, sekurytyzacyjne, itp.) – fundusze skupiające się na wybranym segmencie rynku, często przyjmujące formę funduszy zamkniętych.

Inwestorzy najchętniej lokują kapitał w fundusze akcyjne. Raport EFAMA wskazuje, że 41.70% środków zgromadzonych jest w tego typu rozwiązaniach. Zdecydowanie mniejszą popularnością cieszą się fundusze dłużne, których udział w sumie aktywów kształtuje się na poziomie 19.40%. 
Sporym zainteresowaniem cieszą się także fundusze mieszane (16.30%) i pieniężne (13.70%). 

W 2022 r. niekorzystne otoczenie rynkowe odbiło się na rynku funduszy inwestycyjnych. W drugim i trzecim kwartale z funduszy inwestycyjnych odpłynęło odpowiednio 157 i 35 mld euro. Niechlubnym rekordzistą odpływów okazały się rozwiązania akcyjne, które w ciągu 6 miesięcy utraciły 149 mld euro. Z drugiej strony napływami w wysokości 50 mld euro mogą pochwalić się fundusze gotówkowe. W ujęciu globalnym widoczne są duże dysproporcje. Mimo niekorzystnej koniunktury dodatnimi przepływami charakteryzowały się fundusze zlokalizowane w Azji. Nieprzerwanie od wielu kwartałów notują one napływ nowych środków, a tylko w pierwszych 9 miesiącach 2022 r. wartość nowych środków wyniosła 433 mld euro. W tym samym okresie, z funduszy w USA odpłynęło 286 mld euro, a z funduszy w Europie 288 mld euro. 

 

Ryzyko inwestowania a zysk w funduszach inwestycyjnych. Jaki fundusz wybrać?

Poziom ryzyka w funduszach inwestycyjnych zależny jest przede wszystkim od polityki inwestycyjnej danego rozwiązania. Mimo dywersyfikacji portfela, fundusze skupiające się na rynku akcyjnym charakteryzują się wysokim poziomem ryzyka. Z drugiej strony barykady znajdują się fundusze pieniężne, cechujące się ograniczoną zmiennością. Nie mniej istotnym czynnikiem, na który zwracają uwagę eksperci WealthSeed jest horyzont inwestycyjny. Perspektywa inwestycyjna dla rozwiązań narażonych na wyższe ryzyko powinna być długoterminowa, a krótkoterminowe inwestycje powinny być stosowane przede wszystkim dla rozwiązań bezpiecznych, cechujących się niższym poziomem zmienności. 

Różnorodność funduszy inwestycyjnych przekłada się na możliwość ich elastycznego stosowania w zależności od panujących warunków rynkowych. W okresie gorszej koniunktury gospodarczej na świecie teoretycznie lepiej powinny prezentować się rozwiązania obarczone mniejszym ryzykiem tj. fundusze pieniężne, dłużne. 
W sytuacji ekspansji gospodarczej przekładającej się na świetne wyniki firm, najlepszym wyborem wydają się rozwiązania ryzykowne, czyli fundusze akcyjne. 
Fundusze mieszane mogą dobrze się sprawdzać dla osób cechujących się neutralnym nastawieniem do ryzyka. Ogólnie rzecz biorąc, fundusze inwestycyjne to dobre rozwiązanie dla osób nieposiadających specjalistycznej wiedzy i czasu na samodzielne inwestowanie na rynku akcji i długu. 

Fundusze inwestycyjne potrafią wypracować ponadprzeciętną stopę zwrotu. W odróżnieniu od ETFów dobry wynik może być efektem wartości dodanej wynikającej z efektywności zarządzania. W przypadku rozwiązań dostępnych na rynku polskim, w ostatnich 12 miesiącach najwyższe stopy zwrotu wypracowały fundusze z ekspozycją na giełdę turecką. Lider zestawienia na przestrzeni roku osiągnął stopę zwrotu równą 76.23%. W szerokiej gamie dostępnych instrumentów można znaleźć również te, które minionych miesięcy nie mogą zaliczyć do udanych. Zamykający stawkę fundusz akcji globalnych rynków rozwiniętych stracił w ciągu roku ponad połowę wartości. 

autorem opracowania jest Piotr Langner – doradca inwestycyjny WealthSeed