Nabycie przez spadkobierców roszczenia o wypłatę ekwiwalentu za udział w sp. z o.o. w trakcie przekształcenia – część I

Poniższe rozważania dotyczące nabycia roszczenia o wypłatę ekwiwalentu za udział przez spadkobierców zmarłego wspólnika zostały zainspirowane poniżej opisanym stanem faktycznym, z jakim zetknąłem się w praktyce:

Zmarł wspólnik spółki z o.o., która znajdowała się na wczesnym etapie procedury przekształcenia w spółkę akcyjną (tj. przed podjęciem uchwały w sprawie przekształcenia). Do dnia przekształcenia spadkobiercy zmarłego wspólnika nie dokonali jakiegokolwiek zawiadomienia spółki z o.o. o nabyciu udziałów w drodze dziedziczenia. Po kilku miesiącach od dnia przekształcenia (dnia wpisu spółki przekształconej do rejestru przedsiębiorców KRS) spadkobiercy wystąpili do sądu o stwierdzenie nabycia spadku, a następnie wystąpili do spółki przekształconej (w tym wypadku spółki akcyjnej) z roszczeniem o wypłatę ekwiwalentu za udział zmarłego wspólnika.

W zaistniałym stanie faktycznym konieczne było poddanie analizie sytuacji spadkobierców zmarłego wspólnika spółki z o.o. będącej w trakcie procesu przekształcenia oraz ocena, czy i ewentualnie kiedy spadkobiercy nabyli skutecznie roszczenie o wypłatę ekwiwalentu za udział zmarłego wspólnika (ich spadkodawcy).

Mimo iż przedstawiony powyżej stan faktyczny dotyczy śmierci wspólnika spółki z o.o. na bardzo wczesnym etapie przekształcenia, warto rozważyć również, jak przedstawiałaby się sytuacja spadkobierców, gdyby doszło do śmierci wspólnika i otwarcia spadku na dalszych etapach procedury przekształceniowej spółki z o.o.

Roszczenie o wypłatę kwoty odpowiadającej wartości udziałów, zgodnie z art. 565 Kodeksu spółek handlowych (k.s.h.), nabywa wspólnik, który nie złożył oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej. Jak się zatem wydaje, roszczenie to nabywa: (1) osoba będąca wspólnikiem przekształcanej spółki z o.o., (2) z mocy prawa oraz (3) z chwilą upływu terminu do złożenia tego oświadczenia.

W zależności od tego, na jakim etapie procedury przekształcenia spółki z o.o. dojdzie do śmierci wspólnika, inaczej będzie przedstawiać się sytuacja jego spadkobierców w odniesieniu do kwestii nabycia ww. roszczenia. Zasadne wydaje się w tym kontekście wyodrębnienie i rozważanie trzech sytuacji:

1. jak w powyższym stanie faktycznym, gdy do śmierci wspólnika dochodzi na bardzo wczesnym etapie procedury przekształcenia spółki z o.o., w którym nie doszło jeszcze do podjęcia uchwały o przekształceniu spółki z o.o.;
2. gdy do śmierci wspólnika dochodzi na etapie po podjęciu uchwały o przekształceniu spółki z o.o., ale przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej (przy założeniu, że zmarły wspólnik nie złożył w tym zakresie żadnego oświadczenia);
3. gdy do śmierci wspólnika dochodzi po upływie terminu do złożenia oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej.

Ad. 1/

Jeżeli śmierć wspólnika nastąpiła zanim doszło do podjęcia uchwały w sprawie przekształcenia spółki z o.o. to na tak wczesnym etapie procesu przekształcenia wspólnik spółki z o.o., w zależności od wielkości i charakteru tej spółki, jak i stopnia jego zaangażowania w sprawy spółki z o.o., może jeszcze nie być w posiadaniu informacji o planowanym przez kadrę zarządzającą przekształceniu. Wspólnik poweźmie o tym oficjalną informację zasadniczo dopiero z chwilą otrzymania od spółki z o.o. zawiadomienia w trybie art. 560 k.s.h., a więc co najmniej na miesiąc przed dniem podjęcia uchwały w sprawie przekształcenia.

W przypadku śmierci wspólnika na tym etapie procedury, o ile umowa spółki z o.o. nie stanowi inaczej (art. 183 k.s.h.), spadkobiercy wchodzą do spółki z o.o. w miejsce zmarłego wspólnika i powinni, zgodnie z art. 187 § 1 k.s.h., zawiadomić spółkę z o.o. o przejściu udziałów, wykazując to odpowiednim dokumentem. Dopiero z tą chwilą przejście udziałów można uznać za skuteczne względem spółki z o.o. Doktryna i orzecznictwo wydają się zgodni co do tego, że brak zawiadomienia spółki z o.o. w trybie art. 187 § 1 k.s.h. będzie skutkował brakiem możliwości korzystania przez spadkobierców z praw korporacyjnych wynikających z udziałów, w szczególności brakiem możliwości otrzymania dywidendy, ale również brakiem możliwości skutecznego złożenia oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej, o którym mowa w art. 565 k.s.h.

Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM

W tym kontekście należy wskazać, że istnieją jednak rozbieżności co do tego, czy nabywca udziału w drodze spadkobrania uzyskuje z chwilą otwarcia spadku status wspólnika spółki z o.o. czy też nie.

Rozstrzygnięcie tej kwestii może mieć istotne znaczenie dla oceny, czy spadkobiercom zmarłego wspólnika spółki z o.o. przysługuje roszczenie o wypłatę ekwiwalentu za udziały, o którym mowa w art. 565 § 1 k.s.h., w sytuacji, w której nie dokonali oni zawiadomienia spółki z o.o. w trybie art. 187 § 1 k.s.h.

Część judykatury stoi na stanowisku, że brak zawiadomienia spółki z o.o. zgodnie z art. 187 § 1 k.s.h. skutkuje nieprzyznaniem nabywcy udziału statusu wspólnika spółki z o.o.:

• wyrok SA we Wrocławiu z dnia 19.11.2013 r., sygn. akt: I ACa 1129/13: „do momentu zawiadomienia spółki o przejściu udziału, jego nabywca nie posiada statusu wspólnika i w związku z tym nie może wykonywać żadnych praw z tych udziałów”;
• wyrok SN z dnia 26.05.2011 r., sygn. akt: III CSK 2218/10: „W odróżnieniu od innych praw majątkowych możliwość wykonywania praw związanych z nabyciem udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest z mocy art. 187 § 1 KSH uzależniona od dokonania określonych czynności, które warunkują uzyskanie wobec spółki statusu wspólnika”.

Tymczasem doktryna zdaje się w większości zajmować stanowisko, zgodnie z którym nabywca udziału w drodze dziedziczenia staje się z mocy prawa z chwilą otwarcia spadku wspólnikiem spółki z o.o., aczkolwiek nie może korzystać z wynikających z tego udziału praw korporacyjnych:

• „Jak trafnie stwierdza M. Rygoł (Skutki, s. 14): "ze względu na dziedziczność prawa członkostwa, spadkobiercy nie muszą składać żadnego oświadczenia woli o przystąpieniu do spółki – stają się z mocy samego prawa nabywcą udziału (udziałów) i wspólnikiem z tym zastrzeżeniem, że zgodnie z art. 187 KSH powinni oni o przejściu udziałów zawiadomić spółkę i przedstawić jej dowód przejścia tego udziału” (S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, M. Tarska, A. Herbet, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. T. 2, Wyd. 3, Warszawa 2014, art. 183 k.s.h., Legalis),
• „Z chwilą otwarcia spadku spadkobierca z mocy prawa staje się właścicielem udziału, wstępując w prawa i obowiązki zmarłego wspólnika – bez potrzeby składania jakiegokolwiek oświadczenia w tym względzie” (J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2015, art. 183 k.s.h., Legalis).

Co więcej, śmierć wspólnika spółki z o.o. na wczesnym etapie procedury przekształcenia (tj. przed podjęciem uchwały o przekształceniu), w sytuacji, w której spadkobiercy nie zawiadomią spółki z o.o. o przejściu udziałów w sposób zgodny z art. 187 § 1 k.s.h., oznacza, że spółka z o.o. nie będzie miała obowiązku zawiadomienia spadkobierców o zgromadzeniu wspólników, a także wezwania ich do złożenia oświadczeń o uczestnictwie w spółce przekształconej w trybie art. 564 k.s.h. Spółka z o.o., jeśli w ogóle weszła w posiadanie informacji na temat śmierci wspólnika, zmuszona jest wówczas przyjąć fikcję prawną, że nie doszło w ogóle do przejścia udziałów na spadkobierców.

Jeżeli spadkobiercy zmarłego wspólnika podejmą niezwłocznie czynności zmierzające do ustalenia spadkobierców i uzyskania dowodu nabycia spadku, będą mogli zawiadomić przekształcaną spółkę z o.o. o nabyciu udziałów i wykazać tytuł prawny odpowiednim dokumentem zgodnie z art. 187 § 1 k.s.h. Nie budzi wątpliwości, że od chwili takiego zawiadomienia będą mogli korzystać z pełni praw korporacyjnych w spółce z o.o. i, o ile zawiadomienie zostanie dokonane w odpowiednim czasie, spadkobiercy-wspólnicy będą uprawnieni do uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników, na którym będzie podejmowana uchwała w sprawie przekształcenia, złożenia oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej, a w razie jego niezłożenia – także do otrzymania kwoty odpowiadającej wartości ich udziałów, o której mowa w art. 565 k.s.h.

Jeżeli jednak spadkobiercy nie dokonają przed dniem przekształcenia skutecznego (udokumentowanego) zawiadomienia spółki z o.o., to czy w takiej sytuacji nabędą oni roszczenie o wypłatę ekwiwalentu, o którym mowa w art. 565 § 1 k.s.h.?

Autor: Michał Lipski, aplikant radcowski w kancelarii GHMW – Gach, Hulist, Prawdzic Łaszcz – Radcowie Prawni sp. p. w Krakowie

Dowiedz się więcej z naszej publikacji

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Obowiązki biur rachunkowych

Tylko teraz

89,00 zł

99,00 zł

Przejdź do sklepu