Prawo opcji przy udzielaniu zamówienia publicznego

Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 907 ze zm.) dalej, jako: „PZP” nie wskazuje jednoznacznie, co należy rozumieć poprzez pojęcie „prawo opcji”. Definicja legalna nie została również zawarta w obowiązujących Polskę europejskich dyrektywach regulujących zamówienia publiczne. Zarówno przyjęta przez Polskę Dyrektywa 2004/18/WE oraz Dyrektywa 2004/17/WE ani nowe dyrektywy, tj. Dyrektywa 2014/24/UE oraz Dyrektywa 2014/25/UE nie podjęły próby zdefiniowania prawa opcji. W celu zdefiniowania prawa opcji należy odwołać się, zatem do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16 grudnia 1975 r., który wskazał, że w zakresie, w jakim prawo opcji działa w umowie zawartej przez zamawiającego, stanowi to klauzulę umożliwiającą zakup dodatkowych ilości za cenę już ustaloną.

Z powyższego należy wnioskować, iż prawo opcji zakłada, że zamawiający każdorazowo określa minimalny poziom zamówienia, który zostanie na pewno zrealizowany, określając jednocześnie dodatkowy zakres, którego realizacja jest uzależniona od wskazanych w kontrakcie okoliczności. Jednocześnie uprawnienie Zamawiającego do zastrzeżenia prawa opcji nie zostało w żaden sposób przez ustawodawcę ograniczone ze względu na zastosowanie określonych trybów udzielania zamówień publicznych. Tym samym należy podkreślić, że prawo opcji może być wykorzystane przez zamawiającego w każdym ustawowym trybie udzielenia zamówienia.

Do jakich zamówień można zastosować prawo opcji?

Ustawodawca na gruncie PZP nie wskazał konkretnego katalogu zamówień publicznych przy realizacji, których można zastosować prawo opcji. Niemniej jednak zastrzegł w art. 34 ust. 5 PZP, że jeżeli zamówienie na usługi lub dostawy przewiduje prawo opcji, przy ustaleniu wartości zamówienia uwzględnia się największy możliwy zakres tego zamówienia z uwzględnieniem prawa opcji. Norma zawarta w powyższym artykule nakazuje zamawiającemu szacowanie wartości zamówienia z uwzględnieniem wartości tej części zamówienia, która jest pozostawiona „prawu opcji” rozumianemu, jako uprawnienie, nie zaś zobowiązanie zamawiającego. Realizacja opcji może, ale nie musi nastąpić, w zależności od zapotrzebowania zamawiającego.

Propozycje zmian w Prawie zamówień publicznych w 2016 r.

Pomimo, że wyżej wskazany przepis zostały przedstawiony w odniesieniu do obowiązku szacowania wartości zamówienia publicznego, to problem z zastosowaniem instytucji prawa opcji sprowadza się główne do przedmiotowego zakresu tego prawa.  Zgodnie, bowiem z literalnym brzmieniem artykułu 34 ust. 5 PZP należałoby wnioskować, że prawo opcji nie ma zastosowania do robót budowlanych, ponieważ roboty budowlane nie zostały wyraźnie w tym przepisie wskazane. Ustawodawca niefortunnie skupił swoją uwagę tylko na dwóch rodzajach zamówień publicznych, do których należałoby stosować prawo opcji, a mianowicie do zamówień na dostawy i usługi.

Należy jednak wskazać, że przedmiotowa regulacja krajowa dotyczy wyłącznie sposobu ustalania wartości zamówienia. Wyłączenie możliwości zastosowania prawa opcji w przypadku zamówień na roboty budowlane wyłącznie ze względu na dosłowne i wąskie brzmienie przepisu art. 34 ust. 5 PZP byłoby błędne i nie odpowiadałoby zamierzeniom stawianym przed ustawą prawa zamówień publicznych. Ponadto na potwierdzenie powyższego, należy wskazać, że brak jest, bowiem przepisu w PZP, który zakazywałby takich praktyk. Instytucję prawa opcji każdorazowo należy rozpatrywać w związku i łącznie z innymi przepisami prawa zamówień publicznych, bowiem zasada przeciwna prowadzić może do błędnych wniosków i stosowania sprzecznych z przepisami mechanizmów. Zastosowanie prawa opcji w zamówieniach publicznych na roboty budowlane mogłoby sprzyjać poprawie procesów inwestycyjnych bez łamania zasad proceduralnych przewidzianych w ustawie. Nie ma, zatem potrzeby wyłączania tego typu zamówienia spod zamówień opcjonalnych.

Dodatkowo należy zauważyć, że prawo opcji może być również stosowane we wszystkich typach postępowań. Dotyczy to nie tylko przetargów nieograniczonych i ograniczonych. Opcjonalne zamówienie może zostać uwzględnione również w pozostałych trybach PZP, a więc np. w negocjacjach z ogłoszeniem, czy w zamówieniu z wolnej ręki.

Prawo opcji umożliwia zawarcie elastycznej umowy

Pomimo, że na gruncie przepisów PZP prawo opcji nie zostało wyraźnie zdefiniowane, to jednak praktyka udzielania zamówień publicznych wykazuje, że jest to bardzo elastyczny i pomocny instrument do wykorzystania przez zamawiającego. W Polsce wciąż jednak z niewyjaśnionych względów nie dość często wykorzystywanym przez osoby zobowiązane do wydatkowania publicznych środków lub stosowania przepisów PZP. Zamawiający nie powinien obawiać się roszczeń wykonawcy o udzielenie zamówienia dodatkowego wynikającego z prawa opcji.

Zmienność prawa utrudnia zamówienia publiczne

Zamawiający korzystając z prawa opcji określa w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (dalej, jako: SIWZ) podstawowy przedmiot zamówienia, który zostanie na pewno zrealizowany tzw. minimalny czy gwarantowany, jak również określa zakres czy wielkość zamówienia, którego realizacja zostaje uzależniona od wskazanych w umowie okoliczności. Na szczególną uwagę zasługuje, że oprócz dokładnego określenia części zamówienia gwarantowanego i opcjonalnego, konieczne jest również zawarcie stosownych postanowień w umowie o zamówienie publiczne. Prawo opcji realizowane jest wyłącznie na podstawie podstawowej umowy z wykonawcą. Do rozpoczęcia realizacji zamówienia opcjonalnego nie będzie wymagana dodatkowa umowa ani porozumienie z wykonawcą.